باربی در مقابل شامپانزه‌ها: چرا پسران با عروسک‌ها بازی نمی‌کنند؟

فرارو- زهرا فدایی، یک نخستی شناس درباره خاطره تحقیقاتش در دوران جوانی می‌گوید: "من و سه همراه دیگر در سال ۲۰۱۸ میلادی به جزیره کوچکی در مجمع الجزایر کوئیمباس در موزامبیک سفر کردیم. هدف ما تحقیق در مورد جمعیت میمون‌های آبی یا Cercopithecus mitis بود که در آنجا زندگی می‌کردند: ما دانشجویان نخستی شناس و در حال نگارش پایان نامه‌های کارشناسی ارشد خود بودیم. من به یاد می‌آورم پس از آن که سه ماه یک قطره باران نیز نبارید با اولین بارش احساس کردیم جنگل‌ها سرسبزتر شدند، درختان میوه دادند و میمون‌ها بالاخره از گرمای شدید خلاص شدند. بچه میمون‌ها بازی کردن را آغاز کردند و زایمان میمون‌های ماده نیز آغاز شد. تقریبا هر روز صبح یک نوزاد تازه متولد شده را کشف می‌کردیم. یک روز در حال تعقیب یکی از میمون‌های مادر بودیم که متوجه رفتاری شدیم که توجه مان را به خود جلب کرد: یک میمون جوان (که قادر به تشخیص جنسیت اش نبودیم) مادری را با اصرار دنبال می‌کرد. او می‌خواست نوزاد آن مادر را بو و لمس کند و اندام تناسلی او را بررسی نماید و حتی سعی کرد آن نوزاد را بدزدد! زمانی که مادر اجازه نداد میمون جوان به نوزادش دست بزند میمون با ناراحتی فریاد می‌زد. میمون جوان سرانجام پس از تسلیم شدن در مقابل مادر نوزاد با یک دست سنگی را از روی زمین برداشت و برای دقایقی آن را به شکم خود نزدیک کرد همان طور که میمون مادر نوزاد خود را حمل می‌کند".

به گزارش فرارو به نقل از ال پائیس، هشت سال پیش مقاله‌ای از "سونیا کالنبرگ" و "ریچارد ورانهام" نخستی شناس منتشر شد که رفتار مشابهی را در شامپانزه‌ها توصیف می‌کرد. در آن مقاله اشاره شده بود که شامپانزه‌های جوان در پارک ملی جنگلی کیباله اوگانادا اغلب سنگ‌ها یا کنده‌های درخت را مانند نوزادان تازه متولد شده نگه می‌دارند و گاهی این اشیاء را به لانه‌ای که در آن می‌خوابند می‌برند. آنان حتی ممکن است یک لانه برای آن شئئ درست کنند.

کالنبرگ و ورانهام در مقاله خود اشاره کردند که شامپانزه‌های ماده جوان به طور قابل توجهی بیش از شامپانزه‌های نر این رفتار را انجام می‌دهند: به میزان سه تا چهار برابر بیش تر. علاوه بر این آنان در مشاهدات خود دریافتند که شامپانزه‌های نر کم‌تر در برخورد با سنگ در رفتارشان از خود ظرافت نشان می‌دادند و اغلب به همان شکلی که هنگام بازی به یکدیگر لگد می‌زدند به سنگ نیز لگد زده بودند.

توضیح احتمالی برای این تفاوت بین جنسیت‌ها آن بود که شامپانزه‌های ماده عموما تمایل بیش تری برای استفاده از اشیاء داشتند.

با این وجود، واقعیت آن است که علت این نبود. شاپانزه‌های نر جوان عاشق بازی کردن با چوب و سنگ بودند و از آن به عنوان سلاح استفاده می‌کردند. در عوض، نویسندگان مقاله این موضوع را مطرح کردند که وجود این تفاوت می‌تواند به دلیل علاقه بیش‌تر شامپانزه‌های ماده به مراقبت از نوزاد باشد. در واقع، به محض آن که شامپانزه‌های ماده اولین نوزادان خود را به دنیا آوردند دیگر این گونه رفتار نکردند. هم چنین گزارش‌های دیگری از بازی نخستی‌های ماده با "عروسک ها" وجود دارد.

برای مثال، "فرانس د وال" نخستی شناس و نویسنده مشهور کتب علمی در کتابی با عنوان "تفاوت: آن چه میمون‌ها می‌توانند درباره جنسیت به ما بیاموزند" که در سال ۲۰۲۲ میلادی چاپ شد در فصل نخست آن کتاب به نحوه بازی نر‌ها و ماده‌ها در نخستی‌ها می‌پردازد و بحث را با بیان این حکایت آغاز می‌کند:"یک روز صبح با دوربین دو چشمی خود "آمبر" را دیدم که با حالت خمیده و عجیبی به سمت جزیره می‌رفت و روی یک دست و دو پا می‌لنگید. او با دست دیگر خود یک برس موی اسب را در بغل و به سمت شکم اش گرفته بود درست به همان شکلی که شامپانزه مادر نوزادی را که خیلی کوچک و ضعیف است نگه می‌دارد. آمبر یک شامپانزه ماده نوجوان از باغ وحش برگرز بود. احتمالا یکی از نگهبانان برس را جا گذاشته بود و امبر آن را برداشت. او گهگاهی با برس خود را آراسته می‌کرد و یا برس را روی بخش بالای ران اش قرار می‌داد و با آن پرسه می‌زد درست شبیه مادری که بچه هایش را حمل می‌کند".

در نوزادان انسان نیز الگویی مشابه با شامپانزه‌ها را مشاهده می‌کنیم: دختران در همه فرهنگ‌ها بسیار بیش‌تر از پسران با عروسک‌ها بازی می‌کنند. بدون شک از سنین پایین می‌آموزیم که برخی از فعالیت‌ها بسته به جنسیت مان از نظر اجتماعی قابل قبول‌تر هستند: اغلب به پسرانی که با عروسک بازی می‌کنند انگ و برچسب اجتماعی زده می‌شود. با این وجود، مشاهدات پستانداران نشان می‌دهد این موضوع ممکن است مبنایی بیولوژیکی نیز داشته باشد.

برای تایید این موضوع در سال ۲۰۰۸ میلادی آزمایشی در مرکز تحقیقات ملی پستانداران یرکس در دانشگاه اموری بر روی میمون رزوس یا ماکاک رزوس (Macaca mulatta) انجام شد. طی آن به سی و نه نوزاد میمون اشیاء مختلف داده شد تا با آن بازی کنند. برخی از آن اشیاء اسباب بازی‌هایی بودند که معمولا مرتبط با پسران هستند مانند توپ، تراکتور و سایر اشیاء چرخ دار و برخی دیگر حیوانات عروسکی بودند که معمولا آن را مرتبط با دختران می‌دانیم. نتیجه جالب توجه بود: درست همانند انسان‌ها میمون‌های نر اسباب بازی‌های چرخدار را به حیوانات عروسکی ترجیح دادند در حالی که میمون‌های ماده هیچ گونه ترجیحی را از خود نشان ندادند.

این نتیجه قابل توجه است به خصوص اگر در نظر بگیریم که ماکاک‌ها این نوع اشیاء را در زیستگاه طبیعی خود در اختیار ندارند. در تعداد زیادی از گونه‌های پستانداران هر جنس به طور متفاوتی بازی می‌کند: نر‌ها تمایل دارند پویاتر و تقریبا بیش‌تر از ماده‌ها بازی کنند. بنابراین، این امکان وجود دارد که اسباب بازی‌های چرخدار به ماکاک‌ها اجازه دهند این نوع بازی را بهتر از حیوانات عروسکی انجام و گسترش دهند. اگر دو شامپانزه نر جوان با یک عروسک بازی کنند عروسک به احتمال زیاد نابود خواهد شد چرا که هر یک از آنان یک انتهای آن را می‌گیرند و در مبارزه برای آن عروسک تلاش می‌کنند نشان دهند کدام یک از آنان قوی‌تر است. برعکس شامپانزه‌های ماده عروسک‌ها را نزدیک خود قرار می‌دهند و ناحیه تناسلی آن را بررسی می‌کنند و تلاش خواهند کرد از عروسک مراقبت نمایند. این تفاوت‌ها در بازی در انسان نیز مشاهده شده است. پسر‌ها پرانرژی‌تر هستند در حالی که دختران عمدتا از بازی‌های روایی استفاده می‌کنند. بنابراین، این امکان وجود دارد که پسران و دختران اسباب بازی‌های متفاوتی داشته باشند، زیرا اسباب‌بازی‌هایی را انتخاب می‌کنند که به آنان امکان می‌دهد سبک بازی مورد علاقه خود را بهتر توسعه دهند.

در یک مطالعه امریکایی صورت گرفته برای یافتن دلیلی که چرا کودکان اسبذب بازی‌ها را انتخاب می‌کنند نظرسنجی‌ای انجام شده بود: ۵۵ درصد در مورد آن چه می‌توانند با این اسباب بازی‌ها انجام دهند صحبت کردند در حالی که ۱ درصد به جنسیت شان اشاره کرده بودند.

البته این بدان معنا نیست که محیط فرهنگی بر شما تاثیر نمی‌گذارد. یکی از اسباب‌بازی‌های مورد علاقه ماکاک‌های نر در آزمایش یک سبد خرید مینیاتوری بود با این وجود، این اسباب بازی‌ای محبوب در بین پسر بچه‌های انسان احتمالا به دلیل تصویر اجتماعی و فرهنگی ایجاد شده پیرامون آن نبود.

ما معمولا در مورد مسائل به صورت کلی صحبت می‌کنیم، اما واقعیت آن است که همواره استثنائاتی نیز وجود دارند.

برای مثال، قرار گرفتن در معرض هورمون‌های جنسی در رحم بر ترجیحات اسباب بازی تاثیر می‌گذارد. دختران مبتلا به هایپرپلازی مادرزادی آدرنال از بیماری‌های وراثتی اتوزوم مغلوب که بر اثر جهش در ژن‌هایی که واسطه تولید آنزیم‌های مولد کورتیزول و کلسترول در غدد فوق کلیوی هستند پدید می‌آید و در جریان آن در فرد مبتلا بیش از حد معمول آندروژن ترشح می‌شود بیش‌تر شبیه پسر بچه‌ها بازی می‌کنند و هم چنین اغلب اسباب بازی‌های معمولی مردانه را انتخاب می‌کنند. این در حالیست که آنان از سنین جوانی به استفاده از اسباب بازی‌های ظاهرا زنانه تشویق می‌شوند. شاید ما بزرگسالان قدرت کم تری نسبت به بازی‌هایی که پسران و دختران مان انتخاب می‌کنند داشته باشیم.