ما در زمانی زندگی می‌کنیم که سومری‌ها ۵۰۰۰ سال قبل اختراع کردند!

ممکن است برخی کنجکاو شده باشند که چرا ساعت‌ها را به ۶۰ دقیقه و روز‌ها را به ۲۴ ساعت تقسیم‌بندی کرده‌ایم و چرا مثلاً مضربی از ۱۰ یا ۱۲ را انتخاب نکردیم؟ پاسخ ساده‌اش این است که مخترعان زمان بر اساس نظام ده‌تایی (بر مبنای ۱۰) یا ۱۲ تایی (بر مبنای ۱۲) عمل نمی‌کردند بلکه بر مبنای نظام ۶۰ تایی (بر مبنای ۶۰) عمل می‌کردند.

به گزارش راهنماتو، از نظر مخترعان سومری که اولین‌بار حرکات آسمان‌ها را به فواصل قابل شمارش تقسیم‌بندی کردند، ۶۰ عددی عالی بود.

چرا ۶۰ عددی مفید بود؟

عدد ۶۰ بر ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۱۰، ۱۲، ۱۵، ۲۰ و ۳۰ قسمت مساوی تقسیم‌پذیر است. ضمناً منجمان باستان عقیده داشتند که هر سال ۳۶۰ روز دارد، عددی که ۶ عدد ۶۰ را در خود جای داده است. امپراتوری سومری دوام نداشت. اما بعد از بیش‌تر از ۵۰۰۰ سال جهان هنوز به تصویری که آن‌ها از زمان ساختند متعهد مانده است.

زمان سومری

بسیاری از تمدن‌های باستان گذر زمان را تقریبی تخمین زده بودند. برای‌شان روشن بود که با بالا آمدن خورشید روز شروع و با پایین رفتن آن روز تمام می‌شود. آنچه از وضوح کم‌تری برخوردار بود گذر هفته‌ها، ماه‌ها و سال‌ها بود؛ با این حال، این موارد نیز به صورت تقریبی توسط مردمان باستان تخمین زده شده بودند.

یک ماه طول مدتی بود که چرخه قمری صورت می‌گرفت، اما یک هفته مدت زمانی بود که یکی از مراحل چرخه قمری رخ می‌داد. سال را می‌توانستند بر مبنای تغییر فصل‌ها و موقعیت نسبی خورشید تخمین بزنند.

وقتی اوج خورشید مشخص شد، اندیشمندان توانستند تعداد طلوع و غروب‌ها را تا رسیدن به اوج دوباره خورشید بشمرند. بر اساس این روش، مصریان، مایا‌ها و بابلی‌های باستان، و تمدن‌های دیگر، تعیین کردند که سال ۳۶۰ روز دارد.

با این وجود، منجمان و ریاضیدان‌های سومری بودند که اولین‌بار به صورت نظام‌مند گذر زمان را تقسیم‌بندی کردند. اثر آن‌ها به طور گسترده‌ای مورد پذیرش قرار گرفت و در سراسر اوراسیا پخش شد.

نظام ۱۰ تایی نخستین نظام شمارش نبود

نظام ۱۰ تایی امروز پرکاربردترین مبنای عددی است. دلیلش آن است که انسان‌ها ۱۰ انگشت دارند و کار شمردن بر مبنای عدد ۱۰ به شکل حاضر و آماده برای‌شان فراهم است. درباره اختراع نظام شمارش ۱۰ تایی ادعا‌های زیادی هست و به تعابیر متفاوت گفته می‌شود که یونانی‌ها (در حدود ۳۰۰ قبل‌ازمیلاد)، چینی‌ها (۱۰۰ قبل‌ازمیلاد) و هندی‌ها (حدود ۱۰۰ بعد از میلاد) آن را اختراع کردند.

درباره خاستگاه سیستم ۱۲ تایی اطلاعات کم‌تری وجود دارد. هرچند به نظر می‌رسد که این نظام به صورت مستقل در زبان‌های نیجری، چینی و بابلی شکل گرفته و احتمالاً بر مبنای عقیده به ۱۲ نشانه طالع‌بینی بوده است. با این حال سومری‌هایی که نظام شمارش بر مبنای عدد ۶۰ را در هزاره سوم قبل‌ازمیلاد اختراع کردند، قبل از همه این موارد بودند.

اختراع نظام ۶۰ تایی توسط سومری‌ها

سومری‌ها در وهله نخست به این دلیل عدد ۶۰ را ترجیح می‌دادند که خیلی آسان بخش‌پذیر بود. عدد ۶۰ و مضرب‌هایش هم باقی‌مانده‌های کم‌تری داشتند و هم باقی‌مانده‌های‌شان دهگان‌های تکراری (مثل ۱/۳ =۰.۳۳۳.)، مفهومی که آن زمان سومری‌ها نمی‌توانستند درک کنند، نداشت.

آکدی‌ها در سال ۲۴۰۰ قبل‌ازمیلاد و آموری‌ها (همان بابلی‌ها) در سال ۱۸۰۰ قبل‌ازمیلاد سرزمین سومری‌ها را فتح کردند. هر دو قدرت حاکم نظام ۶۰ تایی سومری‌ها را نظامی راحت تشخیص دادند و آن را در ریاضیات خود تلفیق کردند.

بنابراین، عقیده تقسیم کردن زمان به ۶۰ واحد دوام آورد و در سرزمین‌های شرقی شامل ایران باستان، هند و چین و همین‌طور سرزمین‌های غربی شامل مصر، کارتاژ و روم، گسترش پیدا کرد.

این نظام با کار منجمان چینی که یک زمان ۱۲ ساعتی بر مبنای ستارگان کشف کرده بودند (و بیش‌تر نظری بود، زیرا مردم بر مبنای خورشید زندگی می‌کردند) تداخلی نداشت و آن را تحسین می‌کرد. این نظام همچنین با استراتژی‌های نظامی امپراتوری، به خصوص تقسیم نگهبانی در شب به چند مرحله، هم‌خوانی داشت. مصری‌ها ۳ شیفت نگهبانی در شب داشتند، اما رومی‌ها ۴ شیفت.

با پیشرفت یونانی‌ها و مسلمانان در هندسه، مشخص شد که ۳۶۰ فقط طول زمانی که زمین به دور خورشید می‌چرخد نبود بلکه بهترین اندازه یک دایره کامل بود.

بنابراین، نظام شمارش بر مبنای عدد ۶۰ جایش را در تاریخ محکم‌تر کرد و برای ریاضیات و مسیریابی (زمین به درجات طولی و عرضی تبدیل شد) ضروری دانسته شد. نهایتاً، با اختراع ساعت در قرن چهاردهم، چهره مدور ساعت به ربع‌های منظم مبتنی بر ۶۰ تقسیم شد و به هر دقیقه ۶۰ ثانیه داده شد.