پیام اجلاس سران ناتو، برجسته‌سازی انزوای روسیه

احمد زیدآبادی در هم‌میهن نوشت: سران کشور‌های عضو پیمان نظامی آتلانتیک‌شمالی - ناتو - در ویلنیوس پایتخت لیتوانی گردهم آمده‌اند تا دربارۀ مسائل امنیتی رویاروی اعضای پیمان، تصمیم‌گیری کنند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین نیز در این گردهمایی شرکت دارد. در واقع نحوۀ تعامل ناتو با جنگ روسیه علیه اوکراین، مهمترین دستورکار گردهمایی ویلنیوس به شمار می‌رود و زلنسکی به امید گشودن راهی برای عضویت کشورش در ناتو و اتحادیۀ اروپا در اجلاس سران ناتو شرکت کرده است.

روسیه عضویت اوکراین در پیمان ناتو را دارای «پیامد‌های بسیار بسیار منفی علیه کل ساختار امنیتی اروپا» دانسته و بدین‌وسیله به کشور‌های غربی در مورد پیوستن اوکراین به ناتو هشدار داده است. ترکیه به‌عنوان یکی از دردسرسازترین اعضای ناتو که روابط دوستانه‌ای با روسیه دارد، از پیوستن اوکراین به ناتو استقبال کرده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پس از دیدار اخیرش با ولودیمیر زلنسکی، اوکراین را سزاوار و شایستۀ عضویت در ناتو دانست و از آن استقبال کرد.

هنری کیسینجر، سیاستمدار کهنه‌کار آمریکایی نیز که معمولاً گسترش ناتو به شرق اروپا را یکی از عوامل تحریک روسیه و ترغیب پوتین به جنگ علیه اوکراین قلمداد می‌کند، در آخرین اظهارنظر خود از پیوستن اوکراین به ناتو حمایت کرده است. کیسینجر انگیزۀ خود را از این حمایت، نه دفاع از اوکراین در برابر تهاجم روسیه بلکه راهکاری برای کنترل اوکراینِ مسلح به پیشرفته‌ترین تسلیحات غربی می‌داند.

با این حساب، ممکن است اعضای ناتو در اجلاس ویلنیوس گامی در جهت نزدیکی بیشترِ اوکراین به جمع خود بردارند، اما مسائل فوری‌تر برای سران، پیوستن سوئد به ناتو و نوع تسلیحات ارسالی به اوکراین برای بازپس‌گیری شهر‌های اشغالی خود از ارتش روسیه است.

به‌جز دو کشور عضو ناتو، بقیۀ اعضا با پیوستن سریع سوئد به جمع خود موافقند، اما از آنجا که تصمیم‌گیری در این باره نیازمند اجماع آراء است، ترکیه با پشتیبانی مجارستان توانسته است راه ورود سوئد به ناتو را سد کند. مجارستان شرط حمایت از پیوستن سوئد به ناتو را رضایت ترکیه اعلام کرده و در این زمینه خود را پیرو آنکارا دانسته است.

بنابراین، پیوستن یا نپیوستن سوئد به پیمان ناتو به رضایت یا عدم رضایت شخصِ اردوغان گره خورده است.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا پیش از عزیمت به ویلنیوس، در تماس تلفنی با اردوغان کوشید تا او را نسبت به عدم مخالفت با پیوستن سوئد به ناتو متقاعد کند، اردوغان، اما برای این منظور، شرایط خود را دارد.

اردوغان که یک بار سوزاندن قرآن توسط راست‌های افراطی در سوئد را دلیل مخالفتش با پیوستن آن کشور به ناتو اعلام کرده بود، اینک علاوه بر درخواست منع فعالیتِ اعضا و هواداران حزب کارگران کردستان – پ. ک. ک – در سوئد، خواهان گشوده شدنِ دوبارۀ راه پیوستن کشورش به اتحادیۀ اروپا به‌عنوان شرط اصلی عقب‌نشینی‌اش از مخالفت با عضویت سوئد در پیمان ناتوست. امکان اینکه سران ناتو در اجلاس ویلنیوس در این زمینه‌ها به ترکیه امتیازاتی دهند تا اردوغان از مخالفت خود با پیوستن سوئد به جمع‌شان پا پس بکشد، وجود دارد.

مسئلۀ فوری دیگر در اجلاس ویلنیوس، چگونگی تجهیز گسترده‌تر اوکراین به تسلیحات غربی است. جو بایدن اخیراً از تصمیم خود برای ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین خبر داده است. بیش از ۱۲۰ کشور جهان تولید و انبار و فروش و استفاده از بمب‌های خوشه‌ای را به دلیل آثار مرگبارش بر زندگی غیرنظامیان ممنوع کرده‌اند و بریتانیا به‌عنوان نزدیک‌ترین متحد آمریکا در ناتو یکی از آن کشورهاست. بنابراین، تصمیم بایدن با مخالفت و انتقاد بسیاری از اعضای ناتو از جمله بریتانیا روبه‌رو شده است.
بایدن تصمیم به ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین را تصمیمی بسیار سخت توصیف کرده، اما گفته که چارۀ دیگری پیش روی خود ندیده است چراکه از یک طرف روسیه بدون محدودیت از بمب‌های خوشه‌ای علیه اوکراین استفاده می‌کند و از طرف دیگر ذخیرۀ مهمات اوکراین رو به پایان است. به‌زعم بایدن، پیشگیری از پیروزی روسیه در جنگ اوکراین، مهمتر از ارسال بمب‌های خوشه‌ای به دولت زلنسکی است.

رسانه‌های بین‌المللی ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین را عامل بروز اختلاف و شکاف تازه‌ای در صف اعضای ناتو قلمداد کرده‌اند، اما به نظر نمی‌رسد این موضوع به مسئلۀ مهمی در ناتو تبدیل شود. بایدن بر سر راه خود به ویلنیوس توقفی در لندن داشته است تا با ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا دربارۀ مسائل مختلف از جمله همین مسئله گفتگو کند. احتمال اینکه دو طرف بر سر ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین به نوعی توافق دست پیدا کنند، منتفی نیست.

در حقیقت، سران ناتو با گردهمایی در ویلنیوس درصددند تا از یک طرف اتحاد بین خود و از طرف دیگر انزوای روسیه را به برجسته‌ترین صورت ممکن نشان دهند. حتی انتخاب ویلنیوس به‌عنوان محل گردهمایی نیز تصادفی به نظر نمی‌رسد.

ویلنیوس پایتخت لیتوانی است یعنی یکی از سه کشور حوزۀ دریای بالتیک که تا اواسط دهۀ ۱۹۹۰ تحت حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی قرار داشتند، اما با فروپاشی امپراطوری روسیه، نه‌فقط استقلال خود را به‌دست آورده‌اند بلکه با پیوستن به پیمان نظامی ناتو به یکی از سرسخت‌ترین مخالفان نظام روسیه به رهبری پوتین تبدیل شده‌اند.