زلزله؛ تهدیدی برای تخت جمشيد

مشاور معاون حفظ، احيا و ثبت آثار تاريخي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اعلام كرد: «شرايط بخش‌هايي از ديوار ورودي پله‌هاي تخت جمشيد چنان بحراني است كه با كوچك‌ترين زلزله، احتمال ريزش آنها وجود دارد.»

دكتر سيدعبدالعظيم اميرشاه‌كرمي در گفت‌و‌گو با ايسنا، افزود: «در قسمت چپ پله‌هاي ورودي تخت جمشيد، تعدادي از سنگ‌هاي ديوار دچار هوازدگي شديد شده و علاوه بر پوسيدگي و هوازدگي سنگ‌ها، ترك‌هايي در سه نقطه از ديوار به‌وجود آمده است. به همين دليل، استحكام‌بخشي و مرمت اين نقاط كه حالت بحراني دارد، بايد در اولويت قرار گيرد، زيرا احتمال ريزش آنها با كوچك‌ترين زلزله وجود دارد.»

اين متخصص سازه، ژئوتكنيك و مدل‌سازي توضيح داد: «به‌لحاظ مهندسي، مهم‌ترين بخش سازه‌هاي تخت جمشيد، ديواري است كه صفه، پشت و درون آن قرار گرفته است. اين ديوار علاوه بر وزن خود و تأسيسات روي آن، نيروي رانش مصالح پركننده پشت آن را نيز تحمل مي‌كند.»

او ادامه داد: «عوامل آسيب‌رسان به اين ديوار شامل زلزله (تخت جمشيد دست كم روي دو گسل فرعي قرار دارد)، شيب دامنه و احتمال اختلاف نشست، رطوبت زمين و داخل صفه و تبخير از سطح ديوار به‌علت خشكي هوا و وزش باد است.»

شاه‌كرمي با بيان اين‌كه براي حفاظت و بهره‌گيري از تخت جمشيد بايد آن را از منظرهاي مختلف نگاه و راه برخورد با آن را انتخاب كرد، گفت: «براي اين كار، استعدادهاي نهفته در تخت جمشيد كه براساس آنها، اين بنا برپا مانده، با توجه به اين‌كه در شرايط سخت زمين‌شناسي و آب‌وهوايي است، بايد شناسايي و بازخواني شود تا از تخت جمشيد بتوان حفاظت كرد.»

شاه‌كرمي ادامه داد: «تخت جمشيد از منظر مهندسي، سازه‌اي پيوسته، نرم و با عملكرد بسيار مناسب در مقابل بارهاي زلزله و دفع رطوبت است. سازه باربر آن فقط از دو نوع مصالح، يعني سنگ معدني آهكي و برحسب مورد، ماسه‌سنگ (در مكان‌هايي خاص) و بست‌هاي فلزي ساخته شده است. هم‌چنين ابتكار اصلي، در طرح اتصالات اصطكاكي بدون ملات است. علاوه بر اين، ديوارهاي داخلي خشتي هستند و در شرايط زلزله درون قاب‌هاي سنگي محبوس شده‌اند.»

وي درباره نقاط بحراني تخت جمشيد توضيح داد: «با توجه به اين‌كه ديوارهاي باربر و برشي تخت جمشيد، خشتي و بسيار قطور هستند و بين كلاف‌هاي سنگي مانند قاب‌هاي سردرها قفل و بست شده‌اند، اين ديوارها براثر فرسايش و تخريب به خاك رس و با گذر زمان و ايجاد مواد ارگانيك مانند ريشه گياهان به عوامل آسيب‌رسان تبديل و اكنون اين آلاينده‌ها (خاك‌هاي آلوده) به داخل صفه و پشت ديوارها هدايت شده‌اند.»

او اظهار كرد: «سيستم حفاظتي طراحي‌شده در بخش شمالي ديوار تخت جمشيد، در سمت چپ پلكان از كار افتاده و اين ناحيه در شرايط بسيار بدي است. البته فرسايش در ديوار سمت چپ به‌علت خاك‌هاي رس روي صفه بسيار شديدتر و بحراني‌تر از سمت راست است، يعني سيستم حفاظتي سمت راست پلكان هنوز فعال است. هم‌چنين سنگ‌هاي ديوار، آهكي است و فرسايش شيميايي، هيدرولوژيكي، حرارتي و مكانيكي (تنش زياد) سبب شده است كه در سه محل از ديوار سمت چپ شرايط بحراني به‌وجود آيد.»

اين متخصص سازه، ژئوتكنيك و مدل‌سازي تأكيد كرد: در اين راستا، دو موضوع اورژانسي را بايد در نظر گرفت و به آنها عمل كرد؛ نخست اين‌كه بايد به فكر راه‌اندازي و مرمت مهندسي حفاظت از صفه در سمت چپ پلكان بود، يعني سيستم هوادهي درون صفه (گربه‌روها) دوباره بايد احيا و آلاينده‌هاي روي صفه (خاك‌هاي رس با بقاياي بيولوژيكي) منتقل شود. ديگر اين‌كه استحكام‌بخشي و مرمت سه نقطه از ديوار سمت چپ پله‌ها كه حالت بحراني دارد و احتمال ريزش آنها در كوچك‌ترين زلزله وجود دارد، بايد در اولويت قرار گيرد.