عماد افروغ: بازنگری کنونی در علوم انسانی کمیت‌گرایانه است

وقتی گسترش 12 رشته علوم انسانی منوط به بازنگری شد، بازنگری علوم انسانی را وارد فاز جدیدی برای عملیاتی شدن کرد. در گفتگو با نخبگان حوزه و دانشگاه ابعاد این بازنگری بررسی شد که گفتگو با عماد افروغ در پی می‌آید.

عماد افروغ در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تصمیم وزارت علوم مبنی بر اینکه گسترش 12 رشته علوم انسانی منوط به بازنگری در این رشته ها شود گفت: «از یک طرف خوشحالم که مقوله علوم انسانی دوباره مطرح شده و هم ناراحت هستم از این که با آن برخورد احساسی بشود.»

این استاد دانشگاه افزود: «شناختی که از شیوه پرداختن به مسائل مربوط به علوم انسانی در گذشته دارم ظاهرا مثل اینکه هر چند وقت یکبار یک تندبادی در این زمینه شروع به وزیدن می کند و بعد از مدتی فروکش می کند. امیدوارم تصمیم جدید درباره 12 رشته علوم انسانی از آن جنس و سنخ نباشد.»

رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم با بیان اینکه از کیفیت تصمیم اعلام شده برای گسترش 12 رشته علوم انسانی خبر ندارم، گفت: «نمی دانم چه اتفاقی در حال رخ دادن است. اما پدیده ای که برای خیلی ها در حد نگرانی است برای بنده در حد واقعیت است، که متاسفانه جنس برخورد با فرمایشات مقام معظم رهبری از جنس کمیت گرایی ناصحیح است یعنی سریع می خواهند اقدام به ارائه عدد، رقم و بولتن کنند.»

عماد افروغ، برخوردهای شکلی در زمینه علوم انسانی را مخرب و عامل عقب گرد در این حوزه دانست و با توجه به وجوه نرم افزاری علم به مهر گفت: «تا زمانی که یک معرفت شناسی صحیحی از فعالیتهای علمی مان به دست نیاوریم و اسیر و گرفتار معرفت شناسی کمیت گرای پوزیتیویستی باشیم به رشد علمی نمی رسیم. چه برسد که بحث علم بومی و متناسب با شرایط فرهنگی و تاریخی خود را به دست دهیم.»

وی با تاکید بر ضرورت مسلط شدن به معرفت شناسی‌های علمی اعم از "علم دقیقه و علم غیر دقیقه" و "علم طبیعی و علم اجتماعی" به مهر گفت: «باید به مباحث جامعه شناسی علم و معرفت و به مباحث متافیزیکی علم و فلسفه تعلیم و تربیت مسلط شویم تا بتوانیم حرف تازه ای بزنیم، در صورتی که الآن همه دانشگاههای کشور به طور غالب این مسائل را مفروض گرفته اند و در ذیل مفروضات کمیت گرایانه خودشان تحقیقات علمی خود را انجام می دهند بدون اینکه بحثی راجع به این مفروضات یا تسلطی راجع به این مفروضات داشته باشند.»

این چهره اصولگرا افزود: «امیدوارم یک بار دیگر مبحث معرفت شناسی علمی، فلسفه علم و فلسفه علوم اجتماعی را به طور جدی در دستور کار قرار دهیم و ببینیم بشر چه سیری را طی کرده، امروز چه مباحثی دارد مطرح می شود، بررسی کنیم که چه قابلیت هایی در مواجهه با مسائل مطرح از سوی فیلسوفان علوم اعم از طبیعی و اجتماعی داریم و همچنین چه پاسخی به سئوالات و دغدغه ها و بن بست هایی که بعضا با آن روبرو شده اند.»

عماد افروغ با ظریف برشمردن بازنگری علوم انسانی به مهر گفت: «بازنگری در علوم انسانی از جنس مباحث نرم افزاری است و سخت افزاری نیست. انتظار داریم حوزه علمیه به عنوان نهادی آموزشی که ریشه در عقبه ما و فرهنگ و تاریخ ما دارد بتواند در این خصوص حرف به روزی بزند.»

وی با یادآوری اینکه جامعه شناسی یا روانشناسی علمی نگاهی هم به عالم بیرون دارد به مهر گفت: «احادیث را می توان به مثابه پیش فرض و فرا تئوری نگاه کرد اما در واقع این فرا تئوری‌هایمان باید در نهایت تبدیل به تئوری شوند و تئوری باید حکایت از عالم واقع کند. احادیث می توانند مقدمه ورود ما به عالم خارج شوند، البته با روشهای خاصی که باید ابداع کنیم. اما متاسفانه در این خصوص گامهای ارزنده ای برنمی داریم.»

مبدع نظریه نقد درون گفتمانی در پایان به مهر گفت: «برای من در حد یک واقعیت است که جنس برخورد با فرمایشات مقام معظم رهبری از جنس همان کمیت گرایی غالب است که سریع می خواهند عدد و رقم و بولتنی ارائه شود. جنس مواجهه شان از جنس آن چیزی است که می خواهند با آن مواجهه داشته باشند، بدون اینکه مبانی ظریف و نرم افزارانه بازنگری علوم انسانی را فهم کرده باشند. برخوردهای شکلی، صوری و فرمالیستی با بازنگری علوم انسانی می تواند مخرب باشد و ما را به عقب ببرد. یعنی نه تنها چیزی به دست نیاوریم بلکه به عقب هم برویم.»

عماد افروغ با یادآوری مجدد اینکه بازنگری علوم انسانی مقوله ظریفی است خاطرنشان کرد: «باید افرادی دست اندرکار بازنگری علوم انسانی باشند که مسلط به مباحث نرم افزاری علم باشند نه کسانی که درکی از این مباحث ندارند و صرفا علم را در حد یک مشاهده و آزمایش و ارتباط با مشاهدات و رسیدن به اصطلاح به یک قانون علی با خلطش با انتظام بین پدیده ها می بینند. انتظام بین پدیده ها علیت نیست.»

این استاد دانشگاه افزود: «روندی که امروز شاهدش هستیم هیچ نسبتی با معرفت شناسی علمی متناسب با مباحث نظری ما ندارد. در مباحث نظری یک حرفهایی می زنیم اما در عمل کار دیگری می کنیم. در نظر عقل ابزاری را محکوم می کنیم اما از عقل ابزاری غربی ها بیشتر گرفتار عقل ابزاری شده ایم.»