موسیقی‌دان فرانسوی چگونه «اولین سرود ملی ایران» را ساخت؟

ناصرالدین شاه قاجار پیش از نخستین سفرش به اروپا در سال ۱۸۷۳ میلادی دستور ساخت یک «مارش» را به «آلفرد لومر» استاد فرانسوی موسیقی «دارالفنون» می‌دهد که در دیدارهای رسمی شاه در کنار سرودهای ملی دیگر کشورها نواخته شود.

سرود «ایران جوان» یا «وطنم» که اجرای آن با آواز شهرام ناظری برای خیلی‌ها گوش‌آشنا است، قطعه‌ای موسیقی بدون کلام با نام «سلام شاه» بوده است که توسط آلفرد لومر، هنرمند فرانسوی که ایرانی‌ها او را «موسیو لومر» صدا می‌کردند، ساخته شده است.

ناصرالدین شاه قاجار پیش از نخستین سفرش به اروپا در سال ۱۸۷۳ میلادی دستور ساخت یک «مارش» را به «آلفرد لومر» استاد فرانسوی موسیقی «دارالفنون» می‌دهد که در دیدارهای رسمی شاه در کنار سرودهای ملی دیگر کشورها نواخته شود.

موسیو لومر این درخواست را اجابت کرد و این مارش بی‌کلام، «سلام شاه» نامیده شد و در مراسم‌های رسمی به جای سرود ملی ایران به کار رفت. به همین دلیل اروپاییان از آن به عنوان «سرود ملی ایران» یاد کرده‌اند.

این آهنگ در دوره مظفرالدین شاه قاجار بر روی صفحه ضبط شد و وقتی شاه برای سلام رسمی به تخت مرمر می‌آمد و بر تخت می‌نشست دسته موزیک این آهنگ را اجرا می‌کرد و این کار تا دوره محمدعلی شاه قاجار معمول بود. بر روی برچسب صفحه گرامافون این سرود نیز عنوان «سلام شاه با سلامتی، ارکس شاهی به‌فرمان مسیو لمر ژنرال» درج شده‌است. البته نت این سرود در آرشیو ملی فرانسه نیز موجود است.

آلفرد لومر، موسیقی‌دان نظامی فرانسوی بود که در سال ۱۲۴۷ خورشیدی در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار به ایران آمد تا به دانشجویان بخش موسیقی دارالفنون آموزش دهد.

لومر، هارمونی را به موسیقی ایرانی معرفی کرد، قطعات زیادی با الهام از موسیقی ایرانی ساخت و همچنین موسیقیدانان برجسته‌ای تربیت کرد. او نخستین کسی است که «نت» را در ایران تدریس کرد و کوشش‌هایی هم برای ثبت موسیقی سنتی ایران داشت.

لومر که رییس دسته موزیک نظامی ایران بود، برای ما ایرانی‌ها بیشتر برای قطعه «سلام شاه» شناخته می‌شود و این هنرمند در نهایت هم در ایران از دنیا رفت و در گورستان دولاب به خاک سپرده شد.

سال ۱۳۸۴ بود که زنده‌یاد بیژن ترقی، بر روی اجرای جدید این قطعه شعری سرود:

نامِ جاوید وطن صبحِ امید وطن

جلوه کن در آسمان همچو مهرِ جاودان

وطن‌ ای هستیِ من شور و سرمستیِ من

جلوه کن در آسمان همچو مهرِ جاودان

بشنو سوزِ سخنم که هم‌آوازِ تو منم

همه جان و تنم وطنم وطنم وطنم وطنم!

بشنو سوزِ سخنم که نواگر این چمنم

همه جان و تنم وطنم وطنم وطنم وطنم!

همه با یک نام و نشان به تفاوتِ هر رنگ و زبان

همه با یک نام و نشان به تفاوتِ هر رنگ و زبان

همه شاد و خوش و نغمه‌زنان ز صلابتِ ایران جوان

ز صلابت ایران جوان ز صلابتِ ایرانِ جوان

این کار، برای اولین بار توسط ارکستر ملل به رهبری پیمان سلطانی در تالار وحدت اجرا شد که خواننده آن سالار عقیلی بود. در اسفند ۱۳۹۴ نیز شهرام ناظری در آلبوم خود به اجرای دوباره این اثر به عنوان «خاطره‌ای ماندگار در حافظه جمعی ایرانیان» پرداخت.

در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ یک سلسله بحث‌ها در مطبوعات فارسی‌زبان شکل گرفت که محوریت آن سرقت هنری سرود ایران جوان بود، در ابتدا پیمان سلطانی سیاوش بیضایی را متهم به سرقت این اثر کرد و از خوانندگانی که این سرود را می‌خواندند تقاضا کرد که نام وی (پیمان سلطانی) را به عنوان آهنگساز بیاورند، ولی در نهایت این بحث‌ها به دادگاه کشیده شد که در پی آن سلطانی موفق به دفاع از گفته خود نشد و در تاریخ ششم تیر ماه ۱۳۹۸ سیاوش بیضایی در یک نشست مطبوعاتی ضمن اعلام اسناد تبرئه شدن خود در این دادگاه، نه تنها سایر آثار موسیقایی سلطانی را از آن او ندانست بلکه بر اساس اسنادی طرح‌های گرافیکی او را کپی معرفی کرد.

منبع:‌صبح ایران