سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، ضمن هشدار نسبت به خطر برخورد با آخرین بازماندگان یوز ایرانی در محور میامی-عباس‌آباد، از انتقال تخمدان توله یوز ماده تلف شده بر اثر تصادف در همین جاده به پژوهشگاه رویان برای اولین بار خبر داد.
حسن اکبری در گفتگو با ایسنا باتوجه به تلفات گربه‌سانان در جاده‌ها توضیح داد: در زمان احداث جاده‌ها باید تمهیداتی در قالب زیرگذر، روگذر و سایر تمهیداتی که می‌تواند تلفات جاده‌ای را کم کند، اندیشیده شود چراکه متاسفانه این جاده‌ها در زمان احداث بدون در نظر گرفتن این موارد احداث شده‌اند.
وی به پروتکل‌های نوشته شده از جانب سازمان حفاظت محیط زیست برای وزارت راه و شهرسازی اشاره کرد و گفت: متاسفانه، چون الزام قانونی یا ضمانت اجرایی برای اجرای این پروتکل‌ها وجود ندارد، جاده‌هایی که ساخته می‌شوند معمولا این نکات در آن‌ها رعایت نمی‌شود که این باعث تلفات بسیار حیات وحش می‌شود.
اکبری تاکید کرد: تنها بحث تلفات یوز مطرح نیست بلکه هر ساله در جاده‌های کشور تعداد زیادی از حیات وحش و گونه‌های مختلف خزندگان و حتی از کوچکترین پستانداران مانند خارپشت‌ها تا بزرگترین گونه‌ها مانند خرس و پلنگ تلفات می‌دهیم و بخش قابل توجهی از ذخایر ژنی ما در جاده‌ها از بین می‌روند.
وی درباره ارائه پیش‌نویس قانون حفاظت و بهره‌برداری حیات وحش به مجلس از ابتدای فعالیت دولت سیزدهم توضیح داد: در این پیش‌نویس ضوابط و قوانینی الزام‌آور مطرح شده است که مسئولیت و ضمانت اجرا داشته باشد. اگر این قانون بدون تغییرات تصویب شود، در آینده می‌تواند زیرساخت قانونی مناسبی را ایجاد کند، اما در حال حاضر بیشتر مکاتبات و مطالبات محیط زیست از وزارت راه و شهرسازی به علت نبود ضمانت اجرایی و یا وجود قانونی الزام آور، مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
اکبری درباره مطالبات محیط زیست در سال ۱۴۰۱ در خصوص جاده‌های موجود و جاده‌های در حال احداث از وزارت راه و شهرسازی گفت: امسال رایزنی‌ها و مطالباتی را به استناد سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری برای حفظ ذخایر ژنی در کشور داشته‌ایم. بعضا به‌صورت موردی جاده‌ها را بررسی کرده‌ایم. به عنوان نمونه درباره عبور جاده از وسط پارک ملی گلستان مکاتبات و پیگیری‌های متعددی صورت گرفته است، اما علیرغم تعهداتی که در این زمینه داده بودند اقدام خاصی را هنوز انجام نداده‌اند.
وی باتوجه به تجربه‌ای که از یوزپلنگ ایرانی در مرکز ایران و محدوده‌های شمالی شامل توران و میان‌دشت داشته‌اند، توضیح داد: وقتی توله یوز‌های ماده بالغ شوند، پراکنده و از مادر جدا می‌شوند. معمولاً مادر آن‌ها را به زیستگاه دورتری برده، مستقر می‌کند و خود گاهی به زیستگاه اصلی‌اش باز می‌گردد. پراکنش را برای زندگی توله بالغ در خارج از قلمرو خود انجام می‌دهند.
اکبری با اشاره به توله یوز ماده تلف شده بر اثر تصادف در جاده عباس‌آباد گفت: به نظر می‌رسد که توله یوز ماده به همراه یوز مادر در فرآیند پراکنش و استقرار در زیستگاه جدید دچار این سانحه شده است.
وی افزود: معمولا در مرحله پراکنش این اتفاق بسیار رخ می‌دهد چراکه حیوان با رفتن به زیستگاه جدید با مشکلات جدیدی نیز مواجه خواهد شد. احتمال دارد در منطقه پراکنش او معدن‌کاری گسترده‌ای انجام شود، سگ‌های گله زیاد باشند و یا طعمه کافی وجود نداشته باشد و یا فردی باعث آسیب به آن‌ها شود، اما در نهایت بیشترین تعارضی که دیده می‌شود، تلفات جاده‌ای است.
اکبری به بررسی‌های انجام شده در سایت توران درباره پراکنش یوز‌ها اشاره کرد و افزود: در این بررسی‌ها بار‌ها دیده شده پس از بالغ شدن توله‌ها و پراکنش آن‌ها دیگر توله‌های بالغ دیده نشدند چراکه یا در نقاطی مستقر شدند که دسترسی نداریم یا در روند پراکنش و استقرار در زیستگاه جدید تلف شدند.
اکبری با اشاره به قلمروطلبی و گستره وسیع قلمرو یوزپلنگ‌ها گفت: این گونه به زیستگاه‌های بسیار وسیعی برای زندگی نیاز دارد. در گذشته در محدوده‌های شمالی پس از حوالی گرمسار، کل مجموعه پارک ملی کویر، دو طرف جاده تا سمنان و از ادامه آن تا میامی همه دشت‌ها و کوهپایه‌ها دست‌خوردگی کمی داشتند و در بیشتر دشت‌ها آهو و در کوهپایه‌ها قوچ و میش زندگی می‌کردند و مانند امروز تعداد رفت‌وآمد‌ها و ساخت‌وساز‌ها در قلمرو یوز زیاد نبود، اما امروزه طعمه‌ها از بین رفته‌اند، قلمروی نسبتاً مناسب آن‌ها نیز تنها به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست محدود شده است و به علت تعارضات بیش از اندازه مانند جاده‌کشی‌ها حیوان دوام نمی‌آورد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، حضور خانواده توله یوز تلف شده در منطقه را امری تقریبا بدیهی دانست که پیش‌بینی نیز شده بود و توضیح داد: در شب دومی که توله یوز تلف شد، یوز مادر و توله یوز بالغ همراه او در منطقه دیده شدند. تیم‌های محیط‌بانان از منطقه توران، شهرستان‌های هم جوار و اداره کل سمنان در منطقه مستقر شدند و با روشن کردن آتش و پروژکتورکشی پایش مداومی را انجام می‌دهند تا از مشکلات بعدی جلوگیری شود.
اکبری اضافه کرد: براساس برآورد ما حداقل پنج روز تا یک هفته احتمال حضور آن‌ها بیشتر است چراکه یوز مادر تلاش می‌کند توله گم شده را پیدا کند تا ادامه مسیر پراکنش را طی کنند.
وی افزود: اگر یوز‌ها از سمت توران یا استان سمنان به سمت خراسان شمالی و میان‌دشت در حال پراکنش بودند یعنی پراکنش آن‌ها کامل نشده بود چراکه در این دو شب نیز سمت جنوب جاده و داخل حوزه استحفاظی استان سمنان دیده شدند. این موضوع به این معناست که یا برای تکمیل پراکنش از جاده عبور می‌کنند یا به دنبال توله یوز تلف شده در جاده هستند.
اکبری به ادامه پایش تا زمان مورد نیاز تاکید کرد و گفت: محیط‌بانان در منطقه مستقر هستند. استان‌های همجوار خراسان شمالی و شهرستان‌های همجوار نیز در حالت آماده‌باش هستند و به اداره کل محیط زیست استان اعلام شده در صورت نیاز برای استفاده در پایش‌ها از افراد محلی مسلط به منطقه نیز استفاده کنند. سمن‌های بسیاری برای کمک اعلام آمادگی کردند، اما باید بتوان صحنه را مدیریت کنیم. بنا به اظهارات همکاران در صورت شلوغی بیش از حد و ایجاد بی‌نظمی، مدیریت بحران دشوار خواهد شد.
وی از پایان تعطیلات ابراز نگرانی کرد و افزود: با تمام شدن تعطیلات حجم ترافیک جاده به‌ویژه در مسیر برگشت به تهران بسیار افزایش پیدا می‌کند. نگران عبور آن‌ها از جاده به‌ویژه در شب هستیم که امیدواریم اتفاقی رخ ندهد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به محدودیت‌های جدی ردیابی ماهواره‌ای حیوان در کشور اشاره کرد و توضیح داد: در دنیا برای گونه در معرض خطر انقراض از قلاده و دستگاه ردیاب استفاده می‌کنند. با ردیابی حیوان اطلاعات بسیار دقیق و کاملی از کوریدورها، مسیر‌های حرکت، مهاجرت و رفت‌وآمد او به دست می‌آورند این در حالیست که در ایران تنها زمان تلف شدن حیوان در جاده مطلع می‌شویم که در حال عبور از این مسیر بوده و سایر نظرات همه حدس و گمان‌هایی است که تناقضات بسیاری دارد و تصمیم‌گیری بر اساس این تناقضات بسیار کار دشواری است.
اکبری تاکید کرد: تعداد یوز‌ها زیاد نیست، به همین دلیل اگر ردیاب داشتیم می‌توانستیم بسیار سریع‌تر و با اطلاعات دقیق‌تر تصمیم درستی اتخاذ کنیم. اکنون یک توله یوز ماده را که خود در آینده ظرفیت بسیار بالایی برای جمعیت یوز کشور بود از دست داده‌ایم.
به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، به علت تحریم‌ها و محدودیت در استفاده از ابزار‌هایی مانند قلاده و ردیاب نمی‌توانیم به اندازه کافی پایش‌های درستی در کشور داشته باشیم.
اکبری به درخواست کمک سازمان محیط زیست از پلیس راهور اشاره کرد و گفت: با توجه به وسعت، گستردگی و تعدد جاده‌ها کنترل تمامی آن‌ها بسیار سخت است و خواه‌ناخواه تلفات جاده‌ای را خواهیم داشت، اما باید دید چطور می‌توانیم در مناطقی که ارزش حفاظتی بالایی دارند و زیستگاه گونه‌های خاص هستند، تلفات را کاهش دهیم چراکه به‌طور قطع نمی‌توانیم تلفات را به صفر برسانیم.
وی باتوجه به محدوده تصادف توله یوز ماده توضیح داد: محدوده تصادف بیش از ۳۰ کیلومتر با نقطه داغی که در آن تلفات بسیاری داشته‌ایم، فاصله داشته است که بخشی از آن نقطه داغ فنس‌کشی شده است البته در این نقطه نیز یک مورد دیگر تلفات داشته‌ایم و این نشان‌دهنده نقطه داغ جدیدی است که باید برای آن فکری کنیم. از اولین پیشنهاد‌ها نورپردازی جاده بود چراکه اگر اطراف محدوده داغ نورپردازی شود، دید راننده افزایش پیدا می‌کند، یوز راحت‌تر دیده می‌شود و دیدن مانع برای حیوان نیز باعث کاهش تلفات می‌شود.
به گفته اکبری نورپردازی جاده کم‌هزینه‌ترین راهکار‌ها است چراکه فنس‌کشی بسیار هزینه‌بر است، ضمن اینکه باید شرایط مناسبی برای عبور یوز فراهم شود در غیر این صورت یوز مسیر خود را تغییر می‌دهد و با عبور از نقطه‌ای دیگر مشکلات دیگری نیز برایش به وجود می‌آید.
وی به نشست‌های برگزار شده با فراجا و مرزبانی در استان‌های مختلف و حضور پلیس راهور در چنین بحران‌هایی اشاره کرد و توضیح داد: در این نشست‌ها خواسته‌های محیط زیست را مطرح کرده‌ایم. پلیس‌راهور نیز تنها به عنوان یک همکار می‌تواند در این زمینه به سازمان کمک کند به‌ویژه در زمانی که اطلاعات خاصی را به دست می‌آورند، اما درخواست اصلی ما در شرایط فعلی «کنترل سرعت» است. سرعت بالا تلفات زیادی را در پی دارد، اما متاسفانه غالبا افراد سرعت مجاز را تنها در نقاط مشخص نصب دوربین رعایت می‌کنند و بدیهی است پلیس راهور نیز ظرفیت پوشش و کنترل تمامی نقاط را ندارد.
اکبری کنترل سرعت خودرو‌ها و عدم تجاوز از سرعت مجاز را موضوعی فرهنگی دانست و گفت: راننده باید به هشدار‌ها و تابلو‌هایی که نشان‌دهنده حضور گونه در معرض خطر انقراض در محدوده است، توجه کند.
به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، ما زمانی می‌توانیم در حوزه مسائل محیط زیست موفق شویم و این مسائل را درست مدیریت کنیم که تمام کارشناسان و مدیران دستگاه‌ها و رشته‌های مختلف نگاه محیط زیستی داشته باشند؛ به عبارتی کارشناس راهسازی، عمران، معدن و ... در کنار تخصص خود هنگام کار در طبیعت به این موضوع که طبیعت خانه موجودات زنده و حیات وحش است که او آن را تخریب می‌کند، توجه کند. اگر این تفکر وجود داشته باشد به‌طور قطع مهندس راهسازی هنگام طراحی جاده به عواملی توجه می‌کند که برای همیشه احتمال تلفات را کاهش می‌دهد. به عنوان نمونه در بعضی موارد با افزایش ارتفاع پل برای عبور حیوانات از زیر پل باعث وقوع اتفاقی مثبت و کاهش تلفات می‌شوند همچنین صرفا نباید اقتصادی‌ترین و نزدیک‌ترین گزینه را انتخاب کنند.
وی با اشاره به پارک ملی گلستان گفت: راحت‌ترین کار در این منطقه نصب تمامی گاردریل‌ها در اطراف جاده داخل پارک بود تا افراد در هر مکانی توقف نکنند و بتوانیم مسئله آتش‌سوزی و ورود به جنگل را مدیریت کنیم، اما این کم‌هزینه‌ترین کار نیز متاسفانه علیرغم مکاتبات انجام شده با مجموعه وزارت راه و شهرسازی اتفاق نیفتاد.
اکبری در ادامه اظهارکرد: به نظر می‌رسد مسوولان وزارت راه نپذیرفته‌اند که طبیعت و زیستگاه‌های طبیعی برای نسل‌های آینده این کشور است. سازمان حفاظت محیط زیست مالک آن نیست و تنها منافع سازمان تامین نمی‌کند بلکه میراثی است که باید آن را به‌درستی تحویل آیندگان دهیم، اما متاسفانه این تفکر وجود ندارد. اگر روزی بتوانیم این تفکر را در جامعه رواج دهیم بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود، در غیر این صورت همیشه باید در بحران‌ها مدیریت کنیم و مدیریت کردن این مسائل زمانی که بحران به وجود آید بسیار کار سخت و مشکلی است که بعضا غیر ممکن می‌شود.
وی ضمن اشاره به تلف شدن بیش از ۱۰ قلاده یوز در زیستگاه‌های مختلف مرکزی و شمال ایران طی دو دهه گذشته باتوجه به اهمیت این گونه، جداسازی تخمدان یوز ماده و تحویل آن به موسسه رویان توضیح داد: با کمک مرکز رویان اگر تخمک‌ها شرایط لازم و کافی را داشته باشند، می‌توان با حفظ و ذخیره آن‌ها در آینده برای تکثیر استفاده کرد چراکه ژن حیوان تلف شده بسیار مهم است و علاوه بر نمونه‌های بانک ژن و نمونه‌های بافت، اندام‌های جنسی آن می‌توانند در فرآیند‌های تکثیر بسیار کمک‌کننده باشند.
اکبری تاکید کرد: این اقدام تنها نوعی ذخیره‌سازی است. در حال حاضر قصد انجام این فرآیند را نداریم چراکه با اعتبارات داده شده از جانب سازمان برنامه و بودجه تنها به بخشی از وظیفه حفاظت می‌رسیم، اما نباید چنین فرصت‌هایی را از دست دهیم.
وی خاطرنشان کرد: تخمدان توله یوز تلف شده جدا و در موقعیتی کنار یخ و با لحاظ شرایط لازم به مرکز رویان منتقل شد. در حال حاضر تنها حفظ می‌شوند و اگر تخمک‌ها رسیده و قابل استفاده باشند، در آینده از آن‌ها استفاده خواهیم کرد.
اکبری مدیریت مسئله پرچالش و پر هزینه یوز که علیرغم جمعیت کم، اما تعارضات زیادی در زیستگاه آن‌ها وجود دارد را نیازمند منابع اعتباری دانست و گفت: این اعتبار را یا دولت و سازمان برنامه و بودجه باید تأمین کند و یا به سازمان اجازه کسب درآمد از منابع زیستی داده شود تا به‌طور مستقیم هزینه و یا با دخالت بخش خصوصی، حفاظت مشارکتی را راه‌اندازی کنیم.
به گفته معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، متاسفانه زمینه هیچ کدام از این راه‌ها برای سازمان حفاظت محیط زیست فراهم نشده است چراکه سازمان برنامه و بودجه اعتبار بسیار ناچیزی را که تنها مشکل بخش کوچکی از اقدامات حفاظتی حیات‌وحش را حل می‌کند تامین می‌کند.
