کدام کشور‌ها سلاطین جدید مخدر می‌شوند؟

با گذشت یک هفته از صدور فرمان هیبت‌الله آخوندزاده (رهبر افراطیون طالبان) درباره ممنوعیت کشت خشخاش و تولید و تجارت مواد مخدر و سکرآور در افغانستان، قیمت خرید تریاک در ولایات غرب و جنوب غرب افغانستان بیش از سه برابر افزایش یافته است.

به گزارش اعتماد، کشتکاران خشخاش در ولایت هلمند (ولایتی که بیشترین مزارع خشخاش افغانستان را دارد) یک روز بعد از انتشار فرمان آخوندزاده، گفتند که تا قبل از سوم آوریل سال جاری میلادی، هر ۴.۵ کیلو تریاک را ۴۳۰ دلار می‌فروخته‌اند و طی یک هفته گذشته، هر ۴.۵ کیلو تریاک، ۲۶۲۹ دلار خریدار داشته است. روایت دیگری از کشاورزان هلمند، این است که تا هفته گذشته و پیش از انتشار فرمان آخوندزاده، قیمت هر کیلو تریاک پای مزارع ۵۷ دلار بوده که دو روز بعد از انتشار این فرمان، به ۱۷۱ دلار افزایش یافته است.

این افزایش قیمت، در حالی است که شهریور پارسال و حدود یک ماه بعد از استقرار طالبان در افغانستان و انتشار اولین خبر‌ها درباره رویکرد جدید افراطیون برای مقابله با کشت خشخاش و تولید مواد مخدر هم، یک افزایش حبابی در قیمت تریاک خشک رقم خورد و هر کیلو تریاک در ولایات غربی افغانستان، حدود ۹۰ تا ۱۲۶ یورو معامله شد، اما در ماه‌های بعد و تا پیش از برداشت بهاره محصول، قیمت فروش تریاک، باز هم به همان ارقام پیش از مرداد پارسال بازگشت.

افزایش قیمت تریاک افغانستان بعد از صدور فرمان ممنوعیت کشت خشخاش، یک واکنش طبیعی بازار بومی افغانستان است اگرچه که هنوز تا آن روزگار رویایی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ (بعد از خروج طالبان از این کشور و استقرار امریکا و نیرو‌های ناتو در خاک افغانستان) که قیمت هر کیلو تریاک در افغانستان تا ۳۵۰ دلار هم رسید، فاصله زیادی است، اما در هفته‌های آینده و به شرط بروز نشانه‌هایی از جدیت طالبان برای امحای مزارع خشخاش و معدوم کردن ذخایر چند هزار تنی تریاک در انبار‌ها و نابودی آزمایشگاه‌های هرویین و مت آمفتامین و کارگاه‌های فرآوری حشیش، باید شاهد افزایش قیمت در بازار‌های جهانی هم باشیم.

در حالی که پیش‌بینی می‌شود که اقدام رهبر طالبان برای انتشار فرمان مکتوب ممنوعیت تجارت مواد مخدر، نمایشی با هدف جذب توجه جهانی و آخرین تلاش برای دستیابی به یک وجهه بین‌المللی بوده، به نظر می‌رسد روند افزایش قیمت محصولات افغانی در بازار جهانی، تا مدت کوتاهی ادامه خواهد داشت، چون با فرض استواری افراطیون بر تداوم اجرای این فرمان در ماه‌ها و سال‌های آینده، بعد از فروکش کردن شوک اولیه و چند ماهه ناشی از کاهش عرضه جهانی مخدر‌های افغانی، اتفاق دیگری بازار عرضه و تقاضای مواد اعتیادآور را متاثر خواهد کرد که تبعات آن بسیار مهم‌تر از رویکرد جدید افراطیون طالب است.

تولید‌کنندگان جدید سر از خاک بیرون می‌آورند

منطقه خشک و کوهستانی خاورمیانه که همواره هم درگیر ناامنی داخلی و برون‌مرزی بوده، منطقه مناسبی برای کشت خشخاش و شاهدانه است به شرط آنکه میزان بارش در ارتفاعات کشور‌های منطقه به حدی برسد که کشت دیم را پاسخگو باشد. با کناره‌گیری افغانستان از بازار تولید مخدرها، کشور‌های پاکستان، عراق، سوریه و لبنان، می‌توانند جای خالی این برند ۴۰ ساله را پر کنند.

بیش از دو دهه است که زمزمه کشت خشخاش در جنوب عراق -غرب بغداد- مطرح است اگرچه که دولت عراق هنوز شواهد متقنی درباره حجم بالای تولید تریاک از زمین‌هایی که در سایه ناآرامی در جنوب عراق، از شالیزار برنج به مزرعه خشخاش تغییر کاربری داده‌اند در دست ندارد.

اما سال ۲۰۱۶، یک قاضی عراقی تایید کرد که شواهدی از تولید مت‌آمفتامین در آشپزخانه‌های سیار در جنوب عراق به دست آمده و طبق همین شواهد، پیش‌ساز‌های تولید مت آمفتامین، به صورت غیرقانونی از اقلیم کردستان به استان‌های بصره و میسان می‌رسد.

در همان سال، یکی از نمایندگان مجلس عراق هم تایید کرد که شواهد روشنی درباره تولید حشیش و مزارع کوچک خشخاش در جنوب عراق و در منطقه تحت حمایت شبه نظامیان مخالف دولت مرکزی به دست آمده و به نظر می‌رسد که هدف از تامین امنیت این مناطق توسط گروه‌های مسلح، کسب انتفاع مشترک مخالفان دولت و داعشی‌های مستقر در خاک عراق از درآمد تجارت تریاک و حشیش باشد چنانکه خبرنگار «ال‌مانیتور» در گزارشی که سال ۲۰۱۶ منتشر کرد، در نقل صحبت‌های سرتیپ وزارت کشور عراق نوشت: «کشت و تولید مواد مخدر در مناطق تحت کنترل داعش در حال انجام است.»

قابلیت‌های سوریه برای تبدیل شدن به تولید‌کننده مواد مخدر را نباید از یاد برد. دو سال قبل، پلیس ایتالیا از کشف محموله حجیم «کپتاگون» با ارزش حدود یک میلیارد دلار از سه کشتی باری از مبدا سوریه به سمت بنادر اروپا خبر داد. بنا به اعلام پلیس ایتالیا، این محموله شامل ۸۴ میلیون عدد قرص کپتاگون بود که «بزرگ‌ترین کشفیات آمفتامین در جهان» لقب گرفت و گفته شد که مبدا کشتی‌های توقیف شده، بندر لاذقیه سوریه بوده است.

حدود یک دهه است که اخباری درباره استقرار کارگاه‌های تولید آمفتامین و حشیش در خاک سوریه منتشر می‌شود اگرچه که تا امروز دولت مرکزی سوریه در این باره اظهارنظر دال بر تکذیب یا تایید این اخبار نداشته، اما تقاضای بالای کپتاگون در منطقه خاورمیانه، منطقه مدیترانه شرقی و شمال آفریقا، این ظن را تقویت می‌کند که پایگاه مرکزی تولید این ماده صنعتی، جایی جز خاک ناامن سوریه نباید باشد.

پاکستان هم از دیگر کشور‌های منطقه است که می‌تواند جای خالی مخدر‌های افغانستان را پر کند. اگرچه بیش از ۳ دهه است که پاکستان کشت خشخاش و تولید تریاک را تا بیش از ۸۰ درصد کاهش داده و امروز جاده‌های شمالی، جنوب غربی و شرق این کشور، به مسیر‌های ترانزیت مواد مخدر افغانی تبدیل شده، اما ۶ سال قبل، اعلام شد که شواهدی درباره افزایش وسعت مزارع خشخاش در حاشیه‌های پایتخت این کشور به دست آمده که البته دولت وقت پاکستان هم درباره این شواهد هیچ اظهارنظری نکرد.

با توجه به گستردگی مرز مشترک افغانستان و پاکستان و همچنین با توجه به اینکه مرزنشینان غرب و شمال غرب پاکستان، پشتون و از هم طایفه‌ای‌های افراطیون طالبان هستند و سهم قابل توجهی از واسطه‌گری در تجارت و ترانزیت مخدر‌های افغانستان به سمت آفریقا و شبه قاره هند و اروپا دارند، می‌توان این فرض را هم پذیرفت که در صورت کناره‌گیری افغانستان از عرصه تولید، طوایف پشتون و مرزنشین، در موضع انتقال قدرت قرار گرفته و مزارع کشت را به پاکستان منتقل کنند.

اگرچه که تولیدکنندگان قدیمی تریاک در آسیای جنوب شرقی؛ میانمار، کامبوج و لائوس و همچنین مکزیک در قاره آمریکا را هم که همین امروز، از محل تولید مقادیر قابل توجه تریاک به دست آمده از مزارع خشخاش این کشورِ هم مرز با امریکای شمالی، مشغول به تامین هرویین مصرفی در ایالات متحده است، نباید از فهرست حاضران در عرصه تولید مخدر‌ها (بعد از خروج قطعی افغانستان از بازار عرضه و تقاضا) از قلم انداخت، در این میان، ارتفاعات لبنان را نباید از یاد ببریم.

سال‌هاست که اخباری در صحن نهاد‌های بین‌المللیِ رصد تجارت غیرقانونی مواد مخدر درباره حجم بالای تولید حشیش و هرویین در نواحی کوهستانی و دور افتاده لبنان شنیده می‌شود و حتی خبر‌هایی هم درباره تولید مقادیر اندک کوکایین در این کشور مطرح است.

در حالی که بازار تولیدات غیرقانونی لبنان، همین حالا هم مشغول تغذیه مشتریانی معدود در مصر، اسراییل، اروپا و امریکای شمالی است و دولت‌های ایالات متحده، طی دهه گذشته بار‌ها به شواهدی از خرید و فروش هرویین لبنانی در خیابان‌های این کشور دست پیدا کرده‌اند و مقامات اروپایی هم تایید می‌کنند که طی دو دهه اخیر، هرویین لبنانی عرضه شده در اتحادیه اروپا، در یک رقابت فشرده با هرویین افغانستان بوده، فعلا لبنان، سرآمد تولید حشیش برای تغذیه بازار اروپاست، اما در صورت حذف قطعی افغانستان از بازار تولید مخدرها، لبنان از دیگر گزینه‌ها برای پر کردن این صندلی خالی خواهد بود.