به هم ریختن تاریخ در گورستان امام‌زاده عبدالله

برخی از سنگ قبر‌های تاریخی گورستان امامزاده عبدالله ری در ادامه ساماندهی و هم‌سطح کردن قبور تخریب شده‌اند.

به گزارش ایسنا، احمد محیط طباطبایی، پژوهشگر تاریخ و رییس کمیته ملی موزه‌ها در ایران (ایکوم) به تازگی از اجرای دوباره طرح هم‌سطح سازی قبور در بخش تاریخی قبرستان امام‌زاده عبدالله ری و همچنین تخریب بخش‌هایی از آن خبر داده که به گفته سیدعلی شهیدی ـ جست‌وجوگر نام‌ها و اماکن ناشناخته و فراموش‌شده در گورستان‌ها ـ برخی از سنگ قبر‌های تاریخی در جریان این ساماندهی و هم‌سطح سازی شکسته و تخریب شده‌اند.

این اتفاقی است که از سال ۱۳۹۶ در هر نوبت ساماندهی این قبرستان تکرار شده و بر اثر آن بسیاری از سنگ قبر‌ها و بخش‌های تاریخی این گورستان از بین رفته است. این درحالی است که پیش‌تر متولیان این امامزاده و همچنین مسؤولان شهرری قول داده بودند سنگ قبر‌ها را حفظ کنند.

محیط طباطبایی پس از بازدیدی که در روز تعطیل تقویم، یعنی دهم اسفندماه از این گورستان تاریخی داشته درباره آخرین وضعیت آن، توضیح داد: متاسفانه شاهد سامان‌دهی جدیدی در یکی دیگر از بخش‌های قدیمی این گورستان هستیم، از دُرِ دکتر شهیدی و بخشی که به حیاط "تیوفوسی‌ها" معروف است و به دهه ۲۰ (۱۳۲۰ خورشیدی) مربوط می‌شود. قبر‌های متفاوتی از افراد و قشر‌های مختلف اجتماعی در جوار امامزاده عبدالله قرار گرفته است. در این‌جا شخصیت‌های سیاسی همچون یدالله سحابی و ادیبان و شاعران و نویسندگانی، چون وحید دستگردی و یا خانم توران میرهادی مدفون هستند.

سنگ قبرهای تاریخی که در جابه‌جایی شکسته شده است.

او با یادآوری این‌که فضای سنتی گورستان ایرانی معرف فرهنگ ما است، ادامه داد: متاسفانه از چندسال پیش سامان‌دهی این گورستان شروع شده که البته قبر‌های آن حفظ شده بود. حالا سامان‌دهی جدیدی را در بخش معروف به دکتر شهیدی و یا شماره ۵ شاهد هستیم که سنگ قبر‌ها را برداشته‌اند و رفتار تاریخی را به هم زده‌اند.

وی ادامه داد: در همین محدوده (که درحال هم‌سطح‌سازی است) راهرویی بوده که مقابل آن قبر‌های سال ۱۳۴۵ قرار داشته است، دیواری بوده که برداشته شده، قبر‌ها برداشته شده و مجموعه‌ای که متعلق به اپیدمی "تیفوس و تیفوئید" (حصبه) از دوره جنگ جهانی دوم بود و آرامگاه‌هایی از متوفیان آن دوره تاریخی بود که تخریب شده و همه با سنگ سیاه یک‌دست شده است.

این پژوهشگر تاریخی گفت: بار‌ها گفته شده یکسان‌سازی قبرستان مثل هر یکسان‌سازی دیگری مغایر با تنوع فرهنگ و هویت ایرانِ شیعی است و باید هر کسی بتواند به هر شکل، مُعرف و بیانگر خاندان خود باشد.

محیط طباطبایی اظهار کرد: گورستان یک فضای تاریخی و فرهنگی است که حالا به این وضعیت درآمده است و باید نقد وارد کرد به اوقاف (متولی امامزاده عبدالله) که حافظ وقف و زندگی گذشتگان است و مردمی که قبورشان را رها کرده بودند، به این امید که همیشه باقی بماند. مسؤولان باید نسبت به این امر در میراث فرهنگی توجه نشان دهند و سعی کنند این هویت تاریخی و میراث فرهنگی را حفظ کنند.

امامزاده عبدالله در شهرری که مدفن مشاهیر علمی، ادبی، سیاسی و اجتماعی از دوره قاجار و پهلوی است و حتی گمان می‌رود بقعه داخل آن به دوره صفوی تعلق داشته باشد، اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

با این وجود، در سال ۱۳۹۶ طرحی منسوب به «ساماندهی و هم‌سطح‌سازی قبرستان» بدون استعلام از میراث فرهنگی تهران آغاز شد که در جریان آن بخش‌های تاریخی و برخی سنگ قبر‌های صدساله تخریب و حتی حذف شدند و با بازسازی شمایل دیگری پیدا کردند که واکنش‌های معترضانه بسیاری از پژوهشگران، مورخان و فعالان میراث فرهنگی را برانگیخت.

اوقاف آن زمان در پاسخ به آن واکنش‌ها گفته که «به هیچ قبر و مقبره‌ای در امامزاده عبدالله جسارت نشده و این تعمیرات و مرمت‌ها برای راحتی حال مردم و عبور و مرور آن‌ها صورت گرفته است.»

در سال ۱۳۹۷ گمان می‌رفت طرح ساماندهی و هم‌سطح کردن قبر‌های امامزاده عبدالله متوقف شده باشد، اما تصاویری منتشر شد که نشان می‌داد این طرح با برنامه‌ریزی بلندمدت در امامزاده عبدالله درحال اجرا است.

مرحله جدیدی از کف‌سازی و سنگ‌فرش کردن قبرستان تاریخی امامزاده عبدالله ری

حالا سه سال پس از آن ماجرا‌ها و اعتراض‌هایی که به سرانجام نرسید، تصاویری در اختیار ما قرار گرفته که تکرار اشتباهات گذشته را در این گورستان تاریخی نشان می‌دهد، درحالی که به نظر نمی‌رسد در این سامان‌دهی و هم‌سطح‌سازی، از نظر متولی و کارشناس و ناظر میراث فرهنگی چندان بهره گرفته شده باشد، هرچند مسؤولان میراث فرهنگی با وجود هشدار‌های چند روز گذشته هنوز عکس‌العملی به این تخریب و نابسامانی نشان نداده‌اند.