چرا عرضه اولیه بورس کم‌برکت شده است؟

فرارو- عرضه اولیه وسپهر، نماد گروه مالی سپهر صادرات در بازار فرابورس روز یکشنبه این هفته انجام شد و در آن سهم هر نفر از شرکت‌کنندگان می‌توانست چیزی در حدود یک میلیون تومان باشد. اگر این شرکت یک سال پیش به بورس می‌آمد، امکان داشت به هر سهامدار رقمی حدود ۱۰ میلیون تومان سهم تخصیص پیدا کند. با توجه به اینکه عرضه اولیه‌ها بازدهی حدود دو برابری دارند، در چنین شرایطی هر سهامدار می‌توانست به‌اندازه سرمایه خود سود کند، اما با توجه به وضعیت فعلی عرضه‌های اولیه، نهایت سود مورد انتظار از وسپهر حدود یک میلیون تومان است. تغییرات شرایط عرضه اولیه در یکی دو سال اخیر باعث چنین اختلافی در بازدهی آن‌ها شده. در این گزارش سراغ این تغییرات رفته‌ایم تا ببینیم چه عواملی در این مدت باعث شده‌اند خیلی‌ها از عرضه اولیه ناامید شوند.

آمار مشارکت در عرضه اولیه در طول دو سال گذشته، بیشتر از ۵۰ برابر شده است. اولین عرضه اولیه سال ۹۷ مربوط به نماد سپ متعلق به شرکت پرداخت الکترونیک سامان کیش بود که حدود ۱۰۰ هزار نفر در آن شرکت کردند. آمار مشارکت در عرضه‌های اولیه عموما در یک مدار صعودی قرار دارد. اغلب کسانی که در بورس فعال هستند، حداقل در عرضه اولیه‌ها شرکت می‌کنند و همین مورد باعث می‌‎شود زمانی که سهامداران جدید به بورس می‌آیند، عموما شاهد افزایش مشارکت در عرضه‌های اولیه هستیم. مگر اینکه یک شرکت سهام ارزنده‌ای نداشته باشد و برای همین آمار مشارکت برای خرید آن کاهش پیدا کند.

تعداد مشارکت‌کنندگان عرضه اولیه از حدود ۱۰۰ هزار نفر در ابتدای سال ۹۷ به حدود ۳۳۰ هزار نفر در پایان این سال رسید و تعداد خریداران عرضه اولیه در این سال تقریبا ۳.۳ برابر شد. سال ۹۸ سال شگفتی‌ها بود. تا پایان این سال تعداد خریداران عرضه اولیه به حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسید و شاهد ۴.۸ برابر شدن تعداد مشارکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه بودیم. این روند صعودی در سال ۹۹ سرعت بیشتری به خود گرفته. طوری که در نیمه اول امسال که امروز به پایان می‌رسد، تعداد مشارکت کنندگان در عرضه اولیه بپیوند به پنج میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسید. این یعنی در نیمه سال ۹۹ تعداد خریداران تقریبا ۳.۵ برابر شده است و اگر با همین سرعت پیش برویم، ممکن است تا پایان سال شاهد ۹ برابر شدن تعداد خریداران عرضه اولیه نسبت به ابتدای ۹۹ باشیم.

۵۰ برابر شدن تعداد خریداران عرضه اولیه، باعث شده سهم هر نفر از سهام شرکت‌هایی که تازه وارد بورس می‌شوند، کاهش چشمگیری داشته باشد. تا جایی که در عرضه اولیه سهام شرکت تهیه و توزیع غذای دناآفرین فدک با نماد گدنا نهایتا به هر نفر تنها شش هزار تومان سهم تعلق گرفت. حتی اگر قیمت سهام گدنا سه برابر شود، تنها ۱۲ هزار تومان برای سرمایه‌گذاران سود خواهد داشت. کاهش ارزش عرضه‌های اولیه در ماه‌های اخیر حواشی زیادی در بین سهامداران بورس داشته است و خیلی‌ها از شرکت در عرضه اولیه ناامید شده‌اند. در سال ۹۸ میانگین ارزش سهام عرضه اولیه برای هر خریدار تقریبا ۳۰۰ هزار تومان بود. همچنین مشارکت‌کنندگان در عرضه اولیه شرکت‌هایی که در سال ۹۷ وارد بورس شدند، به طور میانگین در هر عرضه اولیه حدود ۴۴۰ هزار تومان سهام نصیبشان شد.

تعداد خریداران عرضه اولیه همیشه صعودی نیست. خیلی اوقات پیش می‌آید سهامداران بورس تمایلی به خرید سهام شرکت تازه‌وارد را ندارند. این مورد می‌تواند گران بودن سهام، نداشتن نقدینگی یا حتی خروج سهامداران از بورس باشد. اتفاقی که در آخرین عرضه اولیه مربوط به نماد ثامید افتاد. با اینکه آمار خریداران در عرضه اولیه بپیوند تا پنج میلیون و ۵۷۰ هزار نفر افزایش پیدا کرده بود، این رقم در آخرین عرضه اولیه به پنج میلیون و ۱۸۰ هزار نفر کاهش پیدا کرد و این مورد نشان می‌دهد دست کم ۳۹۰ هزار نفر در روز‌های ریزش بورس، علاقه‌ای به خرید عرضه اولیه نداشتند.

خرید سهام شرکت‌های تازه‌وارد یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای سود کردن در بورس است. اغلب آن‌ها در روز‌های ابتدایی ورودشان به بورس افزایش قیمت چشمگیری پیدا می‌کنند که به آن سود اولیه می‌گویند. این سود مداوم ممکن است صرفا یک ماه ادامه داشته باشد، اما در برخی موارد بازدهی بدون وقفه روز‌های اول تا چندماه ادامه‌دار بوده. برای مثال شرکت پگاه گیلان، ۱۱ اریبهشت‌ماه با نماد غگیلا وارد بورس شد و با وجود گذشت پنج ماه، همچنان روند صعودی آن متوقف نشده و از قیمت هزار و ۲۵۱ تومان به هزار و ۶۰۷ تومان رسیده و تقریبا ۲۸ درصد بازدهی داشته است. روند آرام سهام این شرکت باعث شده با وجود ادامه‌دار بودن صعود پنج ماهه، هنوز بازدهی چندانی نصیب سهامداران نشود. رکورددار بازدهی در بین عرضه‌های اولیه سال ۹۹ مربوط به نماد وپویا متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری پویا است که روند صعودی آن برای ۵۴ روز کاری ادامه داشت و با بازدهی ۳۲۶ درصدی توانست سرمایه خریداران عرضه اولیه را بیش از چهار برابر کند. هرچند اخیرا شاهد کاهش بازدهی عرضه‌های اولیه هستیم. از نیمه دوم مردادماه که روند بورس نزولی شده، خیلی از سهامداران قید شرکت‌های تازه وارد را هم زدند و به سود در حد ۶۰ تا ۸۰ درصد اکتفا کردند. طوری روند صعودی سهام ثبهساز تنها ۲۶ روز ادامه پیدا کرد و نهایتا خیلی از سهامداران آن را با سود ۸۱ درصدی فروختند.

شاید تعجب کنید، اما باید بگویم در سال ۹۷ روند صعودی عرضه‌های اولیه نهایتا یک ماه طول می‌کشید و برخی از آن‌ها حتی در یکی دو هفته بعد از ورود به بورس با کاهش قیمت روبرو می‌شدند. عموما عرضه‌های اولیه در سال ۹۷ به طور میانگین ۳۰ درصد سود به همراه داشتند. در سال ۹۸ شرکت‌های تازه وارد بین ۲۰ تا ۳۰ روز بعد از عرضه اولیه به روند صعودی ادامه می‌دادند و در پایان حدود ۷۰ تا ۱۰۰ درصد بازدهی داشتند. در سال ۹۹ مدت زمان بازدهی مداوم عرضه‌های اولیه بین یک تا پنج ماه متغیر بوده و عموما حدود ۲۰۰ درصد بازدهی داشته‌اند. البته به جز آن‌هایی که اخیرا با ریزش بورس، بازدهی کمتری نصیب سرمایه‌گذاران کردند.

اگر نگاه بلندمدت به عرضه اولیه داشته باشید، بازدهی بیشتری نصیبتان خواهد شد. برای مثال شرکت‌هایی که در سال ۹۷ وارد بورس شدند، عموما تا دو سه هفته بعد سود ۳۰ درصدی برای سهامداران داشتند، اما آن‌هایی که دستشان به فروش عرضه اولیه نرفته و سهامشان را تا امروز نگه داشته‌اند، به طور میانگین هزار و ۱۰۰ درصد سود نصیبشان شده. این یعنی سرمایه آن‌ها در دو سال تقریبا ۱۲ برابر شده است. همچنین آن‌هایی که هنوز سهام عرضه اولیه سال ۹۸ را نگه داشته‌اند و به سود اولیه آن‌ها اکتفا نکرده‌اند، حالا به طور میانگین بازدهی ۳۳۸ درصدی نصیب سرمایه‌شان شده و پولشان را بیش از چهار برابر کرده‌اند.

افزایش تعداد سهامداران بورس، شرکت‌ها را هم برای ورود به این بازار ترغیب کرده است. طوری که هر سال شاهد افزایش شرکت‌های تازه وارد در بورس بودیم. سال ۹۶ تنها ۱۴ شرکت وارد بورس شدند و به همین تعداد شاهد عرضه اولیه بودیم. این رقم در سال ۹۷ به ۲۱ شرکت رسید و در سال ۹۸ سهامداران بورس شاهد ۲۳ عرضه اولیه بودند. در شش ماه اول امسال ۲۱ بار شاهد عرضه اولیه بودیم. با وجود اینکه تازه به نیمه سال رسیدیم، به اندازه کل سال ۹۷ شرکت جدید وارد بورس شده است. تازه باید توجه داشته باشید که اسفندماه عموما اوج ورود شرکت‌ها به بورس است و به همین علت احتمالا در سال ۹۹ ممکن است تعداد عرضه‌های اولیه به دو برابر رقم فعلی برسد. با این حساب هرچند ارزش عرضه‌های اولیه کم شده، اما بالا رفتن تعداد آن‌ها می‌تواند برای سهامداران تازه‌وارد امیدوار کننده باشد.

سهام شرکت‌هایی که وارد بورس می‌شوند، به طور مساوی بین همه خریداران تقسیم می‌شود. این روش اصطلاحا بوک‌بیلدینگ نام دارد و در آن فرقی نمی‌کند شما دقیقا در چه زمانی سفارش را ثبت کنید. صرفا در مهلت تعیین شده همه سفارش‌ها جمع‌آوری می‌شود و هر کس می‌تواند تا سقف معینی سهام بخرد. شرایط طوری است که شما می‌توانید کار ثبت سفارش را به کارگزارتان بسپارید تا به صورت خودکار برای شما عرضه اولیه بخرد. قبلا شرایط به همین راحتی نبود. اولین عرضه اولیه به روش بوک‌بیلدینگ در دی‌ماه سال ۹۵ برای نماد پاکدیس انجام شد و از مرداد سال ۹۶ تمام شرکت‌های تازه‌وارد با این روش در بورس عرضه اولیه شدند. قبل از این تاریخ شرایط طوری بود که یک سقف قیمت برای هر نماد مشخص می‌شد و در زمان شروع ثبت سفارش، هر کس زودتر موفق به ارسال سفارش می‌شد می‌توانست عرضه اولیه بخرد. در آن روش کسانی که سرعت اینترنت بالاتری داشتند یا دستشان در ارسال سفارش سریع‌تر بود، موفق به خرید عرضه اولیه می‌شدند. قدیمی‌های بازار به خوبی یادشان می‌آید که در روز‌های عرضه اولیه با چند سیستم وارد سایت کارگزاری‌ها می‌شدند و به محض آغاز مهلت عرضه اولیه، سفارش خود را ارسال می‌کردند. آن‌هایی که سفارششان دیرتر ارسال می‌شد، نهایتا دست خالی می‌ماندند. در بین تغییرات عرضه اولیه طی چند سال گذشته، این مورد تا حد زیادی به نفع سهامداران بوده و خیال آن‌ها را بابت شریک شدن در سود عرضه اولیه راحت کرده است.