آقای فتاح! کاخ‌ها را به وزارت میراث فرهنگی بسپارید

شبکۀ سمن‌های میراث فرهنگی استان تهران در نامۀ سرگشاده به پرویز فتاح از رییس بنیاد مستضعفان خواست پروندۀ کاخ‌های در اختیار این بنیاد را با سپردن به وزارت میراث فرهنگی ببندد.

در این نامه آمده: «کاخ‌های سعدآباد، نیاوران و مرمر از شمار اموال شخصی خانوادۀ پهلوی خارج بوده و می‌توان مالکیت عمومی را بر آن‌ها حاکم دانست و ماهیتاً جزو اموال عمومی محسوب شده و متعلق به قاطبۀ مردم ایران وخارج از شمول مالکیت یا تصرف بنیاد مستضعفان‌اند. ضمن این‌که درآمد بلیت‌فروشی ناچیزتر از آن است که به کار مستضعفانِ مشمولِ خدمات بنیاد بیاید و نگه‌داری موزه هم کاری تخصصی است».

متن کامل نامه از این قرار است:

ریاست محترم بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی
جناب آقای پرویز فتاح

با درود.

اظهارات اخیر جنابعالی در تلویزیون، بازتاب‌های بسیاری در شئون مختلف جامعه داشته است. ما، شبکۀ سمن‌های میراثی استان تهران که در بر‌گیرندۀ سازمان‌های مردمِ‌نهادِ کوشا در حوزه‌های میراث فرهنگی، میراث معنوی، صنایع دستی، و گردش‌گری در استان تهران هستیم، نیز ضمن سپاس‌گزاری از طرح مسایل مبرم آن نهاد با مردم و درخواست پی‌گیری برخی شبهات مطرح‌شدۀ دیگران دربارۀ پرونده و سرانجامِ آتش زدن‌ها، تابلو‌ها و فرش‌های مکان‌های تاریخی مورد بحث و نیز پی‌گیریِ وضعیت دیگر کاخ‌ها و مکان‌های تاریخی، علاقه‌مندیم توجه جنابعالی را به موضوعات مهم دیگری نیز جلب و از جنابعالی برای اقدام در این خصوص طلب یاری کنیم.

همان‌گونه که می‌دانید مبنای طرح موضوع مالکیت بنیاد مستضعفان بر کاخ‌های مرمر، سعدآباد و نیاوران، حکم مورخ ۱۴ اسفندماه ۱۳۵۷ امام خمینی است که در آن گفته شده:

«تمام اموال منقول و غیرمنقول سلسلۀ پهلوی و شاخه‌ها و عمال و مربوطین به این سلسله، که در طول مدت سلطۀ غیرقانونی از بیت‌المال مسلمین غصب نموده‌اند، به نفع مستضعفین و کارگران و کارمندانِ ضعیف مصادره شود».

مبنای حکم ایشان این بود که، چون حکومت سلسلۀ پهلوی غصبی بوده، بنابراین اموالی هم که در این دوره توسط آن‌ها و عمال‌شان به‌دست آمده، غصبی است.

اما، چنان که دکتر طهماسب مظاهری سرپرستِ پیشینِ بنیاد نیز اشاره کرده‌اند، کاخ‌های سعدآباد، نیاوران و مرمر از شمار اموال شخصی خانوادۀ پهلوی خارج بوده و می‌توان مالکیت عمومی را بر آن‌ها حاکم دانست.

برای نمونه، کاخ مرمر در دورۀ سلطنت رضاشاه با هزینۀ شهرداری تهران ساخته شده و بعدتر نیز از سوی دولت به شهرداری واگذار شد؛ کاخ نیاوران از اساس به عنوان میهمان‌سرای دولت ساخته شد و حالت خانه‌ای سازمانی را داشت و به همین سبب بخشی از عرصۀ جنوبی آن به پارک تبدیل شده و در اختیار مردم قرار گرفت و مجموعۀ سعدآباد نیز گرچه بعد‌ها به نام فرزندان رضاشاه سند خورد، اما با بودجه‌های عمومی و دولتی ساخته شده بود.

از این رو، مستقل از آنچه در اسناد مالکیت این کاخ‌ها نوشته شده، آن‌ها ماهیتا جزو اموال عمومی محسوب شده و متعلق به قاطبۀ مردم ایران ولذا از شمول مالکیت یا تصرف بنیاد مستضعفان خارج اند.

این موضوع علاوه بر جنبۀ حقوقی، جنبۀ کاربردی و بهره‌برداری نیز دارد که به موضوع فعالیت بنیاد مستضعفان مربوط می‌شود. علی‌القاعده وظیفۀ بنیاد برابرِ حکم حضرت امام، این است که اموال شخصی سلسلۀ پهلوی و شاخه‌ها و کارگزارانِ آن‌ها را بگیرد و برای مستضعفان به مصرف برساند. در این حال اگر بنیاد کاخ‌های سعدآباد، نیاوران و مرمر را بگیرد، آیا باید آن‌ها را بفروشد تا درآمد فروش آن‌ها را صرف مستضعفان کند؟ آیا باید در اراضی این کاخ‌ها برای محرومان و مستضعفان خانه‌سازی کند؟ و یا به چه شکل دیگری باید آن‌ها را به مصرف خدمت‌رسانی به مستضعفان برساند؟

طبیعی است که در عمل هیچ یک از این گزینه‌ها متصور و شایسته نبوده و هم‌چنان که جنابعالی نیز در صحبت‌های اخیر لطف و توجه‌تان به میراث تاریخی را نشان داده‌اید نمی‌توان کاخ‌هایی را که جزو مواریث تاریخی و فرهنگی یک ملت هستند به این اَشکال یا به اَشکال مشابهی از میان برد.

نیز اگر بنیاد قرار را بر این بگذارد که این کاخ‌ها را در اختیار گرفته، به شکل موجود حفظ کند، و در اختیار بازدید عمومی قرار دهد، باید گفت اولا درآمدِ حاصل از فروشِ بلیت این کاخ‌ها به آن اندازه نیست که کمکی به وضعِ حالِ مستضعفان کند، ثانیا بنیاد باید دانش تخصصی و هزینه‌های هنگفتی را صرف نگه‌داری و مرمت مداوم این کاخ‌ها سازد که با توجه به وظایف بنیاد مبنی بر اختصاص هزینه‌ها به مستضعفان، علی‌القاعده توجیه‌پذیر نیست، و ثالثا در این صورت موازی‌کاری‌یی تخصصی با نهادی دولتی در زمینۀ موزه‌داری نیز پیش می‌آید که خلاف اصول مرمتی، میراثی و مدیریتی است.

از این رو، مُصرّانه از شما خواهشمندیم ضمن بستن پروندۀ پی‌گیریِ آن نهاد برای تصاحب شمار جدیدی از کاخ‌ها، دستور فرمایید با وجودِ همۀ نقد‌هایی که بر عملکرد وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی، و گردش‌گری داریم، دیگر اماکنِ همانند نیز در اختیار این وزارتخانه - مسئول و متولی میراث فرهنگی کشور - قرار گیرد، تا این مواریث فرهنگی در سازمان اصلی خود قرار یابند و با موازین تخصصی نگهداری و ترمیم شوند.
‌
می‌افزاییم این درخواست دربارۀاموال تاریخی منقولی که طی این سال‌ها از این کاخ‌ها خارج شده و گویا در انبار‌های بنیاد قرار دارند نیز صدق می‌کند.

باشد که این جنابعالی باشید که این عمل نیک را به نامِ خود در تاریخ آن بنیاد ثبت کنید.

با سپاس و آرزوی توفیق روزافزون.

شبکه سمن‌های میراث فرهنگی استان تهران