نقش پنهان دستگاه‌های اطلاعاتی در بحران کرونا

فرارو- بیش از سه ماه پیش، در حالی که چین هنوز درگیر بحران شیوع ویروس کرونا بود، مقامات کاخ سفید به صحت آمار مبتلایان و قربانیان کرونا که مقامات چین به رسانه‌ها می‌دادند، شک کردند. در نتیجه، از سازمان اطلاعات مرکزی (سیا) و سایر آژانس‌های اطلاعاتی خواستند که جمع آوری اطلاعات درباره چین را در اولویت قرار دهند. سازمان سیا، با استفاده از منابع خود در چین، جمع آوری اطلاعات درباره کرونا را در اولویت قرار داد و هفته گذشته در حالی که آمار تلفات کرونایی آمریکا از هزار نفر در روز فراتر رفته است، گزارش محرمانه جامعه اطلاعاتی آمریکا به کاخ سفید ارسال شد. مقامات اطلاعاتی آمریکا که از محتوای این گزارش اطلاع داشته اند، به چند رسانه آمریکایی از جمله بلومبرگ و نیویورک تایمز، گفتند که چین عامدانه هم تعداد مبتلایان و هم تعداد قربانیان کرونا را کمتر گزارش کرده است.

به گزارش فرارو، ارزیابی اطلاعاتی آمریکا بار دیگر نقش نهاد‌ها و آژانس‌های اطلاعاتی در مواقع بحرانی را برملا کرد. این ارزیابی زمانی انجام شد که آمریکا تلاش می‌کرد داده‌هایی درباره کرونا به دست آورد تا از آن‌ها برای طراحی مدل‌هایی برای مبارزه با این ویروس کشنده استفاده کند.

اما فراتر از این مدل‌سازی، آژانس‌های اطلاعاتی در بحران کرونا چه کار‌های دیگری انجام می‌دهند؟ آنچه واضح است این است که آژانس‌های اطلاعاتی در این بحران به تکاپو افتاده اند. امری که در برخی مواقع، باعث تیرگی روابط دیپلماتیک میان برخی کشور‌ها شده است. جمعه گذشته، روسیه و ایتالیا درباره فعالیت‌های جاسوسی ادعایی در خاک ایتالیا درگیر جنگ لفظی شدند. ماجرا از این قرار است وزارت دفاع روسیه برای کمک به ایتالیا در مبارزه با کرونا، تیمی از متخصصان ویروس شناس به یک منطقه در شمال ایتالیا اعزام کرد. اما روزنامه ایتالیایی «لاستامپا» مدعی شد که قطعا میان متخصصان روسی، افسرانی از آژانس اطلاعات نظامی «GRU» روسیه حضور دارند. هامیش دو برتون گوردن، کارشناس سابق تسلیحات شیمایی ناتو به این روزنامه گفت: «بدون شک افسران GRU بین‌شان حضور دارند.» به ادعای این کارشناس، روس‌ها می‌خواهند درباره نیرو‌های ایتالیایی، اطلاعاتی جمع و شبکه‌های اطلاعاتی تاسیس کنند. روسیه قویا این اتهامات را رد کرد و آن‌ها را یادآور «پروپاگاندای ضدشوروی» دانست.

 

---

چنین رویدادهایی، به وضوح از احتمال تحرکات اطلاعاتی در بحران کرونا خبر می‌دهند. اما این سوال همچنان مطرح است که دستگاه‌های اطلاعاتی به چه نحوی در بحران کرونا نقش‌آفرینی می‌کنند. روزنامه ایندیپندنت عربی، طی گزارشی به این پرسش پاسخ داد. این روزنامه با بیان اینکه مقابله با همه گیری کرونا بدون کمک گرفتن از تکنیک‌های اطلاعاتی امکان‌پذیر نیست، مدعی شد که تلاش‌ها و تحرکات سازمان‌های اطلاعاتی در جهان، در چند محور زیر خلاصه می‌شود:

اول: جمع آوری کلان داده (Big Data)
روش‌های سنتی کار‌های اطلاعاتی بر رصد منابع علنی مانند رسانه‌ها و نیرو‌های انسانی استوار هستند. در چنین روش‌هایی معمولا حجم بزرگی از معلومات و داده‌ها طبقه بندی می‌شوند و سپس در ارزیابی نهایی از آن‌ها استفاده می‌شود. اما با صعود شبکه‌های اجتماعی، تعدادی از آژانس‌های امنیتی روش‌های سنتی رصد را کنار گذاشته و رصد شبکه‌های اجتماعی را در دستور کار قرار دادند. مثلا در اسرائیل، دولت از سال ۲۰۱۱ فقط برای رصد شبکه‌های اجتماعی در دستگاه‌های امنیتی بیش از ۱۰۰ میلیون دلار اختصاص می‌دهد. این امر، جایگزین رصد رسانه‌های سنتی شده است. خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع رسمی آمریکایی از عملیات جاسوسی انسانی و الکترونیکی برای جمع آوری معلوماتی خبر داد که در اثر شیوع ویروس کرونا به طور روزانه پدید آمد. افزایش گستره اهداف در جمع آوری معلومات، به نحو خودکاری به گسترش حجم نتایج نهایی مستخرج از این معلومات منجر شد.

دوم: رصد زنده و پیوسته
با توجه به داده‌های عظیم شبکه‌های اجتماعی و فضای الکترونیکی، دستگاه‌های اطلاعاتی به سوی سرمایه گذاری بیشتر در زمینه برنامه‌های تحلیل و پردازش متمایل شدند؛ برنامه‌هایی که قادر هستند داده‌های متنوع در زمینه‌های مختلف (سیاسی، امنیتی، رسانه ای، اقتصادی، محیط زیستی و...) را واکاوی کنند. برخی دولت‌ها در حال حاضر، با هدف مشخص کردن گستره شیوع بیماری، تحرکات مبتلایان به کرونا را از طریق موبایل‌هایشان ردیابی می‌کنند. اسرائیل این کار را انجام می‌دهد. چنین داده‌هایی مانند حال حاضر، به طور خودکار در دسترس نبود.

در برخی کشورها، مانند سنگاپور، کار از ردیابی مبتلایان فراتر رفته و به مرز انتشار داده‌های موارد ابتلا به کرونا در جامعه رسیده است. سنگاپور برنامه‌ای به راه انداخته که امکان شناسایی موارد ابتلا به کرونا در هر ناحیه جغرافیایی مشخص را برای افراد فراهم می‌کند. این نوع کار اطلاعاتی که شفاف هم هست، با هدف مهار تهدید انجام شد.

 

سوم: ارزیابی و شبیه سازی
یکی از وظایف اصلی در کار‌های اطلاعاتی، ارزیابی آینده است. آژانس‌های امنیتی در کشور‌های پیشرفته و بزرگ، ارزیابی‌هایی را انجام می‌دهند که تهدیدات محتمل را شبیه سازی می‌کنند. در مورد کرونا، دستگاه‌های اطلاعاتی در چندین کشور همین کار را انجام می‌دهند. داده‌های فرودگاه‌ها و حمل و نقل، در کنار سایر داده‌های غیرنظامی، به یک منبع اصلی در جمع آوری معلومات لازم قبل از انتشار ارزیابی تبدیل شده اند. همچنین این داده‌ها به منبع اصلی شبیه سازی آینده تبدیل شده اند. این رویه در کار‌های اطلاعاتی سنتی هم وجود داشت، اما در مورد کرونا یک عامل جدید به آن اضافه شده و آن ادغام نیروی انسانی با هوش مصنوعی برای ترسیم سناریو‌های دقیق‌تر و پیچیده‌تر است. به عنوان نمونه، دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا از این رویه استفاده می‌کنند.

چهار: مدیریت بحران
معمولا، تلاش‌های دستگاه‌های اطلاعاتی، بر اساس منافع بزرگ کشورها، بر گام‌های پیشگیرانه یا تهاجمی تمرکز می‌کند. از این رو، کار اطلاعاتی قبل از تصمیمات سیاسی صورت می‌گیرد، اما اجرای آن منوط به موافقت در سطح سیاسی است. عملیات ترور در دهه‌های اخیر، شاهدی بر این رویه است. در حال حاضر، کار دستگاه‌های اطلاعاتی در اثر انتقال به مشارکت مستقیم در مدیریت بحران‌ها و رویدادها، شاهد تحول کیفی شده است. به نحوی که سیاسیون تلاش می‌کنند از دستگاه‌های اطلاعاتی عقب نمانند نه بالعکس.

در آمریکا، ۱۷ نهاد اطلاعاتی بحران کرونا را در رسانه‌های آمریکا مدیریت می‌کنند. مرکز اطلاعات پزشکی، که مسئولیت پیگیری سلامت نیرو‌های نظامی در خارج را به عهده دارد و مرکز امور بین المللی در سازمان سیا، به دو منبع اصلی روزنامه‌ها و کانال‌های تلویزیونی تبدیل شده اند. البته شایان ذکر است که همه تلاش‌های امنیتی آمریکا در ارتباط با مهار شیوع کرونا، در نهایت تابع سیاست‌های یک مرکز ویژه در کاخ سفید هستند. مرکزی که بعد از وقوع بحران کرونا تاسیس شد.