شیوع کروناویروس؛ چیزی که باید رخ می‌داد!

فرارو- شیوع گسترده کروناویروس جدید در سراسر جهان، نگرانی‌های فراوانی را به دنبال داشته و بسیاری از مراکز پزشکی جهان به دنبال راهی برای شناخت و مبارزه با این ویروس جدید هستند. اگر چه بسیاری از متخصصان منشا این ویروس را حیوانی می‌دانند، اما برخی نیز بر این باورند که ظهور چنین ویروس‌هایی زاییده جهان جدیدی است که بشر ساخته. به سخن دیگر هر چقدر که بشر در مسیر پیشرفت‌های پزشکی خود بیماری‌های بزرگی را کنار زده، به همان میزان طبیعت را به تولید بیماری جدیدی واداشته چرا که طبیعت نیز در کشاکش با انسان، در تلاش برای بقاست. وبسایت worldpoliticsreview در مقاله‌ای به قلم «استوارت پاتریک» به بررسی این دیدگاه پرداخته است.

شیوع کروناویروس جدید در شهر ووهان چین، که اکنون به طور رسمی COVID-۱۹ نامگذاری شده، نشان داد که بشریت چقدر در برابر عوامل بیماری زا، آسیب پذیر باقی مانده است. یک قرن پس از شیوع ویرانگر آنفولانزای اسپانیا، مقامات بهداشت عمومی جهان در تلاشند تا از بروز فاجعه‌ای مشابه جلوگیری کنند. فاجعه‌ای که به نظر می‌رسد در حال رخ دادن است چرا که آمار‌های رسمی حاکی از آن است که تا روز سه شنبه (۲۵ فوریه) بیش از ۸۰ هزار نفر آلوده و ۲۷۰۴ نفر، که بیشتر آن‌ها در چین بودند، قربانی شدند. در چنین شرایطی ارزش آن را دارد که به گذشته نگاهی بیندازیم تا قدرت سرسختانه بیماری‌های عفونی در برابر بشر را بررسی کنیم.

بشریت در حال حاضر چهارمین موج بزرگ بیماری عفونی خود را تجربه می‌کند. اولین مورد همزمان با انقلاب کشاورزی حدود ۱۰ هزار سال پیش رخ داد. سبک زندگی بی تحرک تر، تراکم بیشتر جمعیت، نزدیکی بیشتر با حیوانات اهلی و ظهور گونه‌های انگلی در جوندگان و حشرات موجود در سکونتگاه‌های انسانی باعث شد تا عوامل بیماری زا راحت‌تر بین گونه‌ها منتقل و در نتیجه جهش ساختاری کنند. دومین موج بزرگ در دوران باستان کلاسیک آغاز شد و تا قرون وسطا به طول انجامید. تماس‌های تجاری و نظامی میان مراکز مهم تمدنی، جوامع منزوی سابق را در معرض بیماری‌های جدید قرار داد. این شرایط جدید بشری همراهان جدیدی همچون موش و کک نیز به دنبال داشت که وظیفه انتقال و حامل بودن بیماری را داشتند. این موجودات عامل اصلی انتقال بیماری در سراسر دریای مدیترانه و آسیا بودند که تنها در سده‌های ۱۴ و ۱۷ میلادی، بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در اثر طاعون کبدی جان خود را از دست دادند. مرحله سوم پس از سال ۱۵۰۰ میلادی رخ داد، زیرا کاشفان، فاتحان و استعمارگران از اروپا عوامل بیماریزای جدیدی را به قاره آمریکا، آفریقا و استرالیا بردند.

اما امروزه توسعه و جهانی سازی، دوره جدیدی از بیماری‌های عفونی را به دنبال آورده است. از سال ۱۹۸۰، دانشمندان پاتوژن‌های جدید انسانی را با سرعت بیش از سه، در سال، کشف کرده اند. تقریباً سه چهارم این کشفیات ویروس هستند که اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها منشا حیوانی، یا بیماری‌هایی هستند که از یک منشا حیوانات به حیوان دیگر منتقل می‌شوند و اغلب هم DNA آن‌ها در این مسیر به ترکیب جدیدی تغییر می‌کند. هر بار انسان در مسیر مبارزه، یکی از این اکوسیستم‌ها را مختل می‌کند، اکوسیستم‌ها و نمونه‌های مشابه آن‌ها با گونه‌ها و پاتوژن‌های جدیدی که میزبان آن‌ها هستند تماس برقرار کرده و تغییر می‌کنند. از جمله ویروس‌هایی که اخیرا از حیوان به حیوان دیگر منتقل شده و جهش کرده اند عبارتند از: HIV / AIDS (شامپانزه‌ها و گونه‌ای میمون به ناممانگابی ها)، ماربورگ (خفاش ها)، ابولا (خفاش ها)، هانتاویروس (موش)، ویروس نیپا (خفاش ها، خوک ها)، H۵N۱ (پرندگان وحشی)، H۱N۱ (خوک ها)، SARS (خفاش ها، سمور‌های نخل)، MERS (شترها)، غرب نیل (پرندگان وحشی، اسب ها)، Zika (میمون‌ها و جوندگان) و اکنون COVID-۱۹ (احتمالا خفاش ها). تجارت پررونق مواد غذایی مربوط به حیات وحش، اغلب گونه‌های زنده متعددی را برای فروش در اختیار مشتریان قرار می‌دهد که بازار حیوانات وحشی ووهان-که مظنون اصلی ظهور COVID-۱۹ است- نمونه‌ای از آن است که باعث افزایش احتمال انتقال ویروسی می‌شود.

البته انسان‌ها فقط از اکوسیستم‌های جدید بهره برداری نمی‌کنند. ما در جهان جدید با وسایل خارق العاده و با سرعت‌های بی سابقه‌ای سفر می‌کنیم که احتمالاً بیماری‌های جدیدی را با خود به همراه دارد. در سال ۲۰۱۷، بیش از بیست هزار شهر با سرویس منظم هوایی به هم متصل شده اند و تعداد کل مسافران هواپیمای به ۴ میلیارد نفر رسیده است، رقمی که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۷ دو برابر شود. جابجایی جهانگردی بین المللی، در همین حال، از ۲۵ میلیون جابجایی در سال ۱۹۵۰ با افزایش ۵۶ برابری یک میلیارد و چهارصد میلیون در سال ۲۰۱۸ رسید. با این حال، این سرعت و پیچیدگی حمل و نقل مدرن، فاصله جغرافیایی را به عنوان مانعی برای شیوع بیماری از بین برده است. یک دهه پیش، اکثر کارشناسان پیش بینی می‌کردند که شیوع ابولا همچنان در مناطق دور افتاده باقی خواهد ماند و خطری سلامتی جهانی را تهدید نمی‌کند. اما همه گیر سال ۲۰۱۴ در غرب آفریقا که باعث کشته شدن بیش از ۱۱۰۰۰ نفر در مناطق عمدتاً شهری شد و به راحتی به این فرضیه پایان داد چرا که بیماری به سادگی از طریق هواپیما گسترش یافت.

جابجایی و تحرک بشر و همچنین وابستگی اقتصاد جهانی به زنجیره‌های پیچیده تأمین، مقامات دولتی را در یک وحشت مشترک قرار داده است چرا که استراتژی «قرنطینه» را که جوامع در طول تاریخ از آن برای کنترل بیماری‌های همه گیر استفاده می‌کردند، پیچیده می‌کند. "دکامرون" بوکاچیو، گروهی از مردان و زنان نجیب زاده قرن چهاردهم میلادی بودند نخ‌های خود را در خارج از فلورانس می‌ریسیدند، چرا که منتظر بودند طاعون در شهر از بین برود. کلمه «قرنطینه» نیز خود از اصل ایتالیایی و نشان دهنده مفهوم چهل روز است که بر اساس آن وقتی یک کشتی از بندری آلوده وارد می‌شد، مسافران آن باید چهل روز را در بندرگاه سپری کنند تا مشخص شود بیماری به همراه ندارند.

امروز، سازمان بهداشت جهانی به کشور‌های عضو سازمان ملل متحده در برابر محدودیت‌های شدید در تجارت و مسافرت، توصیه می‌کند که برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های عفونی، هزینه‌هایی را در نظر بگیرند و به نظر می‌رسد چند کشور در حال پیروی از آن هستند. در تلاش برای متوقف کردن شیوع سریع کروناویروس جدید، چین سیاست‌های ناخوشایندی را اعمال کرده است. این کشور با اعمال قرنطینه و محدودیت‌های مسافرتی حداقل ۷۶۰ میلیون شهروند، بیش از نیمی از جمعیت خود را تحت تأثیر قرار داده است. در همین حال، بیش از ۵۰ کشور جهان سفر شهروندان خود به چین را محدود کرده اند، این در حالی است که برخی کشور‌ها از جمله روسیه، ورود همه شهروندان چینی را به این کشور ممنوع اعلام کردند.

اما فراتر از وحشت، عدم قطعیت علمی نیز باعث تشدید این مراحل بحرانی می‌شود. خطر جهانی ناشی از این گونه بیماری‌های خاص از جمله COVID-۱۹، عملکرد شدید و سهولت و سرعت در انتقال آن است. بیماری‌های عفونی با بیشترین پتانسیل همه گیر بیماری‌هایی هستند که به راحتی و به سرعت گسترش می‌یابند، دوره کمون نهفته‌ای دارند و بخش بزرگی از مبتلایان را به قتل می‌رسانند. برای نمونه بیماری همه گیر آنفولانزای اسپانیا در سال ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹، حدود ۵۰۰ میلیون نفر یا تقریباً یک سوم جمعیت جهانی را آلوده کرد و باعث شد امید به زندگی در سراسر جهان تقریباً ۱۰ سال کاهش یابد. این واقعه هنوز بزرگترین فاجعه اپیدمیولوژیک در دوران مدرن باقی مانده است و در مدت یک سال کاری را انجام داد که مرگ سیاه (طاعون) در کل قرن چهاردم میلادی و HIV / AIDS در ۲۵ سال اولیه خود انجام داده اند.

در حالی که دانشمندان هنوز در حال مطالعه بر روی اپیدمیولوژی COVID-۱۹ هستند، آنچه که تاکنون به دست آمده حداقل تا حدودی اطمینان بخش است. مناسب‌ترین مقایسه، با سندرم تنفسی حاد شدید SARS، یک ویروس که در نوامبر ۲۰۰۲ در استان گوانگدونگ در جنوب چین پدیدار شد و در نهایت بیش از ۸۰۰۰ نفر در ۱۷ کشور را آلوده کرد. اگرچه COVID-۱۹ تاکنون حداقل ۲۷۰۰ نفر را کشته- بیش از سه برابر مرگ و میر ناشی از SARS - مرگ و میر آن به طرز چشمگیری پایین‌تر است. به عبارت بهتر میزان مرگ و میر ناشی از کروناویروس جدید حدود ۲ درصد است در حالی که سارس آماری ۱۰ درصدی از خود بجای گذاشت. اما خبر بد این است که به نظر می‌رسد COVID-۱۹ راحت‌تر پخش می‌شود و برآورد‌های اولیه نشان می‌دهد که به طور متوسط دو عفونت ثانویه برای هر نوع عفونت اولیه ایجاد می‌کند، چیزی تقریباً برعکس سارس.

همانطور که همکار من «تام بولیکی» در کتاب ارزشمند خود با عنوان «طاعون و پارادوکس پیشرفت» اشاره می‌کند، بشریت گام‌های اعجاب انگیز در نبرد با بیماری عفونی برداشته است. بهداشت مدرن، ایمن سازی گسترده و مداخلات خاص بیماری، میزان مرگ و میر‌ها را کاهش داده است، به ویژه برای نوزادان و کودکان. این اقدامات رنج‌های تقریباً غیرقابل تصوری را که از همان زمان بسیار دور، بخشی از شرایط انسانی بود، کاهش داده است.

با این وجود، این شیوع کروناویروس جدد یادآوری می‌کند که مبارزه تکاملی بشریت با بیماری عفونی به پایان نرسیده است. به نظر می‌رسد طبیعت تأمین کننده‌ای بی حد و حصر از شگفتی‌های ویروسی است که آن‌ها را در مسیر راه ما قرار دهد. هرچه بیشتر به اکوسیستم‌های طبیعی کره زمین تعرض کنیم و آن را تغییر دهیم و زیستگاه حیوانات وحشی را تصاحب کنیم، خود را بیشتر در معرض گونه‌های ناشناخته قرار خواهیم داد. در این شرایط برخورد ما با ویروسی جدید و ناشناخته در هر زمان نه تنها دور از ذهن نیست بلکه امری حتمی است.