چگونه با مرگ عزیزانمان کنار بیاییم؟

احساسات تان را کنترل کنید
تفاوت‌های فردی در مواجهه با غم از دست دادن عزیز بسیار موثر است و افرادی که سلامت روان مناسبی نداشته باشند، تجربه‌های تلخ تری را در آن شرایط خواهند داشت. سازمان جهانی بهداشت، «سلامت» را نبود بیماری نمی‌داند بلکه سلامت را در داشتن رفاه کامل جسمانی، روانی و اجتماعی تعریف کرده است. با توجه به این تعریف، فردی دارای سلامت روان است که توانمندی‌های خودش را بشناسد و توانایی مقابله با استرس‌های روزمره را داشته باشد و به شکل مفید و موثری برای بهبود رفتار فردی و اجتماعی خود مشارکت کند.

یکی از استرس‌های بزرگ می‌تواند همین از دست دادن عزیزان باشد. یکی از ویژگی‌های مهم سلامت روان، توانایی کنترل و بروز مناسب احساسات و هیجانات است. مدیریت احساسات در غم از دست دادن عزیزان باید به گونه‌ای باشد که این احساسات نه سرکوب شود و نه افراطی و مهارگسیخته خود را نشان دهد.

از تنهایی بپرهیزید
اولین واکنش بعداز، از دست دادن یک عزیز در بسیاری افراد داغ دیده، «انکار» مرگ عزیزشان است. هر فردی باید بداند که این غم فقط برای او پیش نیامده است و این یک رنج مشترکی است که افراد در هر طبقه اجتماعی و اقتصادی آن را تحمل می‌کنند.

اگر شناخت افراد از دنیا غیرواقعی باشد و در تصورات شان یک دنیای بدون مشکل برای خودشان در نظر بگیرند، تا حدودی از واقعیت‌ها فاصله خواهند گرفت و انتظار مواجه شدن با این اتفاقات ناگوار را نخواهند داشت. افرادی با چنین شرایط، قطعا تحمل سختی‌ها برایشان بسیار دشوار خواهد بود. پس پذیرش این موضوع که از دست دادن عزیزان اجتناب ناپذیر است، کمک زیادی می‌کند تا افراد با این واقعیت کنار بیایند.

جالب است که بدانید صحبت کردن با بازماندگان درباره عزیز از دست رفته و بیان نکاتی از زندگی او می‌تواند به آنان کمک کند. این کار باعث کاهش سنگینی غم و اندوه درونی افراد رنج دیده خواهد شد.

آزادانه اشک بریزید
بعد از مرحله انکار، معمولا افراد داغ دیده وارد مرحله ناراحتی و خشم می‌شوند. یکی از راه‌هایی که انسان را به زندگی عادی بر می‌گرداند، تخلیه هیجانات و درد‌های درونی است. شخص داغ دیده برای التیام درد‌های درونی اش، چاره‌ای جز این که غمش را بروز دهد، ندارد. آزادانه اشک ریختن و گاهی ناله کردن از واکنش‌های طبیعی در غم از دست دادن عزیز است.

نباید فرد داغ دیده فکر کند، که این واکنش‌ها نشانه‌هایی از ضعف شخصیتی اوست. این واکنش‌ها نه تنها نشانه ضعف نیست، بلکه یکی از نشانه‌های سلامت روان یک فرد است که احساساتش را این چنین بروز می‌دهد. افراد داغ دیده باید در این مرحله به فکر مراقبت از سلامتی خودشان هم باشند تا بتوانند منطقی‌تر با این قضیه کنار بیایند و از این مرحله عبور کنند. یک نکته مهم دیگر در این مرحله، پرهیز از تحقیر، محکوم کردن و سرزنش خود است. مثلا افراد داغ دیده نباید فکر کنند که «اگر من فلان کار را انجام می‌دادم شاید عزیزم اکنون زنده بود».

پذیرش به معنی فراموش کردن عزیز نیست
مرحله آخر هم مرحله پذیرش این مسئله است که اوج حزن و تنهایی افراد داغ دیده از این مرحله شروع خواهد شد. این مرحله معمولا بعد از پایان مراسم سوگواری شروع خواهد شد. افراد داغ دیده در این مرحله، باید از تنها ماندن بپرهیزند. این افراد باید به حضور دیگران در کنارشان برای همدردی و همدلی توجه کنند زیرا این امر به آن‌ها کمک زیادی در سبک شدن این غم خواهد کرد. این افراد باید به خودشان اطمینان بدهند که می‌توانند این بحران عاطفی را پشت سر بگذارند. نباید تصور کنند که بازگشت به زندگی عادی به این معنی نیست که آن عزیز فراموش شده است! الگو گرفتن از افرادی که چنین غم‌هایی را با موفقیت پشت سر گذاشته اند نیز می‌تواند کمک زیادی به خانواده داغ دیده کند.

مهارت‌هایی برای تحمل مرگ عزیزان!
از سنت‌های عمومی نظام آفرینش، مرگ و مفارقت روح از بدن است. قرآن می‌فرماید: «کل نفس ذائقة الموت» (آل عمران، ۱۸۵)؛ هرکسی مرگ را می‌چشد. بر اساس بینش الهی، مرگ پایان زندگی بشر نیست، بلکه پلی به سوی جهان ابدی است. حال انسان چه نوع مهارت‌هایی را باید داشته باشد تا سختی ها، به خصوص فقدان عزیزان، او را دچار افسردگی نکند و او را از مسیر مطلوب فطری باز ندارد؟

در باب معاد و زندگی پس از مرگ، دو نوع جهان بینی وجود دارد: بر پایه یکی، پس از مرگ همه چیز تمام می‌شود، اما بر پایه دیگری، انسان پس از مرگ برای همیشه جاوید می‌ماند. فلسفه دین و ارسال رسل این است که انسان متقاعد شود زندگی دنیا اصلی نیست، بلکه مقدمه‌ای است برای سرای دیگر.

راز اصرار قرآن بر آگاهی بخشی به وقوع معاد و فلسفه آن این است که نوع بینش آدمی در رفتارش اثرگذار است، چون شناخت منشاء رفتار و احساسات آدمی است. به لحاظ کارکرد و نقش معادباوری در تحمل سختی‌ها و مصایب و همچنین تعدیل غرایز و افکار، خداوند در آیاتی: اولا زندگی واقعی و دارالقرار را آخرت معرفی کرده است. «و ان الآخرة هی دارالقرار» (غافر، ۳۹)؛ و آخرت سرای همیشگی است.

ثانیا محل پاداش کامل را به سرای آخرت موکول کرده است: «واتقوا یوما ترجعون فیه الی ا... ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لا یظلمون» (بقره، ۲۸۱)؛ و از روزی بپرهیزید و بترسید که در آن، شما را به سوی خدا باز می‌گردانند، سپس به هرکس آن چه انجام داده، به طور کامل بازپس داده می‌شود و به آنان ستم نخواهد شد.

ثالثا برای تحریک آدمی و باورمندی به زندگی آخرت، آن را به خیر و بهتر بودن برای کسانی که هویت انسانی خویش را حفظ کرده اند توصیف کرده است و از عذاب آن جهان به سخت‌تر بودن و باقی و پایدار بودن گزارش داده است تا آدمی بفهمد حوادث زندگی پوچ و بی هدف نیست و باید از آن‌ها بهره بگیرد: «قل متاع الدنیا قلیل و الآخرة خیر لمن اتقی» (نساء، ۷۷)؛ بگو سرمایه زندگی دنیا ناچیز است و سرای آخرت برای کسی که پرهیزگار باشد، بهتر است.

رابطه معادباوری با تحمل فقدان، آن است که معادباوری نقش انکارناپذیری در تحمل مصایب دارد. چون شخص باورمند به معاد، سرای آخرت را ابدی می‌داند و همین عقیده، تحمل سختی در زندگی موقتی را در برابر رسیدن به راحتی همیشگی قابل تحمل می‌کند.

درک حضور و معیت خداوند به هنگام فقدان عزیزان
خداوند متعال در آیات متعددی همراهی خویش را به انسان‌ها اعلام کرده است تا آنان خود را از قلمرو حمایتی خدا خارج ندانند و به مدد این شناخت بر مشکلات فائق آیند.

خداوند سبحان برای زدودن غم روحی پیامبر (ص) در مسیر تبلیغ رسالت، او را به همراهی خویش نوید می‌دهد: «واصبرو ما صبرک الا بالله ولا تحزن علیهم ولا تک فی ضیق مما یمکرون ان ا... مع الذین اتقوا والذین هم محسنون» (نحل، ۱۲۷-۱۲۸)؛ صبر کن و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد و به سبب کار‌های آن‌ها اندوهگین و دلسرد مشو و از توطئه‌های آنان در تنگنا قرار مگیر. خداوند با کسانی است که تقوا پیشه کرده اند و کسانی که نیکوکارند.

از اصل قرآنی «همراهی خداوند با بندگان در همه حال» و ذکر مصادیق قرآنی برای آرام سازی و تحمل مشکلات بر پایه شناختی درک همراهی خداوند در سختی ها، بر می‌آید که یکی از مهارت‌های ارائه شده در قرآن برای تحمل فقدان، درک حضور و همراهی خداوند به هنگام مرگ عزیزان است زیرا چنین بینشی انسان را در قلمرو حمایتی خداوند قرار داده، همین نوع بینش توان تحمل او را بر مرگ عزیزان افزایش می‌دهد.

با بهره گیری از همین مهارت شناختی، که همه امور در برابر دیدگاه خداوند انجام می‌گیرد، تحمل فقدان بر امام حسین (ع) آسان بود. آمده است: هنگامی که شیرخواره ایشان در آغوش آن حضرت (ع) بود و حرمله - لعنةا... علیه - تیری افکند و گلوی او را درید، امام خون او را به کف دست گرفت، چون پر شد به آسمان افکند و بعد از بیان جملاتی فرمود: «هون علی ما نزل بی انه یعین ا...».

هر مصیبتی را که بر من فرود آمده است، این آسان می‌کند که در محضر خداست. اگر انسان این گونه به خداوند شناخت داشته باشد، یعنی او را در خوشایند و ناخوشایند زندگی، همراه خویش ببیند و بداند همه امور در برابر دیدگان او انجام می‌شود، توان تحمل فقدان در او تقویت می‌شود، چرا که ناظر دیدن خدا به هنگام فقدان (مرگ عزیزان) آدمی را به مصلحت و حکمت پس گیری عزیزان رهنمون می‌سازد. مجاهده در راه خدا آکنده از سختی‌هایی است که انسان مومن باید آن‌ها را با جان و دل بخرد.

آن چه شدائد را بر انسان مومن آسان می‌کند، پاداش‌هایی است که خداوند به مومنان وعده داده است؛ لذا به لحاظ کارکرد پاداش در تحمل شدائد، خداوند بی درنگ پس از مجاهدت در راه خدا با گونه‌های مختلف آن، از پاداش سخن به میان آورده است.

در خصوص پاداش تحمل فقدان (مرگ عزیزان) فرموده است: «و بشر الصابرین الذین اذا اصابتهم مصیبة» (بقره، ۱۵۵-۱۵۶)؛ و بشارت ده به استقامت کنندگان، آنان که هرگاه مصیبتی به آن‌ها رسد... این آیه به بشر گوشزد می‌نماید که تحمل مرگ عزیز، در بردارنده پاداش و اجر است. بشر با باور به این اعلام و شناخت از طرف خدا، توانش برای تحمل فقدان افزایش می‌یابد.