بوریس جانسون؛ برجام و رابطه‌ای که دیگر خاص نیست!

فرارو- با قدرت‌گیری بوریس جانسون در بریتانیا، گمانه‌زنی درباره امکان احیای «رابطه خاص» میان آمریکا و بریتانیا و نیز درمورد مواضع نخست‌وزیر جدید بریتانیا در خصوص مناقشه هسته‌ای ایران بیشتر شده است. برخی ناظران معتقدند که جانسون تا حدودی به آمریکا نزدیک خواهد شد، اما این نزدیکی به حدی نخواهد بود که سیاست خارجی بریتانیا را به شکل بنیادین تغییر دهد.

به گزارش فرارو، بوریس جانسون، سیاستمدار جنجالی بریتانیا که از برخی جهات با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، شباهت‌هایی دارد، رهبری حزب محافظه‌کار را به دست گرفت و نخست‌وزریر بریتانیا شد. تغییر رهبری بریتانیا در شرایطی اتفاق می‌افتد که این کشور هم به لحاظ داخلی و هم به لحاظ خارجی دوران حساسی را تجربه می‌کند. فرآیند خروج بریتانیا (برگزیت) از اتحادیه اروپا بیش از حد معمول طول کشیده و هنوز هم توافقی در این زمینه وجود ندارد. برگزیت، فقط یک مسئله داخلی نیست. بلکه خروج از اتحادیه اروپا مستلزم بازتنظیم اساسی مناسبات تجاری و اقتصادی بریتانیا با سایر کشور‌های اروپایی است.

اما علاوه بر مناقشات مرتبط با برگزیت و چالش‌های کلی اروپا، جانسون باید هر چه زودتر سیاست کشورش در مورد تنش‌های خلیج فارس را تعیین کند. در پی خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، اوضاع خلیج فارس، و به طور کلی خاورمیانه، تنش‌آلود شده و احتمال وقوع درگیری در مسیر‌های انتقال انرژی در این منطقه بیشتر شده است.

با صعود سیاستمدار مناقشه‌برانگیزی همچون بوریس جانسون در بریتانیا، احتمال تغییر در سیاست خارجی این کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. اینکه جانسون پرونده‌های حساس سیاست خارجی را چگونه مدیریت خواهد کرد، سوالی است که ذهن ناظران و تحلیلگران را مشغول کرده است. مناسبات لندن و واشنگتن چه تغییری خواهد کرد؟ آیا تغییر در «رابطه خاص» آمریکا و بریتانیا، بر مواضع لندن در برابر تهران تاثیر خواهد گذاشت؟ رهبری جانسون از حیث سیاسی چه شباهت‌هایی با ترامپ دارد؟

 

خط مشی سیاسی جانسون انطباق کاملی با رویکرد دونالد ترامپ ندارد. با این حال، به لحاظ رفتاری و اخلاقی و حتی شکل ظاهری، جانسون و ترامپ شباهت‌هایی دارند. از مو‌های پریشان و همرنگ آن‌ها که بگذریم، هر دو از جزئیات متنفرند و گاهی اوقات با ادبیات عامیانه از اطرافیان خود انتقاد می‌کنند. البته، جانسون در این زمینه از ترامپ هم تندتر است. او یک بار به سام لیث، دبیر بخش ادبیات روزنامه دیلی تلگراف گفته بود: «برو گم شو و بمیر!». البته جانسون حق داشت عصبانی شود. چون لیث در تدوین زندگینامه جانسون، مو‌های پریشان نخست‌وزیر آینده انگلیس را با الفاظ رکیکی توصیف کرده بود. لیث با لحنی تمسخرآمیز نوشته بود که مو‌های جانسون به گونه‌ای است که انگار یک «کلاه گیس وحشتناک به رنگ ادرار» پوشیده است. جانسون که از این امر به شدت عصبانی شده بود در ایمیلی به لیث نوشت: «نمی‌توانم تصور کنم در انتشار یا نظارت بر این (زندگینامه) دست داشتی، اما اگر دست داشتی، برو گم شو و بمیر.»

این ماجرا، نمونه‌ای است که نشان می‌دهد جانسون تا چه اندازه می‌تواند زود عصبانی شود و رفتارش را تغییر دهد. قطعا قرار گرفتن چنین کسی در بالاترین منصب اجرایی انگلیس، می‌تواند سیاست خارجی این کشور را به شکل سلبی یا ایجابی تغییر دهد. مقامات کشور‌های دیگر، با درک این خصیصه رفتاری جانسون، تلاش می‌کنند او را به سمت خود جذب کنند. در این میان، آمریکایی‌ها ظاهرا بیشتر از دیگران تلاش می‌کنند.

 

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، و دخترش ایوانکا، هر دو نخست‌وزیری بوریس جانسون را تبریک گفتند. ترامپ در توئیتی نوشت: «به بوریس جانسون به خاطر رسیدن به نخست‌وزیری بریتانیا تبریک می‌گویم. او عالی خواهد بود.» ایوانکا هم تقریبا توئیت مشابهی منتشر کرد. البته با این تفاوت که توئیت ایوانکا یک غلط املایی داشت.

 

از سوی دیگر، ایران نیز محتاطانه به جانسون تبریک گفت. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، در توئیتی نوشت: «واضح بگویم توقیف نفت ایران به دستور آمریکا توسط دولت (ترزا) می، دزدی دریایی است. به بوریس جانسون، همتای سابقم، به خاطر رسیدن به نخست‌وزیری بریتانیا تبریک می‌گویم. ایران دنبال تقابل نیست. اما ما ۱۵۰۰ مایل خط ساحلی در خلیج فارس داریم. این‌ها آب‌های ماست و از آن‌ها محافظت خواهیم کرد.»

توئیت ظریف از یک نگرانی خبر می‌دهد. نگرانی از اینکه مبادا بریتانیا در اثر تنش‌های پیرامون توقیف نفتکش‌ها در تنگه‌های جبل الطارق و هرمز به آمریکا نزدیک شود یا اینکه در پی تاسیس یک ائتلاف نظامی دریایی در خلیج فارس باشد. گفتنی است که اوایل تیرماه، بریتانیا یک نفتکش حامل نفت ایران با نام «گریس ۱» را به اتهام نقض تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا علیه سوریه در حین عبور از تنگه جبل الطارق توقیف کرد. این نفتکش هنوز در توقیف است. ایران، نیز جمعه گذشته، یک نفتکش بریتانیایی با نام «استینا ایپمرو» را در حین عبور از تنگه هرمز توقیف کرد که این هم هنوز در توقیف است.

توقیف نفتکش‌ها در شرایطی اتفاق افتاده که پایه‌های توافق هسته‌ای میان ایران و غرب هم لرزان شده است. از این رو، جانسون در ابتدای کار، با دو چالش اصلی مواجه است. نخستین چالش، خارج کردن بریتانیا از اتحادیه اروپاست. امری که سلف جانسون، ترزا می، در تحقق آن ناکام ماند؛ و دومین چالش هم تعیین سیاست خارجی لندن در رابطه با موضوعاتی مثل برجام و نفتکش‌های توقیفی است. اکنون پرسش اصلی این است که جانسون چه مواضعی در زمینه چنین موضوعاتی اتخاذ می‌کند.

موضع رسمی بریتانیا، حمایت از استمرار اجرای توافق هسته‌ای است. البته لندن مکررا تاکید می‌کند که این تا زمانی است که ایران کاملا به برجام پایبند بماند. بنابراین، در صورت ادامه کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی ایران، ممکن است بریتانیا در سیاستش در مقابل برجام تجدید نظر کند. البته الآن هم زمزمه‌هایی درباره تغییر سیاست برجامی بریتانیا به گوش می‌رسد. متیو آفورد، نماینده پارلمان بریتانیا از حزب محافظه‌کار، مدعی شده است که جانسون از برجام خارج خواهد شد. این قانونگذار با اشاره به برجام به شبکه اسرائیلی «آی ۲۴» گفت: «این توافق توسط آلمان و فرانسه زنده نگاه داشته شده، ولی فکر می‌کنم دولت بوریس جانسون راه ترامپ را ادامه داده و خواهد گفت که این توافق دیگر کارساز نیست و تحریم‌ها را مدنظر قرار خواهد داد.»

در حال حاضر، با توجه به اینکه اتحادیه اروپا رسما از برجام حمایت می‌کند و اقدامات ایران هم کارکرد اصلی این توافق را به خطر نینداخته است، بعید است که جانسون به این زودی از برجام خارج شود. هرچند که این امر غیرممکن نیست. برخی ناظران معتقدند که در ماجرای نفتکش‌ها، بریتانیا اندکی به آمریکا نزدیک شده، اما رویکرد کلی سیاست خارجی لندن تغییر چندانی نخواهد کرد. در همین رابطه، دکتر سید داوود آقایی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران و تحلیلگر مسائل اروپا، به فرارو گفت: «هرچند در راستای توقیف کشتی انگلیسی در تنگه هرمز، بوریس جانسون تا حدودی به مواضع آمریکا نزدیک شده است، ولی با توجه به رویکرد‌های قبلی او خیلی شاهد تغییرات در حوزه سیاست خارجی انگلیس نخواهیم بود.»

 

---

در پی اوج‌گیری تنش‌ها در خلیج فارس، روابط بریتانیا و ایران در واقع به بخشی از روابط بریتانیا و آمریکا تبدیل شد. بنابراین، بهتر یا بدتر شدن مناسبات لندن و واشنگتن ممکن است بر مناسبات لندن و تهران هم تاثیر بگذارد. در دوره ترزا می، روابط آمریکا و بریتانیا، دوره‌ای از رکود و سردی نسبی را تجربه کرد که در ماجرای مکاتبات افشا‌شده کیم داروک، سفیر مستعفی بریتانیا در آمریکا، به اوج خود رسید. بریتانیا و آمریکا همواره ادعا می‌کنند رابطه «خاصی» با یکدیگر دارند. رابطه‌ای که وقتی جان مک‌لافلین، رئیس اسبق سازمان سیا، در ماه جاری میلادی، طی نشست سالانه انستیتوی آسپن، درباره آن سخن گفت، بُغض کرد. مک‌لافلین، در این نشست لحظات پس از حوادث ۱۱ سپتامبر را بازگو کرد که در آن، روسای سازمان‌های اطلاعاتی بریتانیا به واشنگتن پرواز کردند تا همتایان آمریکایی را به معنای واقعی کلمه در آغوش بگیرند. مک لافلین و سر جان اسکارلت، رئیس اسبق سازمان ام‌آی‌سیکس (که در کنار مک‌لافلین نشسته بود)، هر دو به نحو دوستانه‌ای این «رابطه خاص» را بازگو کردند و البته هر دو موافق بودند که این رابطه در حال حاضر دچار مشکل شده است. به عنوان نمونه، وقتی ترامپ حمله انتقامی به ایران در واکنش به سرنگونی پهپاد آمریکایی «گلوبال هاوک» توسط سپاه را در دقایق آخر لغو کرد، بریتانیا کلا از این حمله اطلاعی نداشت. چهار مقام بلندپایه بریتانیا، با بیان اینکه این امر «غیرمعمول» است، به مجله تایم گفته‌اند ترامپ بریتانیایی‌ها را در طراحی این حمله شرکت نداده بود. اما آیا جانسون این رابطه را دوباره «خاص» خواهد کرد؟

اکنون به نظر می‌رسد با سر کار آمدن بوریس جانسون، روابط لندن و واشنگتن به سمت بهبودی پیش می‌رود. خصوصا که ترامپ به وضوح از نخست‌وزیری جانسون حمایت کرده و می‌کند. دکتر آقایی معتقد است که جانسون حتما تا حدودی به آمریکا نزدیک خواهد شد، اما این نزدیکی در چارچوب رعایت الزامات داخلی بریتانیا خواهد بود. چه اینکه این کشور قبول نمی‌کند در سیاست خارجی خود کاملا در انقیاد آمریکا باشد. این کارشناس مسائل اروپا به فرارو گفت: «قطعا مواضعش قدری به مواضع آمریکا نزدیک‌تر خواهد شد. ولی جانسون ناگزیر از پذیرش شرایط داخلی هم هست و نمی‌تواند راهی مستقل از آنچه مردم و جریان‌های تاثیرگزار می‌خواهند را دنبال کند.»