دلایل، علائم و راه‌های درمان کم آبی بدن

فرارو- کم آبی بدن زمانی اتفاق می‌افتد که میزان آبی که در بدن از دست می‌دهید بیشتر از حجم آبی است که مصرف و یا استفاده می‌کنید. اگر آب کافی در بدن را جایگزین نکنید، مطمئمنا دچار کم آبی بدن خواهید شد.

هر فردی ممکن است دچار کم آبی بدن شود، اما این وضعیت معمولا برای کودکان و افراد مسن‌تر اتفاق می‌افتد.

شایع‌ترین علت کم آبی بدن در کودکان، اسهال شدید و استفراغ است. افراد مسن نیز به طور طبیعی، حجم کمتری از آب را در مقایسه با دیگران در بدن دارند و مصرف برخی دارو‌ها نیز سبب کاهش حجم آب و مایعات در آن‌ها می‌شود.

این بدان معنا است که بیماری‌های جزئی مانند برخی عفونت‌های ساده نیز می‌توانند بر مثانه و ریه‌ها تاثیر بگذارد و موجب کم آبی بدن در بزرگسالان شود.

اگر در معرض آب و هوای گرم قرار دارید و آب کم می‌نوشید و یا ورزش‌های سنگین انجام می‌دهید، پس باید بدانید احتمال ابتلا به کم آبی بدن در شما بیشتر از سایر افراد است.

همچنین می‌توانید برای بر طرف کردن معضل کم آبی بدن، مایعات و آب بیشتری بنوشید، اما در موارد جدی نیاز به درمان فوری وجود دارد.

علائم و نشانه‌ها
تشنگی یک شاخص معتبر برای سنجش کم آبی بدن نیست. در واقع، بسیاری از افراد به ویژه افراد مسن اصلا احساس تشنگی نمی‌کنند، اما بدن شان فاقد آب کافی است. از این رو، باید در هنگام ورزش کردن و بیماری، نوشیدن آب کافی را در الویت قرار دهید تا از این مسئله پیشگیری کرده باشید.

علائم و نشانه‌های کم آبی با توجه به سن و سال متفاوت است:

• علائم کم آبی بدن در نوزادان و کودکان
• خشکی دهان و زبان
• عدم وجود اشک در چشم در هنگام گریه کردن
• خیس نبودن پوشک، سه ساعت بعد از استفاده
• گود شدن زیر چشم و گونه‌ها
• فرو رفتگی قسمت نرم بالای جمجمه
• بی قراری و بی حالی

علائم کم آبی بدن در بزرگسالان

• تشنگی زیاد
• تعداد اندک دفعات دفع ادرار
• سیاه شدن ادرار
• خستگی
• سر گیجه
• گیجی

 

چه زمانی باید به ملاقات یک پزشک بروید؟
اگر هر یک از علائم نام برده شده در مطلب زیر را در خود و یا اطرافیان تان مشاهده کردید، فورا با پزشک خانوادگی تان تماس بگیرید:

• اسهال بیش از ۲۴ ساعت
• بی حالی، کاهش میزان فعالیت و خواب آلودگی
• نا توانی در نگه داشتن مایعات در بدن و دفع آن‌ها
• داشتن مدفوع سیاه یا خونی

علت‌ها
گاهی‌اوقات، کم آبی بدن ناشی از دلایل ساده‌ای است. به عنوان مثال به اندازه کافی آب نمی‌نوشید، زیرا سرتان گرم کاری است یا بیمار هستید یا در حین کوه نوردی، سفر (کمپینگ) یا گردش به آب آشامیدنی دسترسی ندارید.

سایر دلایل کم آبی بدن عبارتند از:

• اسهال و استفراغ - اسهال شدیدی که ناگهانی ایجاد می‌شود در مدت زمانی کوتاه، مقدار قابل توجهی از آب و الکترولیت‌های بدن را دفع می‌کند. در صورتی که همراه با اسهال به استفراغ هم دچار شوید احتمال از دست رفتن مواد معدنی و مایعات بدن افزایش پیدا می‌کند.

• تب – به طور کلی هر چقدر درجه تب تان بالا باشد، در نتیجه آب بیشتری از دست خواهید داد. اگر اسهال و استفراغ هم باشید، شرایط تان ممکن است بد‌تر هم شود.

• تعریق زیاد - زمانی که عرق می‌کنید، آب بدن خود را از دست می‌دهید. اگر فعالیت‌ها بدنی سنگین انجام دهید و آب کافی ننوشید، دچار کم آبی می‌شوید. هوای گرم و مرطوب نیزسبب افزایش تعریق و همچنین از دست دادن آب بدن می‌شود.

• افزایش تعداد دفعات ادرار - ادرار کردن در دفعات مکرر می‌تواند نشانه ابتلا به دیابت باشد. بعضی از دارو‌های قلب و دارو‌های ادرار آور نیز ممکن است سبب افزایش ادرار شوند.

عوامل خطر
همه‌ٔ افراد ممکن است برای یکبار به کم آبی دچار شوند، اما عده‌ای از افراد بیشتر در معرض این خطر هستند:

• نوزادان و کودکان - این دسته از افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر کم آبی قرار دارند. نوزادان و کودکان برای کم آبی آسیب پذیر‌تر هستند و احتمال بیشتری وجود دارد که دچار اسهال و استفراغ شوند. تب و سوختگی در نوزادان موجب می‌شود آب بیشتری را در مقایسه با گروه‌های سنی دیگر از دست بدهند. علاوه بر اینکه این گروه سنی نمی‌توانند نیاز خود نسبت به نوشیدن آب را مطرح کنند یا خودشان آب بنوشند. در نتیجه احتمال ابتلا به کم آبی بدن در آن‌ها بالا است.

• افراد مسن - با افزایش سن، ذخیره حجم آب موجود در بدن کاهش پیدا می‌کند و احساس تشنگی معمولا برای فرد به وجود نمی‌آید. این مشکلات در کنار ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت، زوال عقل و مصرف تعدادی از دارو‌ها نیز سبب کم آبی بدن می‌شود. برخی از افراد مسن نیز به دلیل نا توانی جسمی و حرکتی نمی‌توانند آب بنوشند.

• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن - ابتلا به بیماری‌های مزمنی که درمان قطعی ندارند نیز می‌تواند هم بدن را در معرض کم آبی قرار دهد. بیماری‌های کلیوی نیز دفعات ادرار کردن را افزایش می‌دهد و در نهایت بدن به کم آبی دچار می‌شود. حتی سرما خوردگی و گلو درد نیز احتمال ابتلا به کم آبی بدن را افزایش می‌دهند. زیرامعمولا در چنین شرایطی میلی برای غذا خوردن و نوشیدن آب و مایعات وجود ندارد.

• ورزش و تمرین کردن در محیط باز - هوای گرم و مرطوب نیز احتمال بتلا ه. کم آبی بدن و گرما زدگی را افزایش می‌دهد. علت اصلی این امر اینگونه است که در هوای مرطوب، عرق بدن تبخیر نمی‌شود و بدن مانند شرایط عادی دیگر به دما و حالت طبیعی خود باز نمی‌گردد. در نتیجه دمای بدن افزایش پیدا می‌کند و احتمال گرما زدگی بالا می‌رود. از همین رو نیاز به مصرف مایعات نیز بیشتر می‌شود.

 

عوارض جانبی کم آبی
از دست دادن آب بدن می‌تواند عوارض جدی را به همراه داشته باشد، از جمله:

• گرما زدگی – در صورتی که هنگام ورزش و تعریق شدید، آب ننوشید دچار مشکلاتی جدی خواهید شد. این مشکلات با توجه به میزان از دست دادن آب بدن می‌تواند دچار گرما زدگی یا خستگی ناشی از گرما (سر گیجه و تهوع شدید) یا حتی مشکلات حاد تری و یا حتی سبب مرگ فرد شود.

• مشکلات کلیوی و ادراری - کم آبی بدن برای طولانی مدت و به طور پیوسته می‌تواند سبب عفونت ادراری، ایجاد سنگ کلیه و حتی نارسایی کلیه شود.

• تشنج – الکترولیت‌ها مانند سدیم و پتاسیم به انتقال سیگنال‌ها از سلولی به سلول دیگر کمک می‌کنند. در صورت عدم تعادل الکترولیت‌ها در بدن، در نتیجه پیام‌های الکتریکی میان سلول‌های بدن از بین می‌رود. بنا براین امکان وقوع انقباض و گرفتگی نا خواسته عضلات و از دست دادن هوشیاری وجود دارد.

• کم حجمی خون - این مشکل بسیار خطرناک و در موارد جدی تهدید کننده جان فرد است. زمانی که کاهش حجم خون سبب افت فشار می‌شود، سطح اکسیژن بدن نیز دچار افت شدیدی می‌شود.

پیشگیری
برای جلوگیری از کم آبی بدن باید مقدار زیادی آب بنوشید و میوه‌ها و سبزیجات زیادی مصرف کنید. افراد سالم به طور معمول مقدار زیادی در روز آب می‌نوشند و به این مسئله اهمیت می‌دهند.

افراد در موارد زیر ممکن است نیاز به نوشیدن آب بیشتر داشته باشند، مانند:

• اسهال و استفراغ – در صورتی که کودک تان به اسهال یا استفراغ مبتلا شده است، از همان ابتدا به او آب و مایعات بدهید و به کمک مایعات و آب از کم آبی بدن جلوگیری کنید. اجازه ندهید که بدن کم آب شود و سپس به به دنبال چاره و درمان مشکل باشید.

• ورزش سنگین – به طور کلی بهتر است، قبل از شروع به ورزش‌های سنگین و سخت، بدن خود را هیدراته کنید (آب بنوشید). رنگ ادرار روشن و رقیق نشانه عدم کمبود آب بدن است. در فواصل انجام تمرینات ورزشی و بعد از آن، مایعات و آب به مقدار زیاد مصرف کنید.

• هوای گرم یا سرد - در هوای گرم و مرطوب باید دمای بدن خود را کاهش دهید و آبی را که به وسیله تعریق از دست داده اید به بدن باز گردانید. در هوای سرد به ویژه در ارتفاعات (کوهستان) نیز برای جبران خشکی هوا و از دست رفتن آب بدن باید آب زیادی بنوشید.

• بیماری‌ها - افراد مسن در معرض بیماری‌هایی مانند آنفلونزا، برونشیت یا عفونت‌های ادراری قرار دارند که همگی می‌توانند سبب کم آبی بدن شوند و از همین رو باید در دوران بیماری و ناخوش احوالی، باید آب و مایعات زیادی بنوشند.

تشخیص
پزشکان معمولا با توجه به علائم و نشانه‌های فیزیکی می‌توانند کم آبی بدن را تشخیص دهند. در اکثر موارد، کم آبی بدن با افزایش ضربان قلب، خستگی و بی حالی همراه است. همچنین در هنگام تغییر وضعیت از حالت خوابیده به ایستاده، احساس سر گیجه می‌کنید و این مسئله ناشی از کاهش جریان خون است.

برای کمک به تایید تشخیص پزشک و شدت کم آبی بدن، دکتر ممکن است آزمایش‌هایی را تجویز کند مانند:

• آزمایش خون برخی مواقع برای آزمایش عملکرد کلیه و بررسی سدیم، پتاسیم، و سطح الکترولیت انجام می‌شود. الکترولیت‌ها یون‌های شیمیایی تنظیم هیدراتاسیون در بدن هستند که برای اعصاب و عملکرد عضلات حیاتی اند.

• آزمایش ادرار اطلاعات بسیار مفیدی برای تشخیص کم آبی بدن ارائه می‌دهد. در فردی که دچار کم آبی شده است، ادرار به رنگ تیره‌تر و غلیظ‌تر در می‌آید و حاوی یک سطح معینی از یک ترکیب به نام کتون است. همچنین در این آزمایش مشخص می‌شود که آیا فرد دچار عفونت شده است یا خیر.

درمان
کم شدن آب بدن باید توسط جایگزینی مایعات در بدن درمان شود. بهترین روش درمان کم آبی بدن بستگی به سن، شدت کم آبی بدن و علت آن دارد.

این کار را می‌توان با مصرف مایعات رقیق و سبک مانند آب حاصل از میوه ها، یا سایر نوشیدنی‌ها انجام داد. در واقع، افرادی که دچار کم آبی هستند باید از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه، چای، و نوشابه خود داری کنند. برای نوزادان و کودکان که دچار کم آبی می‌شوند باید مایعات از طریق دهان داده شود.

در شرایط خاص کم آب شدن بدن توسط دارو‌های مناسب که توسط پزشک تجویز شده است درمان می‌شود. این دارو‌ها ممکن است شامل دارو‌های ضد اسهال، ضد استفراغ و دارو‌های ضد تب شود.