گام بعدی بین ایران و آمریکا چیست؟

فرارو- دو هفته‌ای می‌شود که اوضاع خاورمیانه به شکل کم‌سابقه‌ای تنش‌آلود شده است. آمریکا در روز‌های اخیر، با ادعای اینکه ایران و متحدان منطقه‌ای اش، خود را برای حمله به اهداف آمریکایی آماده کرده‌اند، تدابیری اتخاذ کرد که سطح تنش‌ها را به شکل قابل توجهی بالا برد. با توجه به تلطیف فضا در دو روز اخیر و اینکه ترامپ صریحا اعلام کرده به دنبال جنگ نیست، باید دید آینده روابط دو کشور به کجا می‌رسد.

فیلیپ گوردون، پژوشگر ارشد اندیشکده شورای روابط خارجی، در پاسخ به پرسش‌هایی در این زمینه، به بررسی چشم‌انداز حل اختلافات یا افزایش خطر درگیری نظامی بین ایران و آمریکا می‌پردازد.

دولت ترامپ در خلیج فارس مانور نظامی برگزار کرده و کارمندان دیپماتیک آمریکا در عراق را به دلیل تهدیدات نامشخص ایران، خارج کرده است. قرائت شما از این مساله چیست؟
دلایل زیادی وجود دارد که باور کنیم این تهدیدات معتبر است. با اینکه هیچ مدرک روشنی به صورت عمومی منتشر نشده است، می‌توان گمان کرد ایران پشت حملات پهبادی اخیر به تاسیسات نفتی عربستان سعودی و اقدام خرابکارانه در مورد کشتی‌ها در خلیج فارس باشد.

این گونه اقدامات نامتقارن که ردگیری آن هم دشوار است می‌تواند با اقدامات قبلی ایران مرتبط باشد. این احتمال وجود دارد که ایران در برابر تحریم‌های جدید آمریکا اقدام متقابل انجام داده باشد تا این پیام را به واشنگتن برساند که آمریکا باید عقب نشینی کند.

دولت ترامپ به دلیل شهرتش به اظهارنظرات دروغین با یک چالش بزرگ مواجه شده است. احساس اینکه او به دنبال شعله ور کردن آتش درگیری با ایران است اعتبار ادعاهایش را از بین خواهد برد.

بخشی از مساله تشدید فشار اقتصادی با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران است. رهبران ایران انگیزه‌های آمریکا را چطور تفسیر می‌کنند؟
تردیدی وجود ندارد که تحریم‌های آمریکا به ایران صدمه می‌زند و مقامات ایران باید در رابطه با احتمال تحریم‌های بیشتر یا حتی استفاده از نیروی نظامی توسط ایالات متحده آمریکا نگران باشند.

البته مقامات ایران به درستی نسبت به وقوع جنگ تردید دارند، چرا که نه دونالد ترامپ و نه اکثر آمریکایی‌ها خواستار درگیری نظامی با ایران نیستند. بنابر این ایرانی‌ها ممکن است اینطور محاسبه کنند که با وجود شرایط دشوار اقتصادی می‌توانند تا کنار رفتن ترامپ از قدرت مقاومت کنند یا با ابزار «تهدید به تشدید تنش‌ها» ترامپ را وادار به عقب نشینی کنند.

در این حالت یک خطر بزرگ وجود دارد: هرچند دو طرف احتمالا به دنبال جنگ نیستند، اما احتمال «تعبیر اشتباه از انگیزه طرف مقابل» را هم باید در نظر گرفت.

با در نظر گرفتن همه این موارد آیا احتمال احیای برجام وجود دارد؟
از زمان خروج آمریکا از برجام در می ۲۰۱۸، اروپایی‌ها به شدت تلاش کردند برجام را تا حد ممکن زنده نگه دارند تا ایران انگیزه‌ای برای باقی ماندن در برجام داشته باشد. سال گذشته اروپایی‌ها یک مکانیسم مالی ویژه برای تسهیل تبادلات بشردوستانه بدون گرفتار شدن در تحریم‌های آمریکا ایجاد کردند. اما من فکر می‌کنم این فرآیند به خوبی آزمون خود را پشت سر نگذاشته است.

تصور چیزی که اروپایی‌ها در ۶۰ روز آینده برای تامین درخواست‌های ایران می‌توانند انجام دهند، آنهم بدون اینکه تحریم‌های آمریکا را نقض کنند، کار دشواری است و بعید است اروپا از عهده آن بربیاید. این بدان معنی است که ایران احتمالا فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر می‌گیرد و برجام احتمالا نابود خواهد شد. پس از آن آمریکا باید به دنبال راهی باشد تا بتواند برنامه هسته‌ای ایران را، بدون محدودیت‌های برجام و بازرسی در محل، مدیریت کند.

آیا راهی برای خروج از این وضعیت وجود دارد؟
همیشه این احتمال وجود دارد که ایران به مذاکرات هسته‌ای که مطلوب ترامپ است، وارد شود، اما اینکه ایرانی‌ها در وضعیت کنونی و از موضع ضعف و آنهم با دولت فعلی آمریکا، که به آن اعتماد ندارند، وارد مذاکره شوند، بعید است. تصور اینکه ایران با معامله‌ای که مطلوب ترامپ است موافقت کند حتی از تصور برگشت ایران به مذاکرات هم دشوار‌تر است. معامله مطلوب ترامپ یک تواق دائمی است که از هرگونه غنی سازی اورانیوم جلوگیری می‌کند، نظارت‌های بیشتری بر فعالیت‌های ایران اعمال می‌کند و فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران را هم شامل می‌شود.

یک احتمال دیگر آن است که ایران منتظر بماند دوره ترامپ تمام شود. اما این گزینه چندان محتمل به نظر نمی‌رسد؛ مخصوصا الان که آن‌ها اعلام کرده‌اند اگر در یک مهلت ۶۰ روزه درخواستهایشان اجابت نشود از برجام خارج می‌شوند.

به استثنای موارد دور از انتظار، بسیار دشوار است که بتوان حدس زد درگیری موجود بین ایران و آمریکا بدون پذیرش اشتباه از طرف آمریکا یا بدون یک درگیری بیشتر و بسیار خطرناک چه طور پایان می‌یابد. دولت ترامپ قبل از اینکه در گام اول از برجام خارج شود باید همه این‌ها را در نظر می‌گرفت.