آیا تحریم‌ها تا حالا موجب سقوط رژیمی شده‌ است؟

فرارو- آمریکا تا به حال چندین کشور را تحریم کرده است، اما تجربه نشان می‌دهد که حتی تحریم‌های شدید به سقوط نظام هیچ کشوری منتهی نشده‌اند بلکه در برخی موارد، از طریق تضعیف کشورها، فقط راه را برای حمله نظامی هموار کرده‌اند.

به گزارش فرارو، اعمال تحریم علیه کشور‌های ناهمسو، سابقه طولانی در سیاست خارجی آمریکا دارد. این کشور تاکنون چندین کشور، از جمله عراق، کوبا، ونزوئلا و دیگر کشور‌ها را تحریم کرده است. معمولا این تحریم‌ها از طریق سازمان ملل، خصوصا شورای امنیت این سازمان، اعمال می‌شوند. البته در موارد بسیاری، آمریکا با اتکا به اقتصاد بزرگش، به طور یکجانبه کشور‌های دیگر را تحریم می‌کند و هر نهاد یا کسی هم که این تحریم‌ها را نقض کند، با جرایم سنگینی مواجه خواهد شد.

به رغم اینکه تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل، هزینه سنگینی به کشور‌ها تحمیل کرده، اما غالبا نتیجه دلخواه تحریم‌کنندگان را محقق نکرده است. فؤاد سلیمان، دکترای حقوق بین الملل از دانشگاه هاروارد و استاد چندین دانشگاه در آمریکا، طی یادداشتی در وبگاه «اینترنشنال پالیسی دایجست»، با نگاهی مقایسه‌ای، اثرات و نتایج تحریم‌ها بر چند کشور تحریم‌شده را بررسی کرده است.

در مورد عراق، تحریم‌ها هزینه بسیار سنگینی بر مردم عراق تحمیل کرد. به نوشته سلیمان، در پی حمله صدام حسین به کویت در سال ۱۹۹۰، حتی پس از عقب نشینی نیرو‌های عراق از آن کشور، تحریم‌های ویرانگری بر عراق اعمال شد. این تحریم‌ها به حدی شدید بود که یونیسف در اوایل سال ۱۹۹۳ گزارش کرد بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن، مثل فلج اطفال، دیفتری و سرخک، بار دیگر در عراق شیوع پیدا کرده‌اند. یونیسف در سال ۱۹۹۷ گزارش دیگری منتشر کرد و این بار اعلام کرد ۱.۷ میلیون عراقی، که تقریبا نصف آن‌ها کودکان زیر پنج سال بودند، در اثر کمبود غذا و دارو ناشی از تحریم‌ها جان شان را از دست دادند. در سال ۱۹۹۸، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد سالانه حدود پنج تا شش هزار کودک عراقی به دلیل تحریم‌ها جان باختند. ولی این تحریم‌ها، با وجود ویران کردن اقتصاد عراق، نتوانست صدام حسین را ساقط کند.

اما آیا این تحریم‌ها، به رغم همه قساوت‌شان، کارآمد هستند؟ دولت بریتانیا در این خصوص دو پژوهش بزرگ انجام داد. پژوهش نخست در سال ۲۰۰۰ توسط کمیته منتخب مجلس عوام در امور توسعه بین المللی و پژوهش دوم در سال ۲۰۰۶-۲۰۰۷ توسط کمیته منتخب مجلس اعیان در امور اقتصادی انجام شد. پژوهش مجلس اعیان بر پایه این فرض انجام شد که تحریم‌ها به عنوان راهی برای اجتناب از جنگ اعمال می‌شوند یا اینکه «راه جنگ را هموار می‌کنند.» تاکنون کشور‌های متعددی، از جمله لیبریا، سیرالئون، سومالی، کره شمالی و ایران تحریم شده‌اند. عراق یکی از چهار کشوری بود که علیه آن بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳، «تحریم‌های جامع» اعمال شد. از دیدگاه سلیمان، تحریم‌های جامع به آن دسته از تحریم‌ها گفته می‌شود که به جز در موارد بشردوستانه، همه دادوستد‌های بین المللی عادی و تراکنش‌های خدماتی یک کشور را هدف قرار می‌دهند. سایر کشورها، رودسیا، آفریقای جنوبی و یوگسلاوی بودند. کمیته مجلس اعیان به این نتیجه رسید که عراق پس از شکست در سال ۱۹۹۱، برای رفع تحریم‌ها باید یک سری شروط بسیار دشوار را می‌پذیرفت. در جمع‌بندی مجلس اعیان آمده بود که عراق، با وجود اینکه شروط رفع تحریم‌ها بسیار طاقت‌فرسا بودند، با بسیاری از شروط رفع تحریم‌ها موافقت کرد.

سلیمان ادامه داد، ولی به رغم پایبندی عراق به درخواست‌ها، آمریکا هدف دیگری، یعنی تغییر رژیم از طریق یک کودتای نظامی یا حمله، را دنبال می‌کرد. گزارش مجلس اعیان، به این نتیجه رسید که «قربانی اول، جمعیت غیرنظامی عراق بود که بخشی از آن از سختی‌های وحشتناکی رنج برد. تلاش‌ها برای تخفیف این رنج از طریق اعطای معافیت‌هایی برای غذا و دارو و از طریق اعطای مجوز فروش محدود نفت برای تامین مالی خرید کالا‌های دیگر، تا حدود زیادی توسط رژیم عراق به شکست انجامید.»

در گزارش مجلس اعیان آمده که حتی اگر معافیت بشردوستانه وجود داشته باشد، اعمال تحریم‌های کمرشکن اقتصادی علیه یک دولت بی‌رحم، احتمالا برای مردم عادی رنج و محنت به بار خواهد آورد.

لیبی اولین کشور عربی بود که در سال ۱۹۸۱ با خشم اقتصادی آمریکا مواجه شد. رئیس‌جمهور رونالد ریگان این کشور آفریقایی را به حمایت از تروریسم متهم کرد. آمریکا به طور همزمان بر ایران و لیبی تحریم‌هایی اعمال کرد و حتی در سال ۱۹۹۶ قانونی به نام «قانون تحریم‌های ایران و لیبی» تصویب شد. اما در این مورد هم تحریم‌ها نتوانست نظام لیبی را سرنگون کند که برای سی سال دیگر دوام آورد.

اکنون، آمریکا، علیه ایران هم تحریم‌های گسترده‌ای اعمال کرده است که مقامات آمریکایی ادعای می‌کنند قوی‌ترین تحریم‌ها در تاریخ هستند. اما این تحریم‌ها از حمایت شورای امنیت سازمان ملل برخوردار نیستند. کشور‌های اروپایی از تحریم‌های فعلی ایران حمایت به عمل نیاورده‌اند. در منطقه هم به جز عربستان و اسرائیل که هیچ تعاملات مالی با ایران ندارند، کس دیگری از تحریم‌های جدید ایران حمایت نمی‌کند. آمریکا برای به دست آوردن اندکی حمایت بین المللی، به هشت مشتری بزرگ نفت ایران معافیت تحریمی داد. به گفته سلیمان، تحریم‌های آمریکا علیه ایران کارآمد نیست، چون چین، روسیه و هند همچنان با ایران دادوستد می‌کنند.

سلیمان در پایان ضمن اشاره به تعاملات ایران با کشور‌های گوناگون، تصریح کرد در عین اینکه به اقتصاد ایران ضریه جدی وارد خواهد شد، اما ایران در برابر تحریم‌های ترامپ دوام خواهد آورد. همانگونه که از سال ۱۹۷۹ دوام آورده است؛ و این امر، به گفته سلیمان، دلیل دیگری است مبنی بر اینکه تا وقتی که یک نظام از حمایت مردمی برخوردار است، برانداختن آن از طریق تحریم‌ها امکان‌پذیر نیست. کوبا برای چند دهه این امر را نشان داد.