بهروز نعمتی، سخنگوی هیات رییسه مجلس آن کسی بود که صبح دیروز با حضور در جمع خبرنگاران پارلمانی، از این اتفاق عجیب خبر داد و گفت: «با توجه به اینکه بالغ بر ۶۰۰۰ پیشنهاد بودجه‌ای ازسوی نمایندگان وجود دارد و اختیاراتی که آیین‌نامه برای ارایه پیشنهادات به نمایندگان داده است، زمانی بیش از حد معمول برای بررسی بودجه نیاز است.»
لایحه بودجه سال آینده هم همچون لوایح بودجه امسال و سال‌های پیش، متنی است درحدود ۲۰ تبصره و مواد الحاقی مربوط به آن. اما این تمام آنچه این لایحه را تشکیل می‌دهد نیست. چراکه ۲۹۰ نماینده مجلس نیز به ۲۲ تبصره لایحه بودجه ۹۸، بیش از ۶۰۰۰ پیشنهاد الحاق کرده‌اند. چند هزار پیشنهادی که بعید است به تصویب برسند و همچنان لایحه بودجه ۹۸، آنچه مدنظر دولت و سازمان برنامه و بودجه کشور بوده، باقی بماند.
به گزارش اعتماد، اتفاقی که به‌گفته بعضی اعضای کمیسیون برنامه و بودجه و همچنین برخی نمایندگان عضو کمیسیون تلفیق بودجه ۹۸، درصورت تحقق، «لایحه بودجه ۹۸» را به «طرح بودجه ۹۸» تبدیل می‌کند و شورای نگهبان را در روند تایید و انطباق آن با قانون اساسی، با چالشی اساسی نیز مواجه می‌کند. هرچند آنچه صرفِ تحقق این اتفاق عجیب را این‌چنین اساسی، به چالش می‌کشد، صرفا موانع قانونی پیش‌روی آن نیست؛ بلکه چنانچه با یک حساب و کتاب سرانگشتی نیز دستگیرمان می‌شود، تحقق این اتفاق عجیب نیازمند زمانی طولانی نیز هست؛ زمانی چنان طولانی که طبیعتا بیش از آن مهلت حدودا ۲۰ روزهای که مجلس برای تعیین‌تکلیف این لایحه در اختیار دارد، به طول خواهد انجامید و این، یعنی می‌توان نسبت به تصویب لایحه بودجه ۹۸ و بیش از ۶۰۰۰ پیشنهاد الحاقی‌اش تا پیش از پایان سال ۹۸ امیدوار بود، اما با این اوضاع و احوال، تصویب این لایحه یا به تعبیری طرح پردامنه در موعد مقرر- یعنی پیش از پایان سال ۹۷ و نوروز ۹۸، عملا ناممکن خواهد بود.
بررسی ۶۰۰۰ پیشنهاد در یک ماه؟!
بهروز نعمتی، سخنگوی هیات رییسه مجلس آن کسی بود که صبح دیروز با حضور در جمع خبرنگاران پارلمانی، از این اتفاق عجیب خبر داد و گفت: «با توجه به اینکه بالغ بر ۶۰۰۰ پیشنهاد بودجه‌ای ازسوی نمایندگان وجود دارد و اختیاراتی که آیین‌نامه برای ارایه پیشنهادات به نمایندگان داده است، زمانی بیش از حد معمول برای بررسی بودجه نیاز است.» این نماینده مجلس گفته است: «درسال‌های گذشته، بررسی بودجه حدودا ۳ هفته به طول می‌انجامید، اما با وجود این پیشنهادات و روند فعلی بررسی بودجه بیش از یک ماه به طول می‌انجامد.»، اما آیا واقعا مجلس قادر است علاوه بر تبصره‌ها و مواد متعدد لایحه بودجه ۹۸، این بیش از ۶۰۰۰ پیشنهاد الحاقی را نیز تعیین‌تکلیف کند.
آن هم در شرایط اقتصادی خاص این روزهای کشور که عملا دولت و بودجه‌اش را فارغ از این معضل تازه تعدد پیشنهاد‌های الحاقی، با چالش‌هایی متعدد از بحث افزایش قیمت یا سهمیه‌بندی بنزین و نحوه دریافت مالیات از نهادها، دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف گرفته تا هدفمندی یارانه‌ها و مواردی از این دست، روبه‌رو کرده است. نعمتی که امیدوار است همکارانش در مجلس بتوانند پیش از موعد مقرر، بررسی بودجه را به اتمام برسانند.
امیدواری او تا حدی است که حتی احتمال بررسی و تصویب بودجه یک‌دوازدهم را نیز «بعید» دانسته و معتقد است باتوجه به آنکه شورای نگهبان نیز نیازمند حداقل ۱۰ روز مهلت، برای انطباق مصوبات مجلس با شرع و قانون است، مجلس علی‌القاعده تا حول و حوش ۲۰ اسفند، هم تکلیف متن این لایحه را تعیین کند، هم تکلیف آن بیش از ۶۰۰۰ پیشنهاد الحاقی نمایندگان را.
۲۴ ساعت کار در ۲۵۰ روز برای یک لایحه بودجه
اما به‌راستی چگونه ممکن است؟ چطور می‌توان تصور کرد که بتوان در حدود ۱۵ روز، علاوه بر اصل لایحه، ۶۰۰۰ پیشنهاد الحاقی را نیز تعیین‌تکلیف کرد؟! آن هم درحالی که به‌گفته خود نعمتی، رسیدگی به لوایح بودجه سالانه معمولاً چیزی درحدود ۲۰ روز تا یک ماه به طول می‌انجامد و گاه، رسیدگی به لوایح بودجه در همین زمان حدودا یک‌ماهه نیز محقق نشده و دولت‌ها را ناچار به تهیه و ارایه لوایح بودجه کوتاه‌مدت موسوم به لوایح بودجه چنددوازدهم می‌کند تا به‌فراخور، حساب و کتاب تخصیص اعتبارات چندماه نخست سال بعد کشور مشخص شود و دولت بتواند حقوق کارکنان خود را بپردازد و امور کشور را پیش ببرد تا در وقت مقتضی، وضعیت بودجه‌ریزی در ادامه سال نیز توسط مجلس مشخص شود.
به هر تفسیر اما، چنانچه با یک حساب و کتاب سرانگشتی دستگیرمان می‌شود، اگر رسیدگی به هر پیشنهاد الحاقی، نیازمند زمانی درحدود یک ساعت باشد، یعنی رسیدگی به این بیش از ۶۰۰۰ پیشنهاد، نیازمند بیش از ۶۰۰۰ ساعت کار در مجلس است. به این اعتبار اگر نمایندگان تمامی ۲۴ ساعت شبانه‌روز را هم بی‌وقفه کار کنند، یعنی ۲۵۰ روز باید کار کنند تا فقط تکلیف این ۶۰۰۰ هزار پیشنهاد الحاقی به لایحه بودجه را روشن کنند.
البته ناگفته پیداست که امکان اینکه مجلس ۲۵۰ روز به‌صورت ۲۴ ساعته روی یک موضوع کار کند، میسر نخواهد بود. حتی اگر این کار دشوار را به ربات‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای هم بسپاریم، بعید است که در این ۲۵۰ روز (نزدیک به ۹ ماه) بدون وقفه کار کند و اخلالی هم در کار پیش نیاید. البته گفتن ندارد که مثلاً اگر لایحه بودجه سال آینده حدود ۹ ماه دیگر، یعنی آبان‌ماه ۹۸ به تصویب برسد با اینکه دولت اساساً برنامه‌ای برای بودجه سالانه نداشته باشد، تفاوت چندانی نخواهد داشت، اما بد نیست کمی واقع‌بین‌تر به این اعداد و ارقام نگاه کنیم.
در واقع اگر مجلس در ۳ شیفت، یعنی از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب روی این بیش از ۶۰۰۰ پیشنهاد کار کند، با فرض آنکه هر پیشنهاد همان یک ساعت زمان را بطلبد، باید عدد ۲۵۰ روز یا ۹ ماه را ضربدر ۲ کنیم که در آن صورت باید به‌جای ۲۵۰ روز، از ۵۰۰ روز (یک سال و ۶ ماه) سخن بگوییم و به‌جای ۹ ماه نیز بگوییم ۱۸ ماه. البته شاید بتوان گفت که اختصاص زمان یک ساعت برای بررسی هر یک از این پیشنهاد‌های الحاقی بیش از حد است و با این حساب شاید واقع‌بینانه‌تر این باشد که بگوییم هر پیشنهاد، نه یک ساعت، بلکه یک‌سوم این میزان یعنی تنها ۲۰ دقیقه زمان خواهد برد.
در آن صورت هم با احتساب ۱۲ ساعت کار در هر روز، باید بگوییم که تعیین‌تکلیف لایحه بودجه زودتر از ۱۷۰ روز یا همان حدود ۶ ماه محقق نخواهد شد. درواقع این صورت هم، باز در اصل ماجرا تفاوت چندانی نخواهیم دید. چراکه عملاً تصویب بودجه ۹۸ در آستانه مهرماه با اینکه دولت، فاقد حساب و کتاب مدون مالی و اعتباری باشد، تفاوت چندانی نخواهد داشت.
راه‌حل؟ پاک‌کردن صورت مساله!
با این حساب، شاید بتوان نتیجه گرفت که تنها راه‌حل این معضل تازه، همان راه‌حل قدیمی، یعنی پاک کردن صورت مساله باشد. درواقع تنها راهی که می‌توان برای این ۶۰۰۰ پیشنهاد تصمیم گرفت، این است که کلا بی‌خیال موضوع شده و این‌طور انگار کنیم که اساسا پیشنهادی نبوده؛ چه بیش از ۶۰۰۰ تا، چه اصلاً ۶ تا. چراکه نمایندگان بنابر قانون اجازه دارند به هر میزان که صلاح می‌دانند، پیشنهاد الحاقی بدهند و هیچ قدرتی داخل یا خارج مجلس نیز نمی‌تواند این حق را از نمایندگان سلب کند؛ بنابراین عملا اینکه یک پیشنهاد را در نوبت بررسی قرار دهیم و دیگری را خط بزنیم نیز ممکن نخواهد بود.
حیدری و آسیب‌شناسی مجلس
مهم‌تر از تمامی این موارد، اما شاید آن باشد که چرا ناگهان امسال لایحه بودجه با این حجم از پیشنهاد‌های الحاقی نمایندگان مواجه شده است؟! چرا سال‌های قبل با چنین معضلی روبرو نبودیم؟! حالا که چنین شده، چه باید کرد؟! و پیش از آن، اساسا چرا ناگهان چنین شده است؟! غلامرضا حیدری، عضو اصلاح‌طلب کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در مواجهه با این پرسش‌های «اعتماد»، بحث «روانشناسی رفتار نمایندگان را پیش کشیده است.» این نماینده مجلس می‌گوید: «البته اغلب این موارد رای نمی‌آورند و بسیاری از موارد نیز اساساً مطرح نمی‌شوند، اما مشکلی دیگر نیز در این راستا وجود دارد و آن، این است که ما در مجلس، یک کمیسیون تلفیق بودجه داریم.
در واقع لوایح بودجه، پیش از آنکه به صحن بیایند، در این کمیسیون بررسی می‌شوند و آن میزان تغییری که مجلس می‌تواند در لایحه اعمال کند، آنجا انجام می‌شود.» حیدری همچنین گفته است: «آنچه درپی ارایه این حجم انبوه پیشنهاد‌ها علاوه بر مشکلاتی که گفته شد، اتفاق می‌افتد، این است که به‌اصطلاح پخت و پز کمیسیون تلفیق هم بی‌اثر می‌شود.»
۶۰۰۰ تای امسال مقابل ۷۰۰۰ تای پارسال
پاسخ حیدری، دقیق، آسیب‌شناسانه و از سر دلسوزی است، اما واقعیت آن است که ما هنوز نمی‌دانیم چرا تا سال‌های قبل شاهد چنین اتفاقاتی نبودیم. غلامرضا جعفرزاده‌ایمن‌آبادی، دیگر عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس که ازقضا در کمیسیون تلفیق بودجه ۹۸ هم حضور داشته است، به «اعتماد» می‌گوید: «تاجایی که به خاطر دارم، این حجم انبوه پیشنهاد‌ها صرفا مربوط به امسال نیست. به عنوان مثال اگر اشتباه نکنم، سال گذشته و درواقع درجریان بررسی لایحه بودجه ۹۷ نیز چیزی درحدود ۷۰۰۰ پیشنهاد ازسوی نمایندگان مطرح شده بود. یعنی چیزی بیش از آنچه امسال مطرح شده است.»
جعفرزاده‌ایمن‌آبادی و معضلی به نام پیشرفت
چنانچه می‌بینیم با هر جست‌وجو صرفا به سوالات افزوده می‌شود. درواقع با این توضیحات جعفرزاده، درواقع تعداد پیشنهاد‌های امسال حتی کمتر از سال گذشته بوده است. اما واقعیت این است که در گذشته هرگز این آمار و ارقام این‌چنین رسانه‌ای نمی‌شد و مهم‌تر از آن، این‌چنین چالش‌انگیز نمی‌شد. ضمن آنکه هرگز به یاد نداریم که چندهزار پیشنهاد الحاقی درجریان بررسی بودجه مورد بررسی و تصویب قرار گیرد.
جعفرزاده ایمن‌آبادی در این رابطه می‌گوید: «این تعداد پیشنهاد اتفاق تازه‌ای نیست. آنچه تازه اتفاق افتاده، الکترونیکی شدن سیستم ارایه و بررسی پیشنهاد‌ها و سایر امور مجلس است.» نایب‌رییس نخست فراکسیون مستقلین ولایی مجلس ادامه می‌دهد: «درواقع در ادوار پیشین چیزی در حدود همین تعداد پیشنهاد مطرح می‌شد، اما گاه، لابه‌لای کاغذ‌ها و زونکن‌ها گم می‌شد. البته نه اینکه مفقود شوند، اما از آنجا که دسترسی به تمامی این موارد برای نمایندگان دشوار بود، در بسیاری از موارد پیگیری ویژه‌ای صورت نمی‌گرفت، اما از امسال، این سیستم ثبت پیشنهاد همچون بسیاری از دیگر از امور مجلس، الکترونیکی شده و نمایندگان مثلاً می‌توانند با جست‌وجوی نام خود، به‌راحتی تمامی پیشنهاد‌های خود را روی مانیتور مشاهده کنند.
حال آنکه در گذشته، بعضا خود پیشنهاددهنده نیز نمی‌توانست پیشنهاد خود را در آن لحظه‌ای که نوبتش فرامی‌رسید، ازمیان حدود ۲۰ تا ۳۰ کتابچه و صد‌ها برگ کاغذ پیدا کند و به بحث بگذارد که به همین دلیل در عمده موارد، این پیشنهاد‌ها مطرح نمی‌شد. درواقع، الکترونیکی شدن سازوکار مجلس، هوشیاری نمایندگان را افزایش داده است.» نماینده مردم رشت در مجلس همچنین می‌گوید: «در گذشته وقتی به یک تبصره از لایحه بودجه می‌رسیدیم، نمی‌دانستیم مثلا همکاری که در صندلی کناری‌مان نشسته، پیشنهادی دارد یا خیر. اما اکنون با این سیستم مکانیزه می‌توانیم بدون کمترین زحمت، در مانیتورمان مشاهده کنیم که کدام نمایندگان در مورد فلان تبصره پیشنهاد دارند و پیشنهادشان چیست.»
راه‌حل واقعی؛ نمایندگان بیشتر همکاری کنند
البته همین که حالا می‌دانیم مشکل از کجاست یا به بیان دقیق‌تر همین که فهمیدیم این مشکل جدید به‌نحوی ناشی از حل برخی معضلات قدیمی‌تر است، خود گامی است، رو به جلو. اما به هر حال این معضل تازه هم چالش کوچکی نیست و باید برایش راه‌حلی پیدا کرد. جعفرزاده‌ایمن‌آبادی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «راه‌حل همکاری بیشتر نمایندگان است. درواقع نمایندگان باید از موارد پیشنهادی که چندان اهمیت ندارد، عبور کنند تا اتلاف وقت صورت نگیرد.»
از لایحه بودجه دولت تا طرح بودجه مجلس
فارغ از اینها، اما مساله‌ای مهم‌تر نیز مطرح است و آن، اینکه اگر بر فرض تمامی این چندهزار پیشنهاد «حائز اهمیت» بودند، مطرح شدند و با همراهی صحن به تصویب نیز رسیدند، آن‌گاه دیگر از لایحه اولیه چه باقی می‌ماند؟ اما جعفرزاده‌ایمن‌آبادی معتقد است که این امکان وجود ندارد. او می‌گوید: «اگر تغییرات از میزانی که در قانون تعیین شده، بیشتر باشد، شورای نگهبان، مصوبات مجلس را رد می‌کند. قانون تاکید کرده که پیشنهاد‌های الحاقی نباید بیش از ۳۰ درصد در لایحه تغییر ایجاد کنند.»
این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس همچنین گفته است: «از طرفی خود نمایندگان و البته هیات رییسه مجلس نیز به این مهم توجه دارند و سعی می‌کنند موضوع را کنترل کنند تا مشکلی نباشد.» علاوه بر تمامی این مباحث، اما نکته مهم دیگری که تقریبا هرسال در فصل بودجه مطرح می‌شود، طرح برخی پیشنهاد‌ها و الحاقات غیرکارشناسی یا غیرملی ازسوی بعضی از نمایندگان با اهداف منطقه‌ای، جناحی یا گروهی است. معضلی که حالا باتوجه به حجم انبوه این پیشنهاد‌ها قاعدتاً تاثیری دوچندان خواهد داشت.
جعفرزاده ایمن‌آبادی در پاسخ به این چالش می‌گوید: «البته که بنده نمی‌گویم همه ۶۰۰۰ پیشنهاد کاملا کارشناسی و ملی است و هیچ ایرادی هم به هیچ‌کدام وارد نیست. احتمالاً مواردی باشند که فاقد این دو ویژگی مهم باشند، اما فراموش نکنیم که وضعیت مجلس در سال سوم با سال‌های نخست قابل مقایسه نیست. اما امروز نمایندگان همگی به پختگی کامل رسیده‌اند و حقیقتا عمده پیشنهاد‌هایی که لااقل بنده در جریانشان هستم، پیشنهاد‌های درست و اصولی است. درواقع مشکلی که بعضی از این پیشنهاد‌ها دارد این است که باتوجه به کمبود منابعی که کشور با آن روبه‌رو است، بعضی از این موارد قابل‌اجرا نیست. حال آنکه کار کارشناسی خوبی درموردشان انجام شده و شاید اگر در موقعیتی به جز آنچه اکنون به لحاظ اقتصادی با آن مواجهیم، مطرح می‌شد، می‌توانست موثر و راهگشا باشد. اما به هر حال شرایط فعلی کشور به‌گونه‌ای است که به لحاظ منابع و اعتبارات با مشکلات فراوان روبه‌رو هستیم.»
حالا رسیدگی به لایحه بودجه، البته بدون درنظر گرفتن این ۶۰۰۰ پیشنهاد الحاقی، هنوز در یک‌سوم ابتدایی راه است و عمده کار تصویب این لایحه، ناتمام باقی مانده است. با این حساب، باید ببینیم در ادامه راه چه اتفاقی خواهد افتاد. آیا مجلسی‌ها بنا دارند، به‌راستی چیزی درحدود حداقل ۶ ماه از سال ۹۸ را به رسیدگی به دخل و خرج کشور در این سال اختصاص دهند یا اینکه از خیر این هزاران پیشنهاد می‌گذرند و لایحه دولت را از شر این آسیب‌های الحاقی رها می‌کنند.
