«ویتگنشتاین و کواین»؛ تفاوت‌ها و شباهت‌ها در یک کتاب

کتاب «ویتگنشتاین و کواین» به ویراستاری رابرت ال. آرینگتون و هانس-یوهان گلاک و ترجمه حسین شقاقی در ۵۰۰ صفحه توسط انتشارات امید صبا منتشر شد. شقاقی در پی توجهات ضیا موحد، استادش در دوره دانشجویی مقطع دکترا، به دنبال ترجمه این اثر رفته است.

به گزارش ایکنا، فلسفه غرب در جهان معاصر به دو حوزه قاره و جزیره یا آنگلوساکسون تقسیم می‌شود و بی‌شک ویتگنشتاین و کواین دو تن از مهم‌ترین متفکران در سنت جزیره هستند. علی‌رغم حضور آنها در این حوزه و تشابهات فراوانی که دارند می‌توان بر تفاوت‌های انها نیز دست گذاشت. این توجه بر شباهت‌ها و تفاوت‌ها می‌تواند فتح بابی در توجهی عمیق در فلسفه تحلیلی باشد، چنانچه ویراستاران این اثر نیز به آن توجه داده‌اند. برخی از کارشناسان معتقدند که فلسفه تحلیلی شباهت و قرابت بیشتری با فلسفه اسلامی از نظر زبان و روش منطقی دارد، اگر این اعتقاد بهره‌ای از حقیقت داشته باشد، این کتاب که به دو قله رفیع این سنت فکری می‌پردازد سهم مهمی در تفکر فلسفی در ایران می‌تواند داشته باشد.

ویتگنشتاین و کواین دو فیلسوف مهم قرن بیستم محسوب می‌شوند و مسلما، در حوزه فلسفه تحلیلی، می‌توان آنها را مهم‌ترین فیلسوفان این قرن دانست. رساله‌ منطقی فلسفی ویتگنشتاین منادی چرخش زبانی فلسفه تحلیلی قرن بیستم و الها‌م‌بخش پوزیتیویست‌های منطقی حلقه وین است و کتاب پژوهش‌های فلسفی او نیروی اصلی پشتوانه تحلیل مفهومی‌ای بود که تا دهه هفتاد بر فلسفه انگلیسی زبان مسلط شد، و تاثیر آن بر فلاسفه معاصر ادامه دارد.

کواین سرشناس‌ترین فیلسوف پساپوزیتیویست در آمریکا است، آثار او نقطه عطف سرنوشت‌ساز در تکامل فلسفه تحلیلی است و آغازی است بر عزیمت از پوزیتیویسم و تحلیل مفهومی. نتیجه آنکه اگر می‌خواهیم اندیشه فلسفی متاخر و معاصر را بفهمیم، فهم شباهت‌ها و تفاوت‌های بین فلسفه متاخر و معاصر را بفهمیم، فهم شباهت‌ها و تفاوت‌های بین فلسفه ویتگنشتاین و کواین ضروری است. مقایسه این دو فیلسوف ما را مستقیما به قلب مباحث و مناقشات زنده در فلسفه تحلیلی هدایت می‌کند. هم ویتگنشتاین و هم کواین با شیوه‌های مخصوص به خود پیوندهای عمیقی موضوعات و مسائل به ظاهر بی‌ارتباط ایجاد کردند؛ موضوعات و مسائلی مانند معنا، ضرورت منطقی، معرفت و ماهیت فلسفه.

مترجم تلاش کرده است در بخشی از مقدمه کوتاه خود به روشنی توضیحی در خصوص کتاب دهد. وی می‌نویسد: این کتاب مقایسه اندیشه‌های ویتگنشتاین و کواین در بستر و بافت اندیشه‌های اسلاف هر یک از این دو فیلسوف مطرح کمک کرده است و همین نکته به درک بهتر مواضع این دو کمک می‌کند. بسیاری از متخصصین فلسفه تحلیلی دیدگاه‌های کواین و ویتگنشتاین را مشابه می‌دانند و این دو را دو نماینده یک تفکر می‌دانند که با زبان‌های متفاوت یک اندیشه را ترویج می‌کنند.

این نکته با توجه به شباهت آنها در موارد ذیل تقویت می‌شود: مواضع آنها در نقد پوزیتیویسم، حمایت از کل‌گرایی، اتخاذ مواضع نزدیک به رفتار‌گرایان، نقد مواضع ذهن‌گرایان و نیز نقد مواضع افلاطونی-فرگه‌ای در باب معنا، استفاده از آزمایش‌های ذهنی‌ای چون یادگیری زبان کودک و ترجمه‌ ریشه‌ای و ... اما تعدادی از نویسندگان فصول یازده‌گانه این کتاب، این شباهت‌ها را ظاهری می‌دانند و تفاوت‌های عمیقی را بین اندیشه‌های این دو تشخیص می‌دهند. این گروه از نویسندگان سعی‌کرده‌اند جانب بی‌طرفی را رعایت کرده و صرفا به ذکر تفاوت‌ها بسنده کنند، هرچند بعضا جانب‌داری آنها از ویتگنشتاین پوشیده نماینده است.

ویراستاران این کتاب در مقدمه خود به اختصار شرحی از مقالات این کتاب عرضه می‌داند، آنها معتقدند که فصول این کتاب بسیاری از وجوه شباهت و تفاوت بین فلسفله‌های کواین و ویتگنشتاین را نشان می‌دهد. از نظر آنها سه فصل نخست به مقایسه کلی و مباحث روش‌شناختی اختصاص دارد، معرف و شکاکیت موضوعات دو فصل بعدی است، دو فصل بعدی به زبان اختصاص دارند، در فصل هشتم و نهم نویسندگان به اقتضائات هستی‌شناختی کواین و ویتگنشتاین توجه کرده‌اند و نهایتا در فصل انتهایی سعی دارند کواین و ویتگشنسان را به نظریه دیگر دهند.

در نهایت ویراستاران امیدوارند فصول این مجلد مباحث گسترده‌ای را در باب نسبت بین فلسفه‌های ویتگنشتاین و کواین ایجاد کند. تا زمانی که این مباحثه رخ ندهد، فلسفه در جهان انگلیسی‌زبان در معرض این خطر قرار داد که دوپاره شود، به نحوی که هر یک از این دو در مواجه با دیگری کاملا سردرگم باشند.

مقالات و نویسندگان این کتاب عبارتند از: «ویتگنشتاین و کواین، همسایگی با فاصله دور» نوشته پی.ام.اس. هکر، «کواین و ویتگنشتاین، زوج ناجفت‌وجور» نوشته برتن دربن، «بازنمایی واضخ» نوشته کرستفر هکوی، «کواین، ویتگنشتاین و کل‌گرایی»، نوشته راجر گیبسون، «شکاکیت، علم، کواین و ویتگنشتاین»، نوشته داگلاس جی. وین‌بلاد، «راه ورود به زبان: مقایسه‌ای بین ویتگنشتاین و کواین» نوشته جان وی. کانفیلد، «گشت‌وگذاری به همراه ویتگنشتاین و کواین و دیویدسون» نوشته هانس یوهان گلاک، «وجود و نظریه: تلقی و برداشت کواین از مفهوم واقعیت» نوشته الهام دیلمن، «التزام هستی‌شناختی» نوشته رابرت ل. آرینگتون، «اختلاف بین ویتگنشتاین و کواین بر سر ماهیت زبان و شناخت و استلزام‌های آن برای نظریه محدودیت» نوشته استوارت شانکر و «پژوهش‌های فلسفی پسا-کواینی» نوشته جان اف. پست.