علی خرم: بعید نیست صدام حسین دیگری در عراق بلند شود

 

شفقنا نوشت: ناآرامی بی‌پایان در خاورمیانه مدتی است آتش بصره را روشن کرده؛ تظاهرات آغاز شده در بصره در هفته‌ی گذشته با به آتش کشیدن مقر استانداری به درگیری با نیرو‌های امنیتی منتهی شد. سیل آتش‌سوزی‌های معترضان، دیشب به کنسولگری ایران در بصره رسید؛ موضوعی که منجر به احضار سفیر عراق در ایران به وزارت امور خارجه شد.

 

عمده‌ی خواسته‌ی معترضان بصره به کمبود برق و آب آشامیدنی، فساد و تداوم بیکاری در میان جوانان و درخواست برای تغییر فوری این وضعیت نسبت داده می‌شود، اما اعتراضات جاری در بصره، بعد دیگری نیز دارد که دلایل مختلفی برای آن بیان می‌شود. این جنبه، مخالفت‌ها با ایران است که گاه به صورت شعار‌های برخی معترضا، شنیده و گاه به شکل آتشی که ساختمان کنسولگری‌مان را در بر گرفته است، دیده می‌شود.

علی خرم: داستان عراق برایم عجیب نیست
علی خرم، نماینده پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد، از این اتفاق-واکنش نسبت به ایران در عراق- تعجب نکرده و معتقد است: این اتفاق شاید از مدتی قبل پیش بینی می‌شد و شاید این ماجرا برای افرادی که با روابط بین‌الملل و علم سیاست آشنایی بیشتری دارند و عراق و همچنین ایران را می‌شناسند، چندان تعجب‌آور نباشد.

این کارشناس مسایل بین‌الملل اظهار کرد: به طور کلی در جامعه‌ی بین‌المللی وقتی هر کشوری در سختی قرار می‌گیرد، دست نیاز و تقاضا به سمت کشور‌های دیگر دراز می‌کند و وقتی مشکل او حل می‌شود، سعی می‌کند اصلاً نه تنها یادی از آن کشور نکند بلکه از بیان این که آن کشور به آن‌ها کمک کرده است، نیز خودداری می‌کند. به همین دلیل در جامعه‌ی بین‌الملل، کسی بی‌جهت به دیگری کمک نمی‌کند، مگر در چارچوب توافقات رسمی و با مشخص کردن این که اگر کمک می‌کنند، در ازای آن چه خواهد بود.

او ادامه داد:، اما ایران از ابتدای انقلاب تا امروز با نگاه اسلامی و دلسوزی به کشور‌های مختلف کمک کرده است و زمانی که مشکل آن‌ها حل می‌شد، نه تنها به کمک‌های ایران اعتراف نمی‌کردند بلکه حتی تکذیب کردند و به مخالفان ایران میدان دادند. شاید به هر نقطه‌ای که برگردیم و نگاه کنیم، این ماجرا را می‌بینیم؛ اوایل انقلاب در نیکاراگوئه و بعد از آن در بوسنی و هرزگوین. ایران به بوسنی رفت در کنار بوسنی‌ها جنگید؛ بوسنی را آزاد کرد و به دست آقای عزت بیگویچ داد، اما وقتی کشور بوسنی تشکیل شد، آقای عزت بیگویچ در یک سفر ۲۴ ساعته به ایران آمد و اعلام کرد که ایران هر چه زودتر نیرو‌های خود را از بوسنی بیرون بکشد وگرنه خود آن‌ها این اقدام را انجام خواهند داد. این اقدام را در فاصله‌ی کوتاهی انجام دادند و همه‌ی سرمایه‌گذاری ایران در بوسنی تمام شد.

 

برای به دست آوردن کمک‌های آمریکا و عربستان، طبل مخالفت با ایران را می‌زنند
خرم با بیان این که همین داستان –ماجرای کمک‌های ایران در بوسنی- در افغانستان برای شکست دادن طالبان و تشکیل دولت افغانستان اتفاق افتاد، گفت: همین داستان در عراق و سوریه و … نیز انجام شد. داستان عراق برای بنده عجیب و غریب نیست. در این پستی بلندی‌ها با این که ایران تا این حد جانفشانی، فداکاری و دلسوزی کرد و به دولت عراق در بیرون راندن و شکست داعش کمک کرد، اما متأسفانه برخی سپاسگزار و قدرشناس نیستند. حال که مشکل آن‌ها حل شده است، می‌خواهند به عربستان و آمریکا و … میدان دهند و در یک رقابت حزبی سعی می‌کنند طبل مخالفت با ایران را بزنند تا بتوانند کمک‌های عربستان، آمریکا و دیگرن را به دست آورند.

بعید نیست صدام حسین دیگری در عراق بلند شود
او با اعتقاد بر این که آن‌چه امروز در بصره می‌بینیم یا آن‌چه قبلاً حیدر عبادی گفت، همه در یک راستا قرار دارند، اظهار کرد: بعید نیست یک صدام حسین دیگر در عراق بلند شود و دوباره همان سیل تنش‌ها و دشمنی‌ها با ایران شروع شود. البته ایران هم می‌بایست در برخی مواقع با احتیاط عمل می‌کرد به طوری که مردم آن کشور احساس نکنند ایران در حال اداره آن‌ها یا دخالت در حاکمیت آن‌ها است.

 

این کارشناس مسایل بین‌الملل با اشاره به این که مقتدی‌صدر هم همین کار را انجام داد، گفت: او از طریق دشمنی با ایران سعی کرد خود را برای خارجی‌ها محبوب کند؛ آن‌ها می‌دانند که امروز هر که در دنیا دشمن ایران باشد، محبوب آمریکا، اسراییل و عربستان واقع می‌شود.

 

دلیل این داستان‌ها روشن است و حالا این که چه گروهی این کار را انجام دهد، اصلاً مهم نیست. مهم، سیاست کلانی است که ما باید در مورد انتخاب آن در این قبیل کشور‌ها دقت کنیم. در کشور‌های مختلف اعم از افغانستان و … نیز این ماجرا تجربه شده است؛ فردا در سوریه هم به همین شکل است. این ماجرا، نه بار اول است که رخ می‌دهد و نه موضوع عجیب و غریبی است؛ کاملاً روشن است که ما باید حواسمان باشد ممکن است برخی مواقع هزینه‌هایی که می‌کنیم فردا به ما پس داده نخواهد شد.

گفتنی است امروز پنجمین روز از اعتراضات در بصره است که دست‌کم ۱۱ کشته برجای گذاشته. مردم در حالی به دنبال رفع فوری مشکلات خود هستند که با گذشت بیش از سه ماه از انتخابات عراق در ماه مه، هنوز احزاب عراقی برای تشکیل دولت ائتلافی جدید به توافق نرسیده‌اند.

جعفر حق‌پناه: این اعتراضات صرفاً معطوف به ایران نبود
دکتر جعفر حق‌پناه، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران وضعیت شکننده‌ی فعلی عراق را که در بحران تشکیل کابینه‌ی جدید –علی‌رغم گذشت سه ماه و نیم از انتخابات- شکل گرفته است، امر تازه‌ای ندانست و افزود: ما نه تنها در حوزه‌ی تشکیل دولت‌ها در هر دوره این معضل را داشته‌ایم بلکه به کلی، گسیختگی‌های ساختاری موجود در عراق که پس از سقوط رژیم بعثی تشدید شد، همواره در این سال‌ها رو به تشدید واگرایی‌ها رفته است.

 

امروز مجموع این عوامل را می‌بینیم که فعال و متراکم عمل می‌کنند. نمود آن در ناکارآمدی دولت عراق است که باعث شده حتی خدمات اولیه را نتواند انجام دهد؛ یکی از شاخص‌های آن هم همین راهپیمایی‌های گسترده است که فعلاً در جنوب عراق بیشتر است، اما این به آن معنا نیست که در بقیه‌ی مناطق هم وضعیت بهتر است.

او با بیان این که اگر برخی طوایف سیاسی احساس کنند در روند تشکیل دولت جدید به برخی مطالبات خود نرسیده‌اند، احتمال گسترش این وضعیت به دیگر مناطق عراق نیز وجود دارد، گفت: البته این اعتراضات، دامن همه‌ی احزاب و گروه‌های سیاسی را گرفت و مقر بسیاری از گروه‌های سیاسی در بصره مورد حمله و تهاجم واقع شد. اما سمت و سوی آن در نهایت به سمت ایران رسید و بیش از همه کنسولگری ایران در بصره خسارت دید. علت را می‌توان در فعل و انفعالات رخ داده در چند سال گدشته در منطقه واکاوی کرد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: یک تلقی عمومی در این مناطق وجود دارد که ایران در عراق، فعال مایشاء است و بخصوص در شکل‌دهی به فرایند‌های سیاسی و دولت‌سازی موثر است. بر این اساس تصور می‌کنند که اگر ناکارآمدی‌ای در دولت عراق وجود دارد، بخشی از آن به ایران باز می‌گردد.

 

البته یادمان باشد که این اعتراضات صرفاً معطوف به ایران نبود، اما عواملی در مجموع فضای اعتراضی را به سمت ایران و فضای ضد ایرانی سوق دادند. هم‌زمان شاهد افزایش تحرکات کشور‌های عربی بخصوص عربستان و امارات در جنوب عراق هستیم که این مسایل هم بی‌تأثیر نبوده است. در نهایت نیز قطع برخی خدماتی مثل برق که ایران به منطقه‌ی بصره و استان‌های هم‌جوار می‌داد هم در این زمینه موثر واقع شد.

 

در شرایطی که نیاز‌های اولیه‌ی مردم بصره هم تأمین نمی‌شد، آن‌ها قطع برق را اقدامی عامدانه از جانب ایران تلقی کردند. در حالی که طبیعتا خود ایران دچار بحران کمبود برق بود. در مجموع همه‌ی این عوامل دست به دست هم داد و این وضعیت را ایجاد کرد.

بحران‌های اخیر عراق، برنده‌ای ندارد
او تصریح کرد: بحران‌های اخیر عراق، برنده‌ای ندارد؛ حتی کشوری مثل عربستان هم در درازمدت سودی نخواهد برد، چون هیچ کشوری نباید با گوی آتشین در کنار مرز‌های خود بازی کند. ناامنی در جنوب عراق به معنای ناامن شدن مرز‌های عربستان، کویت و حتی برخی کشور‌های عربی است. آن‌ها شاید فکر کنند در کوتاه‌مدت، ضربه‌ای به منافع ایران زده‌اند، اما در درازمدت به هیچ وجه این طور نیست. باید نگاه را تغییر داد که آنجا باید ناامن باشد تا کشور‌های دیگر امن بمانند؛ می‌شود طور دیگری هم موضوع را دید و نوع رقابت را به گونه‌ای دیگر تعریف کرد که با منطق برد-برد همراه باشد.

حسین ربیعی: بخش گسترده‌ای از اعتراضات عراقی حاصل تحریک خارجی است
دکتر حسین ربیعی، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه خوارزمی نیز در این مورد گفت: وضعیت عراق بعد از فروپاشی صدام به طور کلی تغییر کرده است؛ عراقی‌ها تا اندازه‌ای با انتخاباتی که بعد از ایادعلاوی انجام دادند، به سمت ایران آمدند. نوری مالکی و حیدر عبادی، حداقل رابطه‌ی خصمانه‌ای با ایران نداشتند. در دوره‌ی نوری مالکی که بسیار به ایران نزدیک بودند و این نزدیک شدن یک کشور عربی بزرگ در حوزه‌ی خلیج فارس به ایران، حساسیت‌های فراوانی بین قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای برانگیخت.

 

به‌ویژه عربستان احساس خطر و تهدید بسیاری کرد. به همین دلیل همواره تلاش داشت که این نزدیکی اتفاق نیفتد و رابطه‌ی دوستانه‌ای بین ایران و عراق شکل نگیرد. جدا از این که ممکن است برخی عراقی‌ها و طرفداران قدیمی صدام در داخل عراق، احساسات ناسیونالیستی داشته باشند و از نزدیکی ایران و عراق خشنود نشوند، کشور‌های منطقه و در رأس آن‌ها عربستان هم تلاش بسیاری کرد تا این رابطه را بر هم زند.

با بدبین کردن ایرانی‌ها و عراقی‌ها به هم از نزدیک شدن دو کشور جلوگیری می‌کنند
او ادامه داد: شاید بخشی از اتفاقاتی که در عراق در حال رخ دادن است، داخلی و حاصل نارضایتی مردم بصره از اوضاع اقتصادی و اجتماعی خود باشد، اما به نظر می‌رسد بخش گسترده‌ای از آن حاصل تحریک و تشویق عوامل خارجی است که با اشکال مختلفی انجام می‌گیرد.

 

در ایران هم، چنین اتفاقاتی در حال رخ دادن است؛ مقداری واقعیت و بخش زیادی شایعات در مورد رفتار عراقی‌ها در شهر مشهد در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی پخش می‌کنند که به نوعی ایرانی‌ها را نیز نسبت به عراقی‌ها بدبین کنند. جالب اینجاست که همین نگاهی که در ایران نسبت به زوار عراقی مشهد ترویج می‌شود، در عراق هم نسبت به زوار ایرانی که به کربلا و نجف می‌روند اتفاق می‌افتد. این مساله طبیعی به نظر نمی‌رسد و در حالت عادی نباید چنین اتفاقاتی رخ می‌داد. در نتیجه به نظر می‌رسد که وضعیت تقریباً برنامه‌ریزی شده است تا با منفی کردن نگاه ایرانی‌هاو عراقی‌ها نسبت به هم، این دو کشور را از نزدیک شدن به همدیگر باز بدارند.

این مسایل هم در ایران و هم در عراق مدیریت خواهد شد
این استاد ژئوپلیتیک تصریح کرد: علی‌رغم تلاشی که در حال انجام است، به دلیل حضور تصمیم‌گیرانی منطقه‌ای در رأس حاکمیت دو کشور، اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. چند سال پیش مشابه این اتفاق در ایران در مورد کنسولگری عربستان رخ داد، اما چون شرایط در عربستان، آماده و فردی مثل بن سلمان در تصمیمات عربستان اثرگذار بود، اوضاع خیلی پیچیده و به قطع رابطه‌ی دو کشور منجر شد.

 

در حالی که بین ایران و عراق چنین شرایطی وجود ندارد. این مسایل هم در ایران و هم در عرقا مدیریت خواهد و به روابط رسمی دو کشور آسیبی نخواهد رساند. البته ممکن است این بدبینی‌ها در ذهن مردم، اثرگذار باشد و دشمنی‌های تاریخی ایران و عرب یا ایران و عراق را زنده کند، اما در سطح رسمی فکر نمی‌کنم اتفاق خاصی رخ دهد.