فرارو- این روز ها واژه "وحدت" در فضای سیاسی ایران تبدیل به کلیشه شده است، همگان به نوعی به آن چنگ می زنند، عده ای خواهان توسل به آنند، عده ای از تحقق یافتنش سخن می گویند، عده ای هم آن را بازی می دانند. این وحدت چیست؟ که این گونه ذهن فعالین سیاسی را به خود مشغول کرده است.
به گزارش فرارو؛ "وحدت" پس از انتخابات ریاست جمهوری تبدیل به «در» گرانبهایی شد، چرا؟ چون که یافت نمی شد، این گونه بود که کسانی که دستی بر آتش سیاست داشتند به این موضوع پرداختند، با نگاهی به مواضع طرف های گونا گون در مقوله وحدت می توان دیدگاه آن ها را درباره این «واژه» گنگ و مرموز پی برد.
وحدت از دیدگاه روحانیون
اولین بار مقوله وحدت و طرح آشتی ملی از جانب آیت الله مکارم شیرازی مطرح شد، ایشان در بیانیه ی 5 تیر ماه پیرامون حوادث پس از انتخابات خواستار پایان دادن به اعتراضات شدند و نوشتند: «اینجانب انتظار دارم تا با آرام‌تر شدن اوضاع راهکارهایی را که برای رسیدن به یک آشتی ملی به نظر می‌رسد مطرح کرده و از همۀ صاحب‌نظران برای حل آن کمک بخواهیم.»
آیت الله جوادی آملی نیز پس از انتخابات در خطبه ها نماز جمعه از خطرات وجود اختلاف هشدار داد و اظهار کرد: «ما باید باور کنیم که اختلاف به ضرر همه است و ملت‌ها با اختلاف به جایی نخواهند رسید» بگوید: هیچ ملتی با اختلاف به جایی نمی‌رسد، هنگامی که بین دو نفر اختلاف به وجود آید هر دو را ضعیف خواهد کرد.
اما اوج اظهارات روحانیون برجسته کشور در باره وجود اختلاف و لزوم اتحاد به خطبه های نماز جمعه تهران، در تاریخ 26 تیر ماه مربوط می شود، هاشمی در ان خطبه به شیوه حکومت داری پیامبر اشاره کرد و آن را نمونه کامل رافت و الفت دانست و گفت: «اگر خداوند نعمت وحدت را به مردم عطا نمي‌كرد، آنها در لبه گودال جهنم بودند و اين خدا بود كه آنها را نجات داد و سرمايه الفت را براي ايجاد اتحاد براي مردم در اختيار پيامبر قرار داد.»
هاشمی در آن نماز جمعه مقوله وحدت را به صورت جدی مطرح کرد و در پايان خطبه‌هاي اول خود تاكيد كرد كه ايجاد وحدت پايه و اساس الگوي حكومت‌داري و امت‌سازي و اداره ملت در حكومت اسلامي است.
اما اظهارات روحانیون برجسته به همین جا ختم نشد و هر یک برای وحدت راه حل هایی نیزر ارائه کردند؛ آیت الله مکارم شیرازی در این باره گفت: «در جايي که جنگ مي شود اول نمي آيند پيمان صلح را بنويسند اول آتش بس مي کنند مي گويند موافقت کنيد مدتي آتش بس شود فضا که آرام شد مي نشينند در فضاي آرام گفتگو مي کنند. به عقيده من الان بايد يک آتش بس بشود. اگر مي خواهيم به وحدت برسيم وحدت راهکار دارد.»
هاشمی رفسنجانی نیز راهکارهایی را ارائه داد که این راهکار ها بسیار مهم تفسیر شد و به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران می توانست امید ها را برای حل اختلافات بیشتر کند، هاشمی پیشنهاد داد: «بايد به گونه‌اي عمل كنيم كه فضايي به وجود آورده شود كه همه اطرافيان اين مساله حرف‌هاي خود را بدون دعوا و با منطق بزنند و رسانه‌ها به خصوص صداوسيما بايد در اين خصوص گام موثري بردارد.»
هاشمی در ادامه افزود: «مساله مهم اين است كه آن اعتمادي كه از دست رفت به كشور برگردانيم و همه ما چه نظام، حكومت، دولت، مجلس، نيروهاي امنيتي و نظامي و مردم كه جزو معترضان هستند بايد در چارچوب قانون حركت كنند و همه قانع باشيم حتي كساني كه از برخي قوانين هم دل خوشي ندارند بايد تلاش كنند قوانين اصلاح شود.»
وي با بيان اينكه بايد براي آينده بر اساس وحدت و اتحاد و حفظ ارزش‌هايي كه انقلاب آن را خلق كرده و بر اساس مجاهدت‌هاي مردم صورت گرفته تلاش كنيم، پيشنهاد كرد راه براي مناظره و مذاكره باز شود و گفت: «شايد در مدت كوتاهي در اين خصوص به قناعت برسيم.»
هاشمي‌رفسنجاني يكي ديگر از پيشنهادات خود را منوط به آزادي زندانيان سياسي دانست و گفت: «لازم است در اين شرايط افرادي كه در زندان هستند آزاد شوند و نزد خانواده‌هاي خود بيايند و نگذاريم به خاطر زنداني شدن افراد دشمنان به ما بخندند و براي ما نقشه بكشند. ما بايد همديگر را تحمل كنيم.»
پیشنهادات هاشمی واکنش های مختلفی را درپی داشت و عده ای از مخالفان او به شدت به وی تاختند و او را با معاندین نظام محشور کردند، اما در آن نماز جمعه هاشمی خبر از تدوین طرحی برای ایجاد وحدت ملی توسط برخی بزرگان و دلسوزان نظام داد. هر چند که پیشنهادات هاشمی و طرح او به نتیجه نرسید اما بازتاب های فراوانی را در پی داشت.
وحدت ازدیدگاه موافقان آن
با طرح پیشنهادات از سوی روحانیون برجسته نظام برای ایجاد وحدت، عده ای در موافقت با این طرح وارد کار شدند، اصولگرایان سنتی سردمدار این جریان بودند، اصولگرایان منتقد نیز در این باره موضع گیری کردند. حبیب الله عسکر اولادی بیشترین موضع گیری و فعالیت را در این باره صورت داد، اما در پایان فعالیت های وی به نتیجه نرسید.
عسکر اولادی در راستای طرح وحدتش گفت: «افراد زيادي هستند كه از روي خيرخواهي و نصیحت گفت‌وگوهايي را در تمام سطوح شروع كرده‌اند و به كار خود اميدوارند» وی افزود: «ما قدم‌هايي را كه براي وحدت جامعه برداشته مي‌شود درست مي‌دانيم و تاييد مي‌كنيم و ان‌شاءالله خداوند در مسير ايجاد الفت مدد خواهد فرمود.»
اسدالله بادامچیان هم حزبی عسکر اولادی با اشاره به تلاش‌هایی که برای ایجاد همراهی و همگرایی میان گروههای مختلف پس از مسائل بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری دهم شکل گرفته است افزود: «بنده لفظ میانجیگری را برای تشکیل هیاتی در این زمینه مناسب نمی‌دانم چون میانجیگری میان دو فرد متخاصم معنی پیدا می‌کند اما هیاتی که برای این منظور تشکیل شده برای ایجاد همگرایی بوده است تا همه به یک نقطه برسند و با حفظ وحدت خود حول محور ولی امر مسلمین کار کند.»
اما از سوی دیگر برخی از فعالین سیاسی جریان اصولگرا که به منتقدین دولت شهرت یافته اند از این طرح حمایت کردند، علی مطهری درباره وحدت می گوید: «معتقدم در شرایط فعلی بهترین کار میانجیگری برخی بزرگان همچون آیت الله مهدوی کنی میان مدافعان و منتقدان نتایج انتخابات است که اولا جزو خانواده انقلابند و ثانیا رهنمودهای رهبری را پایه آشتی و اتحاد قرار می دهند.»
وی این اقدام را در برقراری آشتی در کشور، ایجاد فضای گفتگو میان طرفین و اقرار به اشتباهات از جانب هر دو طرف موثر خواند و ادامه داد: «این امر موجب می شود تا آنان به دلیل اتفاقات روی داده از مردم عذرخواهی کنند و انقلاب اسلامی قویتر به راه خود ادامه دهد.»
اما عماد افروغ جامعه شناس اصولگرا در باره پروژه میانجیگری و وحدت اظهار کرد: «بنده هم شخصاً حساس می کنم که مولفه های وحدت بخش جامعه در معرض پاره ای از رخدادها و ذهنیت های بعضاً غلط قرار گرفته است؛ رخدادها و ذهنیتهایی که هر چه زودتر باید ترمیم شوند.بنابراین باید شرایط گفتگو بین گروههای مختلف وفادار به جمهوری اسلامی را فراهم کرد تا نهایتاً بتوان به سرانجام مناسبی دست یافت.»
اما موافقان وحدت فقط در میان اصولگرایان نبودند بلکه برخی از اصلاح طلبان نیز از این طرح حمایت کردند، اصلاح طلبانی که در مجلس حضور داشتند و به عنوان فراکسیون اقلیت فعالیت می کنند و افرادی همچون رسول منتجب نیا از اعضای برجسته حزب اعتماد ملی از این طیف بودند. اما این گروه از اصلاح طلبان از قدرت نفوذ زیادی برخوردار نیستند.
وحدت از دید مخالفان آن
مخالفان طرح موسوم به "وحدت" به دو دسته تقسیم می شوند، دسته اول، حامیان احمدی نژاد هستند و دسته دوم معترضین انتخابات، حامیان احمدی نژاد اساسا معتقد هستند اختلافی در کشور وجود ندارد تا برای رفع آن طرح وحدت و میانجیگری را ارائه کرد.
علی اکبر جوانفکر مشاور احمدی نژاد درباره طرح وحدت نوشت: «وحدت و آشتي ملي يک امر واقعي است که در کشور وجود دارد. البته ممکن است تحت تاثير تحولات و رويدادهاي سياسي در کشور، برخي نگراني ها و اعتراض ها وجود داشته باشد که از راهکارهاي قانوني قابل پيگيري است اما اين گونه مسائل نبايد به عامل اختلاف و کدورت و کينه ورزي تبديل شود.»
از سوی دیگر احمد خاتمی خطیب جمعه تهران نیز این گونه اظهار نظر می کند: «خوشبختانه خبري از دعوا و بحران در كشور نيست گرچه برخي‌ها دائم دعوا ايجاد مي‌كنند و مي‌خواهند كشور را بحران زده جلوه دهند.»
وی در ادامه افزود: «ما طرفدار كامل وحدت هستيم اما وحدتي كه حول محور قانون اساسي و ولايت فقيه باشد و هيچ وحدتي را بدون اين دو وحدت نمي‌دانيم و آن را تفرقه به حساب مي‌آوريم.»
جبهه دیگر مخالفان طرح وحدت در میان حامیان میر حسین موسوی شکل گرفت، آن ها معتقد هستند تا زمانی که پیش شرط های لازم این طرح تحقق نیابد "وحدت ملی" در کار نخواهد بود. یدالله اسلامی دبیر کل ادوار مجلس در این باره اظهار داشت: «برای حل مشکلات و پاسخ به پرسش ها بایستی اول بپذیریم که در جامعه مشکلی وجود دارد و پرسشی هست تا وقتی که نپذیریم وجود مشکل و بحران را امکان یافتن راه حل را از خودمان دریغ می کنیم.»
میر حسین موسوی نیز به عنوان یکی از رهبران معترضین انتخاباتی در این باره دیدگاه های خاص خودش را دارد، او نظرش را در این باره با تحلیل رفتار امام مطرح می کند، وی اظهار داشت: «از نظر امام وحدت بر اساس خویشاندی سیاسی طرح نمی‌شود. در وحدت مورد تاکید امام، فامیل و دوست و آشنا به هم باج نمی‌دهند بلکه امام وحدت را به مولفه‌های منافع ملی و حیات طیبه نظام اسلامی برمی‌گردانند و همه جا به آن تاکید می‌کنند.»
وی در ادامه افزود: «مصلحت کشور این است که آن فضایی که به عنوان غیر خودی برای خود تعریف می‌کنند، در کوچکترین سطح و اندکترین وجه ممکن باشد. اگر غیر از این باشد، باید در رفتار خود شک کنیم. نمی‌شود که در کشور هزاران هزار مدیر برجسته‌ای که خدمت کرده‌اند همه را کنار بگذاریم و به حاشیه ملحق کنیم.»
موسوی وحدت واقعی را همان زنجیره انسانی پیش از انتخابات میداند، وی در گفت و گو با "جماران" اظهار داشت: «به نفع کشور ما است که بر سر یک امر مهم و بنیادی به نام قانون اساسی اجماع کنیم. ممکن است بنده و شما عقاید متنوع و مختلفی داشته باشیم ولی لازم است که بر همین قانون اجماع کنیم و مشکلات را حل کنیم، از این تفرق بیرون آییم و اصلاحات خوبی را در کشور انجام دهیم. من این را بهترین مساله برای اجماع می دانم.»
اما شاید تند ترین موضع درباره "وحدت" را محمد رضا تاجیک استاد دانشگاه و مشاور ارشد میرحسین موسوی اتخاذ کرد، وی در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: «امروز هر تدبيري براي ايجاد وحدت در گام نخست مستلزم رهايي اين عده از اسارت «خيال» خود است. تا زماني که در سپهر خيال اينان هر تار ابرويي به هلالي ماند و «خودي» و «دگرشان» و «دوست» و «دشمن شان» جز توجيه خيالي ندارد.»
وی در ادامه نوشت: «تا زماني اينان از تصوير و تصوري که از «دگر» خويش ساخته اند، در بيم و هراسند، و هر نشانه گفتاري، نوشتاري و رفتاري وي (دگر) را تهديد و تحديدي بر خود و زنجيره «خودي ها» مي پندارند؛ همواره قياس از خويش مي گيرند و هر گل سرخي را خون و هر عاقل شيدايي را مجنون مي پندارند؛ به ظاهر از حقايق و دقايق عالم مي گويند و بر هر پديده يي حکمي جاري مي سازند، ليک در باطن صفير و دام اند و هيچ حکمي را بر احوال و رفتار خويش نمي پسندند.»
تاجیک می گوید تا زمانی که این تصور کنار گزاشته نشود "وحدت" تحقق پیدا نمی کند، وی در این باره نوشت: «به بيان ديگر، درانداختن هرگونه طرحي براي ايجاد وحدت نخست مستلزم فاصله گرفتن يا شقاق اينان با خويشتن دگرساز خود است.»
پس از گذشت ماه ها از ارائه تحلیل های کلی و نا مشخص درباره طرح وحدت و آشتی ملی امروز می توان به قطعیت گفت؛ این طرح زمین خورد. چرا؟ شاید شرایط وحدت، وجود ندارد، شاید اگر پیشنهادات هاشمی عملی می شد تحقق پیدا می کرد، شاید اگر توصیه های موسوی تحقق پیدا می کرد هم عملی می شد.
اما نکته مهم این است که هیچ یک از طراحان طرح به آن توجه نکردند، وحدت مورد نظر آنان یعنی چه؟ وحدت با چه زمینه ای؟ و یا این که اساسا وحدت و آشتی امکان پذیر است؟ آیا تعریف و تمجید از یکدیگر و تعارفات سیاسی معنای وحدت است و با ایجاد آن ریشه اختلاف خشک می شود؟
عباس عبدی در این باره نوشت: «اما اشكال فراخوان به وحدت بيش از اين است كه گفته شد، زيرا مناديان وحدت با تصويري كه از جامعه پيشامدرن دارند، اعضاي جامعه مدرن را به وحدت فرامي‌خوانند، وحدتي كه منافي ذات چنين جامعه‌اي است و در صورت تحقق آن، جامعه درجا زده و به قهقرا خواهد رفت.»
وی افزود: «در جامعه سنتي "وحدت" معناي نسبتاً روشني داشت، وحدت به معناي هم‌شكلي تمام عيار از حيث رفتاري، گفتاري و فكري بود كه در سطح سياسي نيز بايد گرداگرد رييس قبيله حلقه مي‌زدند، هرگونه تفاوت و تمايزي طرد مي‌شد و محكوم بود. اما چنين وحدتي در جامعه مدرن نه ممكن است و نه مفيد.»
