سرگیجه نفتی ترامپ

«ترامپ خودش هم نمی‌داند که می‌خواهد چه کند». «ممکن است قیمت نفت تا اوایل سال آینده تا بشکه‌ای ٢٠ دلار هم ریزش کند».

«ترامپ به‌سرعت ناچار شد از سخنانش درباره برجام عقب‌نشینی کند؛ آنها هم می‌خواهند در مبادلات و تجارت ایران سهمی داشته باشند». اینها بخش‌هایی از سخنان محمود خاقانی، مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت‌های هشتم و نهم، در گفت‌وگو با «شرق» است.

این کارشناس نفتی معتقد است که اوپک، مانند بیماری است که با دستگاه‌های پزشکی زنده است و اثرگذاری‌اش را بر اقتصاد کشورها از دست داده. به بیان او، به این زودی‌ها رکود اقتصادی اروپا از بین نخواهد رفت و مازاد عرضه نفت جهانی همچنان ادامه خواهد داشت.

سخن او بی‌شباهت به هشداری که آژانس بین‌المللی انرژی همین دو روز پیش به اوپک داده است، نیست. این آژانس اعلام کرده اگر اوپک تولیدش را کاهش ندهد، مازاد عرضه نفت در سال ۲۰۱۷ هم ادامه پیدا می‌کند؛ به گفته آنها، با توجه به شدت‌گرفتن تولید از سوی سایر تولیدکنندگان در نقاط مختلف جهان که می‌تواند منجر به رشد بی‌رویه عرضه شود، بازار نفت در سال ٢٠١٧ شاهد سومین سال مازاد عرضه خواهد بود.

آنها در گزارش ماهانه خود از بازار نفت اعلام کرده‌اند، میزان عرضه نفت جهان در ماه اکتبر ٨٠٠‌ هزار بشکه در روز افزایش یافته و به ٩٧,٨‌میلیون بشکه در روز رسیده که این افزایش به‌دلیل رشد بی‌سابقه تولید اوپک و بالارفتن تولید تولید‌کنندگان دیگری نظیر روسیه، برزیل، کانادا و قزاقستان بوده است.

این سازمان مستقر در پاریس پیش‌بینی خود از رشد تقاضا در سال ٢٠١٦ را در رقم ١.٢‌میلیون بشکه حفظ و پیش‌بینی کرده که میزان مصرف سال آینده هم با همین سرعت رشد کند. رشد مصرف در سال ٢٠١٥ به ١.٨‌میلیون بشکه در روز رسیده بود که بالاترین رقم در پنج سال گذشته بود.

‌پس از انتخاب دونالد ترامپ به عنوان  رئیس‌جمهور پرنفوذترين اقتصادهاي جهان،  بازار جهاني نفت به چنين انتخابي واكنش منفي نشان داد و شاخص‌ها ريزش كرد. حالا پرسش اين است كه اثر بلندمدت اين رخداد چيست؟ از اين به بعد واكنش بازار جهاني نفت چه خواهد بود؟
من فكر مي‌كنم انتخاب آقاي ترامپ، خود او را هم متعجب كرد. در تبليغ‌هاي انتخاباتي او نه يك سياست دقيق و شفاف اقتصادي تعريف شده بود و نه يك سياست خارجي. فقط گمان مي‌كردند دو، سه نكته ممكن است او را مطرح كند و اسمش را سر زبان‌ها بيندازد. نمونه اين اظهارنظرهاي جنجالي هم همين موضوع برجام است كه ترامپ در يكي از اظهارنظرهايش گفته بود برجام را پاره خواهد كرد.

‌اما پس از انتخاب او بازار نفت هم مانند بسياري از بازارهاي ديگر واكنش منفي نشان داد و افت كرد...
دراين‌باره بايد بگويم، افت قيمت نفت را بايد با سقوط قيمت سهام بورس‌هاي بزرگ دنيا مقايسه كنيم. چرا سهام سقوط مي‌كند؟ چون مردم نمي‌دانند كه قرار است در آينده چه اتفاقي رخ دهد. معلوم نيست ركود در انتظار آنهاست يا تورم. اين شفاف‌نبودن بازارها باعث ريزش شاخص‌ها مي‌شود. هرچند ما از يك نكته مطمئن هستيم؛ اينكه آقاي ترامپ، تاجر بزرگي است كه اكنون رئيس‌جمهوري آمريكا شده است؛ بنابرين او به سوي تقويت دلار حركت خواهد كرد. اين‌چنين است كه اكنون بيشتر سرمايه‌گذاران و كاسب‌ها، بخش بزرگي از دارايي‌ها و سهام خود را مي‌فروشند تا به سوي خريد دلار بروند. به همين دليل هم سهام سقوط مي‌كند و در نتيجه قيمت نفت هم افت مي‌كند.

‌خب فكر مي‌كنيد سقوط قيمت نفت تا چه زماني مانا باشد؟
به گمان من اين روند فعلا و در سال بعدي ميلادي هم ادامه خواهد داشت. در همين زمان هم اگر به اخبار دقيق شويد، خواهيد ديد كه توليد نفت اوپك هم بالا رفته و پايين نيامده است. اينها همان‌هايي هستند كه مي‌خواستند سطح توليد نفت را كاهش دهند. اكنون آنها عكس عمل كرده‌اند؛ چراكه به پول نياز دارند. وضع مالي كشورهاي عضو اوپك خراب است و بازار هم از نظر عرضه اشباع است. درهمين‌حال تقاضا هم براي نفت بسيار اندك است؛ چراكه ركود در كشورهاي صنعتي و اروپا همچنان تداوم دارد.

‌پس شما گمان مي‌كنيد روند نزولي قيمت نفت در چنين شرايطي ادامه داشته باشد.
بله؛ اگر همين سياست درون‌گرايي ترامپ و تلاشش براي قوي‌تركردن قدرت اقتصادي آمريكا ادامه داشته باشد، دلار تقويت خواهد شد. تقويت دلار برابر ارزهاي ديگر، قطع‌به‌يقين بر قيمت نفت اثر خواهد گذاشت و با ريزش قيمت‌ها مواجه خواهيم شد.

‌و به نظرتان قيمت نفت تا چه سطحي ريزش خواهد كرد؟
فكر مي‌كنم با وضع موجود در بازار نفت و بحراني كه انتظار داريم براي يورو رخ دهد، تا ماه‌هاي فروردين و ارديبهشت سال ١٣٩٦ بهاي نفت حتي تا سطح ٢٠ دلار هم ريزش كند.

‌مواضع آقاي ترامپ در قبال ديگر موضوع‌هاي وابسته به نفت مثل shale oil چگونه مي‌تواند بر بازار نفت اثر بگذارد؟
نكته جالب درباره آقاي ترامپ اين است كه او نه رئيس‌جمهوري مؤسسات مالي است و نه رئيس‌جمهوري كه از سوي شركت‌هاي نفتي حمايت شده باشد. دقت كنيد كه براي نمونه آقاي اوباما و خانم كلينتون از سوي شركت‌هاي بزرگ مالي حمايت شده‌اند؛ يا مثلا جرج دبليو بوش از سوي بخش‌هاي نظامي و گاه نفتي. اين ميان آقاي ترامپ نه حمايت بخش‌هاي نظامي آمريكا را با خود دارد و نه حمايت بخش‌هاي مالي يا نفتي را. گمان مي‌كنم اكنون بايد تا ٧٠ روز ديگر صبر كرد تا روشن شود كدام گروه‌هاي اقتصادي و سياسي آمريكا با او وارد گفت‌وگو مي‌شوند.

اين‌گونه هم نيست كه هر سخني كه گفته عملي كند يا حتي بتواند عملي كند؛ بنابراين يكي از بخش‌هايي كه در نظام حكومتي آمريكا، به شكل مستقيم تحت نظر رئيس‌جمهوري اين كشور نيست و نمي‌تواند بر آن اثر خاصي داشته باشد، فدرال‌رزرو يا همان بانك مركزي آمريكاست. نرخ بهره پول و سياست‌هاي پولي و... مسائلي است كه دولت ايالات متحده، كنترل چنداني بر آنها ندارد؛ پس با توجه به منافع مؤسسات بزرگ مالي، سياست‌گذاري درمورد اينها انجام مي‌شود؛ بنابراين اكنون خيلي زود است براي اينكه گفته شود ترامپ چه اثري بر اقتصاد داخلي آمريكا يا قيمت نفت و... می‌گذارد.

‌اوپك چطور مي‌تواند از اين انتخابات متأثر شود؟
ببينيد؛ واقعيت اين است كه اوپك مانند بيماري شده كه در ICU بستري است و به يك‌سري ماشين‌آلات پزشكي وصل است؛ اگر اين ماشين‌ها را از اين بدن جدا كنند، اين بيمار خواهد مرد. اوپك ديگر آن نقشي كه مي‌توانست در اقتصاد و حتي سياست كشورهاي عضوش و ديگر كشورهاي جهان بازي كند، از دست داده است. هرچند سازماني است كه عده‌اي علاقه دارند همچنان وجود داشته باشد و اسمش مطرح شود.

من كه حدود ٣٥ سال در صنعت نفت تجربه دارم، فكر نمي‌كنم اكنون و در اين شرايط، اوپك كه به‌جاي يك سازمان اقتصادي، به يك سازمان سياسي تبديل شده است، بتواند موجب نگراني آقاي ترامپ باشد يا اصلا بتواند نقشي در بازار بازي كند. بايد ديد آقاي ترامپ چقدر مي‌تواند به آقاي پوتين نزديك شود. اگر اين دو رئيس‌جمهوري به تفاهمي برسند و سياست‌هاي تحريم دلاري روسيه كاهش پيدا كند يا برچيده شود، سرمايه‌گذاري براي توسعه صنايع نفت و گاز روسيه از غرب به اين كشور سرازير شود و ازسوي‌ديگر شبيه همين سياست‌ها درباره ايران اجرا شود، شاهد افزايش بيشتر توليد نفت و گاز خواهيم بود؛‌ به‌اين‌ترتيب رقباي كشورهاي حاشيه خليج‌فارس در بازار نفت قوي‌تر مي‌شوند.

آن زمان است كه بازار نفت و كشورهاي عضو اوپك ناچار خواهند بود به تعامل و اشتراك نظر فكر كنند. مي‌خواهم بگويم هم شيل‌اويل‌ها، هم شيل‌گس‌ها و هم آنهايي كه به شكل سنتي نفت توليد مي‌كنند، آن زمان مي‌توانند با مصرف‌كننده‌ها تعامل داشته باشند كه به چه قيمتي توليد كنند و بفروشند. همان‌طور كه آقاي روحاني در اجلاس داووس پيشنهاد داد.

‌بنابراين ما اكنون خيلي دقيق نمي‌دانيم سياست‌هاي ترامپ در حوزه نفت و گاز چه خواهد بود يا چگونه سياست‌هاي احتمالي‌اش بازار را تحت تأثير قرار خواهد داد؟
نه؛ واقعيت اين است كه اكنون خود ترامپ هم نمي‌داند سياست‌هايش چيست و چه تصميمي دارد. در واقع او تا الان هيچ برنامه مشخصي در حوزه سياست خارجي و اقتصاد ارائه نداده است. تازه او و مشاورانش به اين مسائل فكر خواهند كرد.

هرچند دراين‌ميان نكته مهم اين است كه خلاف ادعاهايي كه رسانه‌هاي صهيونيستي مطرح مي‌كنند و مي‌خواهند ايراني‌ها را دلواپس كنند، همه كارشناسان بر اين عقيده‌اند كه آقاي ترامپ نمي‌تواند به برجام دست بزند؛ كمااينكه مجبور شده است بلافاصله پس از رئيس‌جمهورشدنش از يكي مشاوران ارشدش بخواهد درباره آن اظهارنظرش درباره برجام اخبار جديدي بدهد. مشاور آقاي ترامپ روز پنجشنبه در گفت‌وگويي كه با BBC داشت، اعلام كرد ايشان نمي‌خواهند برجام پاره شود؛ منظور آقاي ترامپ اين بوده كه برجام بازنگري شود و دوباره مذاكرات جديدي انجام شود؛ چراكه ١٥٠ ميليارد دلار از اين راه به ايران خواهد رسيد و در اين كارزار آمريكا سود اقتصادي نخواهد برد.

خب مفهوم اين ماجرا اين است كه اروپايي‌ها با ايراني‌ها تجارت خواهند كرد. خب؛ طبيعي است كه آمريكا هم بخواهد اين ميان سهم ببرد. پس احتمال زيادي وجود دارد كه تحريم‌هاي دلاري براي ايران برچيده شود تا در سوي مقابل، ايران هم منع خريد كالاهاي آمريكايي را آزاد كند.