جنبش مقاومت اسلامی، حماس، برای برگزاری انتخابات درون‌حزبی آماده می‌شود. انتخاباتی که برخی آگاهان می‌گویند نتیجه آن بر روابط این جنبش با ایران تأثیرگذار است. این تنها یک روی سکه است و برخی از رسانه‌ها و تحلیلگران نیز معتقد هستند که روابط ایران و حماس یا روابط حماس و قطر بر نتیجه این انتخابات اثرگذار است.
انتخابات مذکور در ماه نوامبر یا دسامبر برگزار می‌شود و به گزارش روزنامه فرامنطقه‌ای الشرق الاوسط، اسماعیل هنیه بیش از رقبای خود شانس پیروزی دارد. «خالد مشعل»، رئیس دفتر سیاسی حماس، در ژوئن گذشته اعلام کرد قصد نامزدی دوباره برای ریاست دفتر سیاسی را ندارد؛ بنابراين راه برای هنیه که بعد از سال ٢٠١٢ معاون رئیس دفتر سیاسی حماس بوده، باز است. آنطورکه منابع گفته‌اند، او برای دستیابی به ریاست باید خارج از غزه باشد. ازهمین‌رو وقتی هنیه در اواسط ماه سپتامبر همراه ٥٠ نفر از اعضای ارشد حماس و همسر و سه فرزندنش به مصر و سپس ریاض رفت تا در مراسم حج شرکت کند، از دوحه سردرآورد.
بااین‌حال جنبش حماس شنبه‌شب در بیانیه‌ای اعلام کرد اسماعیل هنیه، نايب‌رئیس دفتر سیاسی حماس، دیدارهایی با رهبران این جنبش در دوحه خواهد داشت و سپس بعد از پایان سفرش، به نوار غزه باز خواهد گشت. سفر او به قطر بازگشت داشته باشد یا نداشته باشد، در حالی صورت گرفته که برخی رسانه‌ها همچون المانیتور مدعی هستند سرنوشت حماس در دوحه و تهران مشخص خواهد شد. در واقع اگر محمود الزهار، عضو ارشد جنبش حماس که به گفته تحلیلگران مواضعش به ایران نزدیک‌تر است، موفق شود فضای روابط حماس و ایران را تلطیف و حماس را از بحران خارج کند، حمایت عربستان را از دست می‌دهد. درعین‌حال بسیاری از تحلیلگران معتقدند که دلیل اصلی رفتن هنیه به قطر، توسعه روابط حماس با کشورهای عربی و جلب حمایت آنهاست. هنیه برخلاف الزهار جلب حمایت قطر را نسبت به ایران ترجیح می‌دهد؛ بنابراين اگر آنطورکه پیش‌بینی می‌شود پیروز میدان انتخابات آتی باشد بر روابط ایران و حماس اثرگذار خواهد بود.
امکان بازگشت به سوی ایران نیست
حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با «شرق» به رفتار و مواضع غلط رهبران حماس در پنج سال گذشته اشاره کرد و گفت: «اکنون وقتی نیست که حماس بتواند به سوی ایران و محور مقاومت بازگردد». او توضیح داد: «حماس در سال‌های اخیر و بعد از رخدادهای عربی، تحولات مصر مواضع غیرشفافی اتخاد کرد و در بحران سوریه نیز کاملا در مقابل دولت و ملت سوریه ایستاد».این کارشناس مسائل بین‌الملل با تأکید بر اینکه اظهارات خالد مشعل به نگرانی و ناراحتی ایران، سوریه و حزب‌الله منجر شد، گفت: «یکی از مشکلات مهم رهبران فلسطین در سال‌های گذشته و اکنون این است که در بحران‌های منطقه‌ای نمی‌توانند موضع بی‌طرفانه و متناسب با منافع ملت فلسطین اتخاد کنند». به گفته او آنها در موضوع سوریه تصور می‌کردند چون اخوان‌المسلمین در مصر پیروز شده است بنابراين آمریکایی‌ها می‌خواهند اخوان‌المسلمین را در خاورمیانه قدرتمند کنند و دولت اردوغان در ترکیه نیز همسو با همین طرح است.
هانی‌زاد افزود: «رهبران حماس در موضوع سوریه دچار بحران محاسباتی شدند و به خاطر همین، مواضعی برخلاف نظر ایران، سوریه و محور مقاومت اتخاذ کردند اما با سقوط اخوان‌المسلمین متوجه اشتباه خود شده و دریافتند که جایگاه خود را در منطقه از دست داده‌اند».
او در پاسخ به این پرسش که انتخابات پیش‌رو در حماس چقدر در روابط این جنبش با ایران اثرگذار است، با تأکید بر اینکه نزدیکی حماس به ترکیه، قطر و عربستان به ازدست‌دادن حمایت ایران و حزب‌الله از آنها انجامید، گفت: «برخی از رهبران حماس همچون الزهار تلاش می‌کنند که روابط ایران و حماس را ترمیم کنند اما از آنجایی که مسیر حماس در این سال‌ها کاملا اشتباه بود، این امکان چندان فراهم نیست». هانی‌زاده تأکید کرد: «برخی رهبران حماس باید استعفا داده و شخصیت‌های دیگری، رهبری این جنبش را به عهده بگیرند زیرا در غیراین‌صورت نمی‌توانند به سوی ایران و محور مقاومت بازگردند». او همچنین با اشاره به اینکه شانس اسماعیل هنیه برای به‌عهده‌گرفتن ریاست این جنبش بیش از دیگر رقبایش است، گفت: «به‌هرحال او رقبای قدرتمندی همچون الزهار که بیشتر به سمت ایران تمایل دارند، دارد و این امکان وجود دارد که جنبش حماس نیز مانند فتح به دو قسمت تقسیم شود و رهبری بخشی از آن را الزهار و رهبری بخش دیگر را هنیه به عهده بگیرد».
حمایت‌های فراتر از افراد
چرخش حماس به سوی قطر و عربستان درحالی‌که روابط ایران با سعودی‌ها اخیرا تیره و تار‌تر از قبل شده است، درحالی است که برخی از کارشناسان اعتقاد دارند حمایت‌های ایران از حماس فراتر از افراد است و رویکرد ایران نسبت به موضوع فلسطین سبب می‌شود که از همه گروه‌ها و رهبران آنها در مقابل رژیم صهیونیستی حمایت کند.
مهدی ذاکریان کارشناس مسائل خاورمیانه و اعراب و اسرائیل یکی از این کارشناسان است و با طرح این مقدمه که «هر فردی که بعد از یک انتخابات مردمی، رهبری حماس را به عهده‌گیرد مشروعیت دارد اما اینکه سیاست‌های آن چقدر با قواعد بین‌المللی همسو باشد، بحث دیگری است» به «شرق» گفت: «براین‌اساس هر فردی که به قدرت برسد اگر بخشی از مشکلات را حل نکند تنها از سوی کشورهایی مثل ترکیه، قطر یا عربستان که در گذشته نیز از آنها در راستای سیاست‌های منطقه‌ای خود بهره برده‌اند، مورد استقبال و استفاده قرار می‌گیرد».
او درباره روابط ایران و حماس توضیح داد: «روابط ایران و فلسطین از ابتدای انقلاب تاکنون مبنی بر الزامات اخلاقی است که براساس آن مردم فلسطین حق دارند به سرزمین خود بازگردند و کشور خود را تحت یک نظام سیاسی با انتخابات آزاد اداره کنند. بر همین اساس است هر گروهی سیاسی که در فلسطین به قدرت برسد از این نگاه ما که گاهی فراتر از یک حمایت سیاسی و حتی مالی یا بیشتر از آن است، بهره‌مند می‌شوند».
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه بعضا حمایت‌های مبتنی بر اخلاق ما از فلسطین برای ما هزینه‌بر است، گفت: «یک مثال ساده درباره نام خلیج‌فارس و جزایر سه‌گانه است. می‌بینم که با وجود حمایت‌های ایران از فلسطین آنها هیچ وقت در این موارد مبتنی با منافع ملی ایران موضع‌گیری نکرده‌اند».
او افزود: «ایران و حماس اختلافات بسیاری دارند. اولا از لحاظ ایدئولوژیک حماس بیشتر به وهابیت نزدیک است. نکته دوم این است که موضع آنها نسبت به اسرائیل برخلاف نظر ماست. درباره مسائل منطقه نیز بارها مواضع متفاوت با ما داشته‌اند. مثلا حمایت‌های ایران از خود را مداخله در امور دیگر کشورها تلقی نمی‌کنند اما حمایت‌های ایران از دولت قانونی عراق و سوریه را مداخله می‌نامند».
ذاکریان در پاسخ به این پرسش که پیروزی هنیه یا الزهار در انتخابات آتی چه نقشی در روابط ایران و حماس دارد، گفت: «ما این زیان‌های منافع ملی را به خاطر آن دیدگاه مبتنی بر اخلاق می‌دهیم بنابراین هر فرد و حتی هر گروه سیاسی که در فلسطین قدرت را به دست بگیرد، از این حمایت بهره‌مند می‌شود. با این حال من اعتقاد دارم میزان تعهد ما نسبت به فلسطین نباید بیش از تعهد سازمان ملل و جامعه بین‌المللی باشد زیرا در مواردی که خود را بیش از دیگران متعهد دانسته‌ایم نیز با قدرشناسی بیشتر از سوی آنها مواجه نشده‌ایم». به هرحال آنچه در حماس می‌گذرد و نتیجه انتخابات آتی، روشن می‌کند که ایران چقدر پای فلسطین ایستاده و در مواردی با نادیده‌گرفتن اختلافات موجود با حماس از آنها دفاع می‌کند.
