تاريخ سرگردان تهران در دستان قاچاقچيان

پس از گذشت ماه ها از دزديده شدن سريالي كاشي هاي تاريخي تهران سرانجام مجموعه‌اي هزار و ۶۰۰ قطعه اي از اشياء تاريخي  غارت شده توسط قاچاقچيان پس از كشف، روز گذشته در موزه رضا عباسي به نمايش گذاشته شد. در ميان اين اشياء مجموعه اي از ظروف چيني آبي و سفيد ديده مي شود كه قدمت تاريخي آن به دوران صفويه بر مي‌گردد كه ساخت چين است.  اما خبر كشف اين اشياء آنچنان كه بايد براي شهري كه محل امن خريداران و فروشندگان گنجينه هاي ملي است خوشحال كننده نيست چرا كه كشف جرم هميشه نشان از افزايش جرم است؛ موضوعي كه کارشناس اداره کل میراث فرهنگی استان تهران هم آن را تاييد مي كند.

«مرتضی ادیب‌زاده» روز گذشته در نشست خبري كه در اين باره برگزار شد از کشف هزار و ۶۰۰ شیء تاریخی از قاچاقچیان عتیقه در استان تهران خبر داد: «هر ساله شاهد افزایش خرید و فروش اشیای عتیقه هستیم چون تهران از گذشته بازاري براي خريد و فروش اشياء قديمي بوده است و اكنون نيز اين وضعيت به شكل زير زميني و در محافل خصوصي ادامه دارد. در ٦ ماه اول سال بیش از ۴ هزار شیء تاریخی کشف شد که نشان از فعالیت‌های نگران‌کننده در زمینه حفاری غیرمجاز در ایران دارد.» او با اشاره به مجموعه اخیر کشف شده، توضيح داد: «این مجموعه شامل ١٦٠٠ قطعه است که بیشتر آنها نفیس و اصل هستند. ١٥٠٠ قطعه از این مجموعه سکه‌های نفیس متعلق به دوره هخامنشی تا متاخر اسلامی است. همچنین مجموعه‌ای از چینی‌های آبی و سفید که احتمالا متعلق به دوران صفویه و ساخت چین است نیز در این مجموعه کشف شده است. همه این اشیاء در یک عملیات به دست آمده و بعضی از این اشیاء کاشی‌هایی هستند که ۲۵۰ قطعه آنها سالم و ۳۰۰ قطعه خرد شده‌اند که ممکن است از تهران یا اطراف تهران به دست آمده باشد و احتمالا کاشی‌های قاجاری است و هنوز مشخص نیست که به کدام بنا تعلق دارد.»

ضعف قوانين در حوزه قاچاق اشيای تاريخي
اما آنچه اكنون بيش از كشف اشياء تاريخي مهم است ضعف قوانين بازدارنده در اين زمينه است. به اعتقاد ادیب‌زاده، کارشناس اداره کل میراث فرهنگی استان تهران: «محکومیت‌های در نظر گرفته شده بسیار سبک است و از ۶ ماه تا حداکثر ۳ سال حبس را شامل می‌شود. همچنین اگر شخصی بگوید حفاری‌ها را در منطقه‌ای انجام داده که نمی‌دانسته باستانی بوده، جرمی محسوب نمی‌شود؛ مگر آنکه در آن محوطه تابلو وجود داشته باشد. این در حالی است که در بسیاری از موارد تابلوهای ما را ۲۴ ساعت پس از نصب دزدیده‌اند.»

او گفت: «قوانین در خصوص خرید و فروش کاشی‌ها مبهم است؛ در حال حاضر ما با دزدی تزیینات معماری بناهای تاریخی تهران روبه‌رو هستیم که نگران کننده است و می‌تواند هویت تاریخی شهر را به خطر بیندازد. این کاشی‌ها که اغلب زیر ۱۰۰ سال قدمت دارند به راحتی و با یک پیچ گوشتی به دلیل بندکشی‌های فرسوده جدا می‌شوند و متاسفانه قانون مناسبی برای برخورد وجود ندارد. همچنین در مورد مجموعه‌داران خصوصی نیز قوانین مناسبی وجود ندارد وقتی به مجموعه‌داری مجوز نگهداری سکه‌های دوره‌های تاریخی داده می‌شود؛ قطعا از حفاری‌های غیرمجاز برای او سکه فرستاده می‌شود. همچنین شاهد بودیم که ١٨٠٠ اشیای موزه‌ای در خانه‌ای در نیاوران کشف شد اما صاحبان آن اکنون آزادانه به زندگی خود ادامه می‌دهند.»

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی استان تهران ادامه داد: «کاشی‌های به دست آمده در پی پیگیری برای دزدی‌هایی که اخیرا از کاشی‌های خانه‌های تاریخی تهران انجام شد، صورت گرفت اما قانونی نداریم که برای پیگیری حقوقی دزدی تزیینات معماری بناها با عمق کمتر از ۱۰۰ سال ما را کمک کند. همچنین شاهدیم بعضی مالکان برای آنکه مانع از ثبت ملی بنای خود شوند، گاهی اقدام به تخریب این تزیینات می‌کنند؛ بنابراین نیازمند قوانین جدید در این حوزه هستیم.»
«رجبعلی خسروآبادی»، مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران هم یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود. او به ضعف قوانين دراين باره اشاره كرد و گفت: «بر اساس قانون خرید و فروش و کندن آثاری با عمر زیر صد سال جرم نیست اما با توجه به حساسیت‌های به وجود آمده توقع داریم که قوه قضائیه و نیروی انتظامی در این زمینه ورود پیدا کنند.»

سازمان ميراث فرهنگي براي جلوگيري از ادامه اين روند چه اقداماتي را در دستور كار خود قرار داده است؟ رجبعلی خسروآبادی در پاسخ به اين سوال «شهروند» گفت: «مسأله رصد اشيای تاريخي يكي از مواردي است كه ما در دستور كار خود قرار داده ايم تا بخش هاي مختلف را براي اين مبحث فعال كنيم. يگان حفاظتي در سازمان وجود دارد كه در حد مقدورات اين اقدام را انجام مي دهد. همچنين بازديد‌هاي دوره‌اي كه از سوي سازمان انجام مي شود.» او ادامه داد: «از فرمانداري ها توقع داريم كه انجمن هاي حمايت از ميراث را فعال كنند. البته در تهران اين انجمن ها راه اندازي شده است كه ذيل آن بايد مسئولان حتي در شوراي شهر و شهرداري به آن ورود پيدا كنند تا حساسيت بيشتري بر روي اين قضيه ايجاد شود. از سوي ديگر عموم مردم نيز بايد در اين زمينه از طريق رسانه ها به آگاهي دست پيدا كنند. البته اكنون حساسيت ها نسبت به گذشته افزايش يافته است. درست است كه ما اخبار دزدي ها را مي شنويم اما اين اخبار مي تواند به فرصت تبديل شود.»

مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران در ادامه پيشنهاد حق انتقال توسعه را مطرح كرد: «وقتي كميسيون ماده ٥ در محدوده هاي بافت تاريخي اجازه ساخت ٢ طبقه بيشتر به مردم را نمي دهد بايد در ازاي آن حق ٢ طبقه ساخت اضافي كه در واقع حق اين افراد است را به جاي ديگر انتقال دهد. اين به عنوان مطالبه اي است كه از سوي مردم مطرح است و اميدوارم كه به آن توجه شود همانطور كه به تغيير كاربري هاي فراوان و فروش آسمان شهر توجه مي شود. البته اين موضوع را به مجلس پيشنهاد كرده‌ايم و اميدواريم تبديل به قانون شود.»

خانه هاي تاريخي به ليست انتظار باز مي گردند
اگر چه در سالهاي گذشته بسياري از بناهاي تاريخي كشور با شكايت مالكان و رأی ديوان عدالت اداري از ليست ثبت ملي خارج شده و در نهايت تخريب شد اما این اداره کل دستور ثبت دوباره‌ این بناها را در فهرست آثار ملی دارد. مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران در اين باره گفت: «در زمان مسئوليت من هیچ پرونده‌ای در دیوان عدالت پس از گرفتن رأی خروج از ثبت امکان تجدیدنظر نداشت. اكنون می‌توانیم خانه‌هایی را که پیش از این با رأی دیوان از ثبت خارج شده‌اند به لیست در انتظار ثبت اضافه می‌کنیم تا امکان ثبت این بناها بار دیگر فراهم شود.»

خانه رهنما در خیابان نیاوران تهران بیش از یک سال است پلاک مقابل آن تخریب و گودبرداری عمیقی جای آن انجام شده و قرار است یک آسمانخراش ساخته شود. البته خسروآبادی گفت كه پس از كشاندن اين پرونده به دادگاه ساخت و ساز متوقف شده است. البته همچنان باید بحث گودبرداری برطرف شود، چون خطر زیادی دارد. ما موظفیم هرچه زودتر گودبرداری در ضلع مقابل خانه رهنما و ضلع شرقی آن یعنی خانه نمازی را برطرف کنیم چون احتمال ریزش خانه‌های اطراف به دلیل گودبرداری عمیقی که انجام شده وجود دارد.

«میراثِ تهران بدتر بود به بد رسانديمش»
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران همچنين ضمن عذرخواهی از قصورات پیش آمده در حفاظت از میراث فرهنگی تهران گفت: «تشکیلات و اعتباراتمان در استان تهران فراخور مطالبات نیست.البته در اين مدت وضعيت را از بدتر به بد رسانده ايم اما هنوز تهران وضعیت خوبی ندارد، فقط نسبت به آنچه در طول بیش از دو سال و نیم گذشته بوده بهتر شده است. این اداره از نظر اعتبارات به چند درصد رشد رسیده است، چون در سال ٩٢ اعتبارات عمرانی این اداره کل ٦٩٧ میلیون تومان بود در حالی که در سال ٩٥ این اعتبارات بالغ بر چهار میلیارد و ٧٠٠ میلیون تومان در سه بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.» خسروآبادی در مواجهه با بعضی انتقادات و افشاگري ها هم گفت: «ما نجابت به خرج داده‌ایم که صداها و پرونده‌های بعضی افراد را رو نکردیم. دولت بنا ندارد که وقت خود را بر افشاگری تخلفات سال‌های قبل بگذارد.»