نگاهی به ذخایر ارزی ایران وجهان

بانک‌های مرکزی جهان معمولا ذخایر خارجی خود را به صورت دلار و سبدی از ارزهای معتبر بین‌المللی نگه می‌دارند. ژاپن، چین، تایوان، هنگ‌کنگ، هند و کره دارای ذخایر ارزی بالایی هستند. بخشی از ذخایر ارزی کشورهای مختلف برای بازپرداخت بدهی‌های خارجی و جبران کسری تراز تجاری استفاده می‌شود.

مهم‌ترین بخش از ذخایر ارزی کشورها را سپرده‌های کوتاه‌مدت ارزی تشکیل می‌دهد. ذخیره طلا به طلایی گفته می‌شود که بانک‌های مرکزی برای حفظ ارزش دارایی‌های خود و تضمین پرداخت تعهدات مالی خود مثل سپرده‌های بانکی، دارندگان پول‌های کاغذی و بدهی شرکای تجاری یا به‌عنوان پشتوانه‌ای برای پول نگهداری می‌کنند.

میزان ذخایر ارزی ایران چقدر است؟
سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا کل ذخایر ارز و طلای ایران در پایان سال 2014 را 110 میلیارد دلار اعلام کرده است. ذخایر ارز و طلای ایران در این سال 2 میلیارد دلار افزایش داشته است. در پایان سال 2013 ایران 108 میلیارد دلار ذخایر ارزی و طلا داشته است. این تخمین غیررسمی منبع بسیاری از تحلیل‌ها از میزان ذخایر ارزی کشور قرار گرفته است. براساس این اطلاعات ایران در رده 22 جهان قرار گرفته است. اما در کنار این آمار تخمینی، آمار رسمی که توسط همین نهاد ارائه شده است تا سال2013 منابع شناخته شده ایران را 68 میلیارد دلار تخمین زده است. میزان ذخایر ارزی ایران در سال 2011 حداکثر میزان بوده و پس از آن سیر نزولی داشته است. با توجه به تنگناهای ایران برای هزینه کردن این ذخایر از آن پس، پیش‌بینی می‌شود عمده این ذخایر از سال 2011 تاکنون تبدیل به سایر ارزهای رایج و طلا شده است. در جدول شماره یک ذخایر ارزی از سال 2004 تا 2013 نوشته شده است.

ترازنامه بانک مرکزی و تخمین ذخایر ارزی از روی آن بر اساس آخرین داده‌های منتشر شده از نماگرهای بانک مرکزی که مربوط به آذرماه 93 است، خالص دارایی‌های خارجی کل سیستم بانکی کشور شامل بانک مرکزی و سایر بانک‌های تجاری چیزی حدود 77 میلیارد دلار می‌شود، در واقع با مراجعه به سایت بانک مرکزی مشاهده می‌کنیم رقم خالص دارایی‌های کل سیستم بانکی مبلغ 91033802 را نشان می‌دهد که 6990214 میلیارد ریال آن مربوط به بانک‌ها و حدود 32021761 میلیارد ریال به بانک مرکزی تعلق دارد. با تعدیل این ارقام بر اساس نرخ ارز 26908 ریالی آذر 93 رقم خالص دارایی‌های کل سیستم بانکی، بانک‌ها و بانک مرکزی به ترتیب حدودا 77 میلیارد، 15 میلیارد و 65 میلیارد دلار می‌شود. مجموع بدهی‌های خارجی بانک مرکزی هم تا این تاریخ عدد 5.527 میلیارد دلار را نشان می‌دهد. بنابراین با یک محاسبه سرانگشتی می‌توان گفت رقم کل دارایی‌های بانک مرکزی تا پایان آذر 93 چیزی حدود 5/ 82 میلیارد دلار بوده است. نکته قابل ذکر اینکه این رقم تنها شامل ارزهای بلوکه شده ایران نیست بلکه کل دارایی‌های خارجی بانک مرکزی که بخشی از آن طلا است را دربر می‌گیرد.

ذخایر ارزی و اهداف نگهداری آن
ذخایر ارزی نه‌تنها یک منبع دارایی ملی برای اغلب کشورهای درحال توسعه و نوظهور محسوب می‌شود، بلکه به عنوان ابزاری در حوزه سیاست‌های پولی و ارزی برای حمایت از پول ملی آنها تلقی می‌شود. افزون بر این، ذخایر ارزی می‌تواند در جهت ارتقای اعتبار بین‌المللی کشورها در بازارهای مالی خارجی و حفظ اعتماد و ایجاد اطمینان در زمینه اعمال سیاست‌های پولی و ارزی آنها تاثیر بسزایی داشته باشد. ذخایر ارزی بانک مرکزی یکی از منابع پایه پولی است، به این معنا که بانک مرکزی در ازای به‌دست آوردن آن مقدار ارز خارجی معادل ریالی آن پول را به بیرون از خود انتشار داده است. تغییرات مانده آن حساب در ترازنامه بانک مرکزی در نظام‌های ارزی مختلف متفاوت است. مقدار ذخایر یادشده در نظام نرخ ارز ثابت درونزا بوده و بسته به وضعیت کسری یا مازاد تراز تجاری یا تراز پرداخت‌ها به‌طور درونزا تغییر می‌کند و مقدار پایه پولی و پول را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد اما در نظام‌های نرخ ارز شناور، ذخایر ارزی حالت برونزا و تثبیت‌شده به خود می‌گیرد.

براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، میزان ذخایر ارزی کشورهای منطقه خاورمیانه در سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷ بیش از چهاربرابر افزایش داشته و در پایان سال ۲۰۰۷ به بیش از ۷۹۰ میلیارد دلار رسیده که این رقم ۱۶۰ میلیارد دلار بیشتر از سال ۲۰۰۶ بوده است. ذخایر ارزی کشورهای صادرکننده نفت منطقه در پایان سال ۲۰۰۷ به بیش از ۶۷۵ میلیارد دلار رسید. همچنین ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان در پایان به ۱۱ هزار میلیارد دلار رسید.

ذخایر ارزی نه‌تنها یک منبع دارایی ملی برای اغلب کشورهای درحال توسعه و نوظهور محسوب می‌شود، بلکه به‌عنوان ابزاری در حوزه سیاست‌های پولی و ارزی برای حمایت از پول ملی آنها تلقی می‌شود. افزون بر این، ذخایر ارزی می‌تواند در جهت ارتقای اعتبار بین‌المللی کشورها در بازارهای مالی خارجی و حفظ اعتماد و ایجاد اطمینان در زمینه اعمال سیاست‌های پولی و ارزی آنها تاثیر بسزایی داشته باشد. کشورهای توسعه یافته در پایان سه ماهه نخست سال ۲۰۱۳ با رشد ۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و رشد ذخایر ارزی کشورهای درحال توسعه در این مدت ۶ درصد بوده است.