طبق توافق ذیل "فصل هفتم" مانده‌ایم یا خیر؟

فرارو- انتظار برای خاتمه یافتن پرونده هسته‌ای و به دنبال آن لغو ترحیم‌های علیه ایران رو به پایان است. اکنون باید دید که در متن توافق جامع ایران و دولت‌های قدرتمند جهان چه سازوکاری را برای لغو تحریم‌ها در نظر گفته‌اند.

در محورهای جمع‌بندی مذاکرات در خصوص لغو تحریم‌ها آمده است: «با صدور قطعنامه جدید ذیل ماده 25 منشور ملل متحد، ضمن اشاره به ماده 41 منشور صرفاً دربندهای مربوط به لغو تحریم‌های گذشته، تحول ماهوی در نحوه برخورد شورای امنیت با ایران ایجاد خواهد شد.»

 پیش‌ ازاین هم در تفاهم لوزان صحبت از این بود که شورای امنیت یک قطعنامه صادر کرده و قطعنامه‌های قبلی را لغو کند. اشاره به ماده 41 منشور ملل متحد در خصوص تحریم‌ها این سؤال را در فضای شبکه‌های اجتماعی طرح کرد که آیا این ماده با آنچه قبلاً تحت عنوان فصل هفتم ذکر می‌شد تفاوتی دارد. پاسخ این است که ماده 41 بخشی از فصل هفتم منشور ملل متحد است و این دو منافاتی ندارند اما کارشناسان مربوطه اعتقاددارند که عبارت مورداستفاده در متن توافق اهمیت بسیاری داشته و تعیین‌کننده خواهند بود.

حسن بهشتی پور کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با فرارو در این خصوص توضیح داد: اشاره به ماده 25 در حقیقت ضمانت اجرایی برای توافق است زیرا بر اساس این ماده اعضاء ملل متحد موافقت می‌نمایند که تصمیمات شورای امنیت را بر طبق این منشور قبول و اجرا نمایند.

وی افزود: ازآنجایی‌که توافق‌نامه‌های بین‌المللی بر توافق‌های داخلی ارجحیت دارد کنگره آمریکا در صورت مخالفت با این توافق بازهم ملزم به پذیرش این تصمیم است. البته کشورها می‌توانند که به قطعنامه‌های بین‌المللی بی‌توجه باشند کما اینکه خود ما شش قطعنامه شورای امنیت را رعایت نمی‌کردیم زیرا آنها ظالمانه می‌دانستیم اما به‌هرحال اگر کشور رعایت نکند باید هزینه آن را بپردازد.

این کارشناس مسائل بین‌الملل در خصوص اشاره به ماده 41 و ارتباط آن با خروج از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد نیز گفت: ماده 41 ناظر بر این است که شورای امنیت می‌تواند تصمیم بگیرد که برای اجرای تصمیمات آن شورا مبادرت به چه اقداماتی که متضمن به‌کارگیری نیروی مسلح نباشد لازم است.

بهشتی پور افزود: اشاره به ماده 41 دو وجه دارد و برای روشن شدن آن باید منتظر نص توافق بود. وجه اول این است که با اشاره به آن تحریم‌های گذشته لغو شود و در متن توافق گفته شود که ما از ذیل فصل هفتم خارج یعنی کشوری که تهدیدکننده صلح است؛ خارج‌شده‌ایم. روشن است که این یک دستاورد و موفقیت بزرگ است.

وی ادامه داد: وجه دوم نیز این است که به ماده 41 اشاره‌شده تا تحریم‌های گذشته لغو شود و ما همچنان ذیل فصل هفتم بمانیم؛ زیرا در ماده 42 آمده است «درصورتی‌که شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش‌بینی‌شده در ماده 41 کافی نخواهد بود یا ثابت‌شده باشد که کافی نیست می‌تواند به‌وسیله نیروهای هوایی – دریایی یا زمینی به اقدامی که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی ضروری است مبادرت کند. این اقدام ممکن است مشتمل بر تظاهرات و محاصره و سایر عملیات نیروهای هوایی – دریایی یا زمینی اعضای ملل متحد باشد.» بنابراین تا زمانی که متن تنظیم‌شده توافق منتشر شود منتظر بمانیم و بعد در این خصوص قضاوت کنیم.

یوسف مولایی استاد دانشگاه و کارشناس حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با فرارو در این خصوص گفت: فصل هفتم منشور ملل متحد از ماده سی‌ونه آغاز می‌شود و طی موادی به این می‌پردازد که کشورهای متخلف از این مواد چطور مجازات شوند. گام اول در این فصل آن است که احراز شود چه اقداماتی در جهت نقض صلح و به‌صورت متجاوزانه صورت گرفته است.

وی افزود: در ادامه این فصل معین می‌شود که با کشور متخلف چطور برخورد شود یعنی با توسل به‌زور یا بدون توسل به‌زور.

به‌این‌ترتیب شورای امنیت سازمان ملل متحد بر اساس فصل 7 منشور ملل متحد می‌تواند در وضعیت‌های «تهدید صلح جهانی، تخطی از رویه‌های صلح، یا اعمال خشونت و زور» در سطح جهان دست به اقدام بزند. بر اساس این بند می‌تواند مجازاتی از قبیل قطع کامل یا جزئی روابط اقتصادی، ارتباطات زمینی، هوایی، دریایی، پستی، تلگرافی، بیسمی و دیگر وسایل ارتباطی و هم‌چنین قطع روابط دیپلماتیک را در نظر بگیرد و تمام دولت‌های عضو سازمان موظف‌اند آن‌ها را اجرا نمایند. چنانچه شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش‌بینی‌شده در ماده ۴۱ (مجازات‌های دیپلماتیک و اقتصادی) در حد کافی نبوده می‌تواند از نیروهای نظامی، هوایی و دریایی یا هر وسیله دیگری استفاده نماید.

مولایی در پاسخ به این پرسش که اکنون با اشاره به این مواد، وضعیت تحریم‌های گذشته علیه ایران چطور خواهد شد؟ گفت: این موضوع را الآن و بدون دسترسی به متن توافق نمی‌توان گفت زیرا در قطعنامه‌های شورای امنیت، ادبیات و عباراتی که استفاده می‌شود خیلی اهمیت دارد لذا باید ببینیم که در متن توافق جامع با ایران در این خصوص چه گفته می‌شود.

وی افزود: آنچه در تفاهم لوزان از آن صحبت می‌شد این بود که شورای امنیت یک قطعنامه جدید صادر کند و قطعنامه‌های قبلی را لغو کند اما ازآنجایی‌که این شیوه خیلی به نفع ایران است و در توافقات بین‌المللی باید توازن رعایت شود، بعید به نظر می‌رسد که اعضای 1+5 با این روش موافقت کرده باشند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: باید دید که در متن توافق و ضمایم آن‌که معمولاً چندین برابر متن است از چه عباراتی استفاده‌شده و چطور قابل تفسیر است.

علی خرم کارشناس مسائل بین‌الملل نیز در گفت‌وگو با فرارو در پاسخ به این پرسش که آیا رجوع به ماده 41 منشور ملل متحد در خصوص تحریم‌ها با آنچه در لوزان از آن صحبت می‌شد تفاوتی دارد یا خیر؟ گفت: خیر، این همان فصل هفتم است که در مورد آن صحبت می‌شد اما باید منتظر ماند و دید که متن توافق چه چیزی گفته‌شده است زیرا پیش از آن‌همه چیز در حد حدس و گمان است.