پیچ تاریخی مسکو در سیاست خارجی

فرارو-افشار سلیمانی*؛ روس‌ها غیرقابل اعتمادند و این غیرقابل اعتمادی را یکبار دیگر به نمایش گذاشتند؛ آن هم پس از سفر اخیر معاون وزیر خارجه ایران به روسیه.

با چراغ سبز مسکو به تهران پس از صدور بیانیه هسته‌ای لوزان، برای تحویل سامانه موشکی اس-۳۰۰ حسین امیرعبداللهیان معاون وزیر امور خارجه ایران به مسکو سفر کرد و پس از دیدار با میخائیل بوگدانوف همتای روس خود، گفت: «رایزنی‌های مسکو و تهران برای تحویل سامانه دفاعی اس ۳۰۰ به ایران انجام شده و مذاکرات در خصوص این مساله با موفقیت به پایان رسید. من تخمین می‌زنم که تحویل این سامانه دفاعی به زودی انجام شود.»

متعاقبا سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه گفت: «همکاران و کار‌شناسان دو کشور، درحال نهایی سازی قراردادی هستند که به موجب آن روسیه سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ را به تهران تحویل دهد.»

این درحالی است که قریب یک هفته پیش از این و در میانه اظهارات دو مقام مذکور، یوگنی لوکیانوف معاون دبیر شورای امنیت روسیه گفته بود: «تصمیم تامین سامانه موشکی دفاعی اس۳۰۰ برای ایران به تازگی گرفته شده است و تحویل آن در آینده نزدیک صورت نمی‌گیرد و انجام این تصمیم به زمان نیاز داشته و تا زمان تحویل فاصله زیادی وجود دارد.»

در همین اثنا روزنامه الجریده کویت به نقل از منابع خود که نامی ازآن‌ها نبرد نوشت بنیامین نتانیاهو درسفر محرمانه چندروز پیش خود به مسکو دریک دیدارمحرمانه با پوتین از وی خواسته است تا سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ را به ایران تحویل ندهد که این درخواست ازسوی رییس جمهور روسیه مورد پذیرش واقع شده است. همین منبع افزوده است که نتانیاهو نسبت به تحویل سیستم ضعیف‌تر دفاع موشکی به ایران که مدنظر پوتین بوده است رضایت داده است. دراین دیدار نخست وزیر اسراییل هم بعنوان مابازا با درخواست پوتین مبنی بر عدم اقدام نظامی اسراییل علیه دولت سوریه موافقت کرده است.

دراین میان پترویتیگ سفیر آلمان در آمریکا هم روز گذشته گفت: «تصمیم روسیه در مورد تحویل سامانه‌های دفاع موشکی اس ۳۰۰ به ایران نقض حقوق بین الملل نیست اما نمی‌تواند در مذاکرات تهران و گروه ۱+۵ مفید باشد و یک تصمیم تاسف بار است.»

این تحولات پس از آن صورت گرفت که ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه یک ماه پیش از این و پس از بیانیه لوزان در مورد چارچوب سیاسی توافق جامع هسته‌ای احتمالی ایران با ۱+۵ با صدور حکمی ممنوعیت تحویل این سامانه دفاعی به ایران را که قرارداد آن در سال ۲۰۰۷ میان تهران و مسکو امضاءشده بود، لغو کرد و به این صورت بر فرمان دیمیتری مدودف سلف خود و نخست وزیر فعلی روسیه که در سال ۲۰۱۰ تحت فشارهای آمریکا و غرب اجرای این قرارداد را به حالت تعلیق درآورده بود حداقل درظاهر هم که شده، خط بطلانی کشید.

مسکو پس از برداشته شدن ممنوعیت تحویل اس ۳۰۰ توسط پوتین به تهران اعلام کرد: پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ دلیل اتخاذ این تصمیم بوده است و دیگر نیازی به ادامه ممنوعیت انتقال این سامانه به ایران وجود ندارد. این تصمیم روسیه با واکنش شدید مقامات رژیم صهیونیستی و نگرانی نسبی واشنگتن مواجه شد. هر چند که مواضع باراک اوباما و سخنگوی کاخ سفید متفاوت بود، درحالی که اوباما نسبت به تحویل این سیستم موشکی از سوی روسیه به ایران چراغ سبز تلویحی نشان داد، سخنگویش ازاین اقدام احتمالی مسکو ابراز نگرانی نمود.

پیش‌تر نیز در چند نوبت اخبار ضدونقیضی ازسوی روس‌ها در مورد تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰ به سوریه نیز منتشر شده بود.

اخیرا نیز اعلام شد که روسیه با تحویل سامانه پدافند موشکی اس-۳۰۰ به مصر نیز موافقت نموده است و مزید برآن قرار است ۴۶ فروند جنگنده می‌گ-۲۹ نیز به ارزش تقریبی ۲ میلیارد دلار به ناوگان نیروی هوایی ارتش این کشور ارسال نماید.

 روزنامۀ «وِدوموستی» روسیه به تازگی نوشت، توافقنامه فروش این جنگنده‌ها به زودی به امضای مقامات ذیربط دوکشور خواهد رسید و در حال حاضر نیز روسیه سرگرم تهیه مقدمات تحویل سامانه پدافند موشکی اس-۳۰۰ (از نوع ارتقا یافته VMسام-۲۳ گلادیاتور) به مصر است.

تحلیل موضوع
سابقه تاریخی گذشته و سال‌های اخیر نشان می‌دهد که مقامات کرملین همواره در تصمیم گیری‌های خود درقبال ایران نگاهی سلطه گرانه و ابزاری داشته‌اند و در طول بیش از سه دهه اخیر پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز همواره در مقاطع مختلف از ایران به عنوان کارت بازی استفاده کرده‌اند و عدم ثبات در تصمیمات متخذه از سوی آن‌ها همواره به اثبات رسیده است.

در طول بیش از یکسال و اندی نیز که پس از وقوع بحران و شروع جنگ داخلی اوکراین که مسکو نقش زیادی درآن داشته است، روسیه به دلیل در تنگنا قرار گرفتن از سوی آمریکا و مجموعه غرب که از رهگذر اعمال برخی تحریم‌ها از سوی این کشور‌ها بر علیه روسیه صورت گرفته است، کرملین نشینان چراغ سبزهایی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و نظامی به ایران نشان داده‌اند که تا حدود زیادی به سرانجام نرسیده است، ازجمله اینکه در همین یکسال اخیر با تردد مقامات رسمی و بخش خصوصی دو طرف سخن از تجارت ۷۰ میلیارد دلاری بین دوکشور به میان آمد و متعاقبا هم در چند نوبت صحبت از آمادگی روسیه برای عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای (درحال حاضر عضو ناظر این سازمان است و باتوجه به تحولات کنونی منطقه و جهان و کم و کیف سیاست خارجی ایران پس ازتوافق جامع هسته‌ای چگونگی به صرفه بودن عضویت کامل ایران دراین سازمان و سطح وعمق کارکرد این تشکیلات محل تردید خواهدبود) صورت گرفت و اخیرا نیز مجددا موضوع رفع ممنوعیت تحویل سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران ازسوی پوتین مطرح شد که با اظهارات متناقض معاونین وزیر خارجه و دبیرشورای امنیت ملی این کشور از یک سو و مذاکرات پشت پرده روس‌ها با اسراییلی‌ها، امریکایی‌ها و اعراب، هنوز نیز نمی‌توان با اطمینان از تحویل سامانه موشکی موردنظر به ایران سخن گفت، لذا حداقل با اطمینان می‌توان گفت تا زمانیکه توافق جامع هسته‌ای ایران با ۱+۵امضاء نشود، روسیه این سامانه دفاعی را به ایران تحویل نخواهد داد و حداکثر اینکه باتوجه به مجموعه مشکلاتی که با آمریکا و غربی‌ها دارد با ادامه دادن به بازی با کارت موشکی، نخواهد یا نتواند سیستم اس-۳۰۰ را به ایران تحویل دهد.

بدیهی است در شرایط کنونی حساس منطقه، کرملین خود را در برابر آزمونی سخت قرار داده است و در صورت عدم وفای به عهد خود در قبال ایران بیش از گذشته موجب بی‌اعتمادی ملت و دولت ایران و حتی تاحدود قابل توجهی کاهش اعتماد سایر کشور‌ها نسبت به روسیه خواهند شد که احیای این اعتماد با فرازهای زیادی مواجهه خواهد شد.

همچنین در ارتباط با تعمیق همکاری‌های نظامی میان مسکو-قاهره به نظر می‌رسد در شرایط کنونی خاورمیانه با توجه به صف آرایی اعراب خلیج فارس به سرپرستی عربستان سعودی و همکاری مصر در برابر ایران که مستظهر به پشتیبانی آمریکا هستند و پس از نشست اخیر کمپ دیوید ۳ باحضور اوباما و سران و مقامات کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که موجب تسریع در اجرا شدن پروژه ارتش متحد عربی با کمک امریکا و تاسیس سیستم دفاع موشکی مشترک توسط این کشور‌ها شده است، این اقدام روسیه به عنوان مدعی دوستی با ایران قابل تامل فراوان است به ویژه آنکه اسراییل نیز در کنار عربستان جا گرفته است.

* سفیر پیشین ایران در باکو