تهران؛ شهرِ بی‌معنا

فرارو- ساعت‌های شلوغ شهری پر از آدم‌های سردرگمی است که در خیابان‌ها و کوچه‌ها این‌طرف و آن‌طرف می‌روند؛ آدم‌هایی که که خود را به ایستگاه اتوبوس و مترو می‌رسانند، آدم‌هایی که به سختی در پیاده‌روهایی باریک حرکت می‌کنند و یا آدم‌هایی که تلاش می‌کنند تا با ترس و لرز از این سمت خیابان به آن سمت آن بروند. همه آن‌ها اما در احاطه خودروهایی هستند که همه جا را فراگرفته‌ و شهر را بدل به شهری ماشین‌زده کرده‌اند.

یک جامعه‌شناس می‌گوید: برای اصلاح وضعیت شهری و دوری از ماشین‌محور بودن شهرها و رفتن به سمت داشتن شهری انسان‌محور، باید پارادایم‌های اشیاء‌محور را از سیاست‌گذاری‌هایمان حذف کنیم.

انسان‌ها قربانی خودروها شده‌اند
دکتر حسین ایمانی جاجرمی (استاد دانشگاه تهران و جامعه‌شناس شهری) در گفتگو با فرارو گفت: تقسیم‌بندی یک شهر، به شهر ماشین‌محور و شهر انسان‌محور، تقسیم‌بندی درستی است که بر اساس کاربری فضاهای شهری انجام می‌گیرد. وقتی فضاهای زیادی از یک شهر- سطح زمین، زیرزمین یعنی تونل‌ها، بالای زمین یعنی اتوبان‌های چندطبقه و... - به فضاهایی برای عبور و مرور و پارک ماشین‌ها اختصاص داده شده باشد، نشان‌دهنده داشتن شهری با محوریت ماشین و اولویت در وجود کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای است. در چنین شهری افرادی مانند کودکان، کهن‌سالان و معلولان که نمی‌توانند از ماشین استفاده کنند، قربانی خواهند شد.

این استاد دانشگاه در رابطه با پایه‌های شهرسازی ایران توضیح داد: در زمان گسترش شهرهای دنیا، خصوصا در کشوری مانند آمریکا، که نمونه‌ای ایده‌آل از جامعه مصرفی است، آرمان زندگی به سمت مصرف‌گرایی رفت. در آن زمان طبقات متوسط روبه‌بالا در حومه‌های شهری‌ ساکن بودند که برای مراجعه به مرکز شهر، خودرو در زندگی‌اشان نقش محوری و مهمی داشت. البته وقوع چنین امری با منافع شرکت‌های خودروسازی نیز همسو بود. استفاده از خودرو مانند آنچه در کشورهای غربی وجود داشت، در ایران شکل نگرفت.

وی در ادامه گفت: در ایران و به خصوص شهر تهران با یک شهر متراکم روبرو هستیم. پایه‌های شهرسازی ما با کشوری مانند آمریکا بسیار متفاوت است. ما پایه‌هایی بی‌برنامه، نامنظم و بازیچه دست بساز و بفروش‌ها را در جامعه حاکم کرده‌ایم.

تهران؛ شهر بی‌اخلاقی
این استاد دانشگاه اظهار کرد: ظرفیت شهر تهران، چیزی در حدود 2.5 الی 3 میلیون جمعیت است، درحالی که در حال حاضر 15 میلیون نفر در این شهر حضور دارند. فشارموجود بر تهران همه‌چیز را در آن بی‌معنا کرده است. تهران بدل به شهری بی‌اخلاق شده که اگر حق دیگران را از آن‌ها نگیرید به کارتان نمی‌رسید! قانون‌شکنی و بی‌حرمتی نسبت به حریم شخصی از دیگر خصوصیات این شهر است.

ایمانی جاجرمی با انتقاد از شهرسازی در ایران تصریح کرد: نظام شهرسازی ما مشکلات بنیادی دارد که افزایش خودرو در شهرها نیز به آن دامن می‌زند. هرچقدر که شهر قربانی حرکت خودروها باشد، وضعیت زندگی شهری بدتر خواهد شد؛ آسایش افراد از بین می‌رود، آلودگی و سروصدا ایجاد می‌گردد و روابط سالم اجتماعی از بین می‌رود.

وی گفت: اگر دقت کنیم می‌بینیم آدم‌هایی که درون ماشین‌ها نشسته‌اند به یکدیگر توجه نمی‌کنند و بدون برقراری هیچ ارتباطی، حتی ارتباط چشمی، حق یکدیگر را می‌خورند. همین افراد اگر در یک فضای دیگر مانند یک پیاده‌رو یا پارک روبروی هم قرار بگیرند، می‌توانند روابطی انسانی با یکدیگر داشته باشند.

خودرو؛ وسیله‌ای برای فخرفروشی!
این جامعه‌شناس ضمن اشاره به بروز پدیده‌ فخر فروشی با خودروی سواری توسط افراد در جامعه، اظهار کرد: اتفاق قابل‌توجهی که در سال‌های اخیر رخ داده، تبدیل شدن خودرو به شان و منزلت در جامعه است؛ کسانی که سرمایه اقتصادی زیادی دارند، می‌توانند خودروهایی سوار شوند تا با آن فخر بفروشند. در جامعه‌ای که آرمان‌های آن اصولی مانند برابری و عدالت به عنوان هدف تعریف شده‌اند، وضعیت فعلی سقوط از آرمان‌های پیشین است.

دکتر ایمانی در ادامه گفت: سیاست‌گذاری‌های غلط طی سال‌های اخیر موجب بروز نابرابری‌های وحشتناک و نمایان در جامعه و سطح شهر شده است؛ ما در جامعه با افرادی روبرو هستیم که حتی پول خرید یک موتور سیکلت را ندارند و در برابر افراد دیگری را می‌بینیم که بر ماشین‌های بسیار گران‌قیمت سوارند؛ ماشین‌هایی که در کشورهای سرمایه‌دار و بسیار توسعه‌یافته نیز جز توسط اقلیتی خاص، مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. درواقع خودرو در جامعه ما، در تحلیلی فرهنگی وسیله‌ای برای فریاد زدن تفاوت و تمایز شده است.

این استاد دانشگاه ضمن اشاره به سیاست‌های غلطی که تا کنون اجرا شده، تصریح کرد: برای نشان دادن بحران زندگی شهری در کشور، می‌توانیم به اقدامی که وزیر بهداشت سابق انجام داد اشاره کنیم، یعنی اختصاص ارز دارو برای واردات خودرو! این مسئله بسیاری دردناکی است. مسئولین این اجازه را به خودشان داده‌اند که منابع ما را که به سختی به دست آمده و در بحران نیز قرار دارد، خرج وسیله‌ای مانند خودرو شود که تنها به کیفیت زندگی شهری آسیب خواهد زد.

باید به‌سوی انسانیت رفت
دکتر ایمانی جاجرمی درباره امکان داشتنی شهری انسانی گفت: امکان بازگشت به قبل و داشتن شهری که افراد در آن به یکدیگر احترام می‌گذاشته‌اند، غیرممکن نیست، اما همه‌چیز به سیاست‌ها بازمی‌گردد. ما باید دستورات و آرمان‌های توسعه شهری‌امان را تغییر دهیم. کما اینکه در حال حاضر در جهان این آرمان‌ها تغییر کرده‌اند؛ اگر زمانی ماشین، برج، ساختمان‌های چندطبقه و خیابان نشانه تمدن بودند، حال انسانیت و روابط اجتماعی ملاک آن است. اگر سیاست‌گذاری‌های ما تغییری نکند، ما در یک بازی از پیش باخته قرار داریم.

وی تصریح کرد: برای موفقیت در رسیدن به شهری انسانی بیش از همه باید افراد خسته، مادرانی که کالسکه کودکانشان را حمل می‌کنند، افرادی که دست آن‌ها از خرید پر است و تمام مردمی که در یک زمینه معمولی زندگی هستند را مورد توجه قرار دهیم.

سیاست‌های ما شیءمحور است
این استاد دانشگاه گفت: متاسفانه در حال حاضر در جامعه ما، پارادایم‌های اشیاءمحور غلبه دارند که نشانه‌ای از مدیریت‌های اشتباه است. ما باید برای اصلاح وضع موجود، برنامه‌هایی که اشیاء در آن اهمیت دارند را تغییر دهیم.

دکتر ایمانی جاجرمی با اشاره به ساخت مرکز خرید به‌جای پارک در شهرک اکباتان گفت: هرچند مدیران و سیاست‌های ما بر توسعه‌ای با محوریت شیء تاکید می‌ورزند، اما خوشبختانه مردم ما به سمتی حرکت می‌کنند که انسانیت در آن غلبه دارد و شهری انسانی را خواستارند. می‌توان مثالی در این رابطه زد؛ در شهرک اکتابان سال‌های قبل چیزی در حدود 18.5 هکتار زمین خالی وجود داشت، که قرار بود تبدیل به یک پارک شود؛ اما متاسفانه در آن مِگا مال یا فروشگاهی بسیار بزرگ ساخته شد. این در حالی است که مردم نیازمند فضایی برای آرامش بودند. بنابراین ما شاهد تغییر در خواسته‌های مردم هستیم و پس از این نیز بیشتر شاهد چنین چیزی خواهیم بود.

این جامعه‌شناس در انتها تصریح کرد: بهتر است این شعار را همه‌جا بدهیم؛ ما شهری برای زندگی می‌خواهیم و نه شهری که هر روز بیشتر به بزرگ‌راه و کارگاه ساختمانی بدل می‌شود.