«کرملین» و کارت سوریه

محمد ایرانی سفیر پیشین ایران در لبنان و اردن در سرمقاله روزنامه شرق نوشت: درباره اجلاس مسکو و حضور بشار اسد و معترضان در آن، باید چند مساله را همزمان مورد توجه قرار داد: نخست شرایط بین‌المللی است. وضعیت روس‌ها در موضوع اوکراین و تحریم‌های غرب علیه مسکو، رکود اقتصاد جهانی و کاهش بهای نفت که بر بسیاری از کشورها از جمله روسیه تاثیر مستقیم داشته به سقوط ارزش «روبل»، واحد پول این کشور انجامیده تا تحولات اخیر منطقه‌ای و اجتماعی که برای از میان برداشتن افراطی‌گری تکفیری داعش شکل گرفته، همه و همه در تغییر مواضع گذشته طرف‌های مختلف درگیر در موضوع سوریه موثر بوده است. معارضان سوری، همه طرفدار جریان افراطی نیستند و در شورای مخالفان اسد، معارضان قدیمی یا چهره‌هایی که مدت‌ها خارج از این کشور، روند سیاسی مخالفت با دولت اسد را دنبال می‌کردند، دیده می‌شوند.

زمانی که «القاعده» وارد ماجرای سوریه شد، قدرت مخالفان را در صحنه میدانی در اختیار گرفت و «استانبول‌نشینان» یا مخالفانی که روند فشارهای سیاسی بر دولت سوریه، از طریق دولت‌هایی چون عربستان سعودی، قطر، ترکیه و آمریکا دنبال می‌کردند، در موضع ضعف قرار گرفتند. این شرایط در کنار وضعیت خاص روسیه امروز، دو تحلیل عمده را شکل داده است.

نخست اینکه روس‌ها نیز شرایط منطقه‌ای خود را درک کرده‌اند و با توجه به وخامت اوضاع برای کرملین در ماجرای اوکراین، نگران ازدست‌رفتن فرصت نقش‌آفرینی در صحنه جهانی هستند. تحلیل دوم این است که روس‌ها با توجه به تحریم‌ها و سقوط بهای نفت، از نقش‌آفرینی در زمینه چالش سوریه برای برقراری توازن میان نقاط ضعف و قوت خود بهره خواهند گرفت. هر کدام از این تحلیل‌ها نزدیک به واقعیت باشد، یک نکته مشخص است؛ روس‌ها «نقش کلیدی» در سوریه دارند و این مساله‌ای است که آمریکایی‌ها و سایر مخالفان اسد به خوبی از آن آگاهند.

«میخاییل بوگدانف»، نماینده ویژه رییس‌جمهور روسیه در امور سوریه بعد از سلسله‌ملاقات‌هایی که در منطقه، اروپا و طرف آمریکایی انجام داد به حضور آمریکا در این اجلاس، چراغ سبز نشان داد. اظهارات مقامات آمریکایی نشان داد آنها هم علاقه‌مند به تغییر رویکرد هستند چرا که اولا بشار اسد در اثر فشار نظامی و سیاسی سقوط نکرده و ثانیا زمینگیرکردن داعش به اولویت آمریکایی‌ها بدل شده است. گفته می‌شود روس‌ها مشورت‌هایی هم با جمهوری اسلامی ایران داشته‌اند. نکته مهم این است که معارضان سوری، موجودیت یکپارچه‌ای ندارند و در درون آن تندترین افراد سکولار که خواستار برپایی دولت دموکراتیک همسو با غرب هستند تا اخوان و اسلامگرایانی که «النصره» را تشکیل دادند به چشم می‌خورند.

چهره‌هایی چون «قدری جمیل» از مخالفانی که مدتی در دولت سوریه نقش داشت تا «معاذ الخطیب» که زمانی رییس شورای مخالفان بود، مشکلی با مذاکره «سوری – سوری» ندارند. تصور نگارنده این است آنهایی که مواضع تندتری دارند در وزن‌کشی اخیر به دنبال گرفتن امتیاز بیشتر هستند چون احساس آنها هم این است که غربی‌ها به تدریج واقعیت صحنه سوریه را درک کرده‌اند.اما یک پروژه سیاسی که همه طرف‌ها در آن امکان مشارکت و سهمی در آینده سوریه داشته باشند، راه‌حل میانه است. یادمان نرود درون دولت سوریه هم جریاناتی هستند که معتقدند به هیچ روی نباید به مخالفان استانبول‌نشین امتیاز داد اما روس‌ها با مشارکت معتدلان هر دو طرف، به دنبال شکل‌دادن توافقی مرضی‌الطرفین هستند.