علیرضا خرم روز، پژوهشگر حوزه امنیت بین الملل- مفهوم اعتدال و میانه‌روی در حوزه‌های مختلفی تبلور تئوریک و بنیادین دارد. اینکه چه مفهومی به عنوان مبنای سیاست‌گذاری انتخاب شود، زیربنای ساخت رفتار و نگرش‌های عملیاتی انتخاب‌کننده را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
یکی از حوزه‌هایی که به طور مستقیم با این ساخت و زیر بنای مفهومی در ارتباط است، حوزهٔ سیاست خارجی است. سیاست خارجی دولت‌ها همواره تابع راهبردهای برآمده از اندیشه و روش‌های نهادینه شده در مفاهیم فرهنگی آن واحد سیاسی می‌باشد. از این رو، اینکه چه مفهومی به عنوان زیربنای رویکرد راهبردی در سیاست خارجی انتخاب شود، مهم جلوه می‌کند.
مفهوم اعتدال نیز هم چنان که تعریف و مطرح می‌گردد، می‌تواند به عنوان رویکردی در راهبرد نگاری در سیاست خارجی مورد استناد و استفاده قرار بگیرد. آنچه در سیاست خارجی به عنوان رفتار یک واحد سیاسی به وقوع می‌پیوندد، می‌تواند رویکرد آن واحد را در عرصهٔ سیاست بین الملل مشخص و معین نماید.
گفتمان اعتدال گرایی در یک نگاه کلانمفهوم گفتمانگفتمان به معنای نظام و ساختار معنایی حاکم بر سیاست خارجی است که شیوهٔ خاصی از کنش و رفتار را ممکن می‌سازد. بر این اساس گفتمان سیاست خارجی، ارزش‌ها و باورهای فردی و شخصی تصمیم گیرندگان سیاست خارجی نیست، بلکه باورهای عمومی نهادینه شدهٔ مورد توافق آنان یا ساختارهای معنایی خاصی است که آنان در وضعیت و موقعیت مشخصی با خود دارند که به شیوهٔ نگرششان به روابط و نظام بین الملل قوام می‌بخشد. در حقیقت گفتمان سیاست خارجی چهارچوبی است که سیاست خارجی در آن معنا می‌یابد (فیروز آبادی، ۱۸۷: ۱۳۹۱).
اعتدال گرایی به مثابه یک گفتمان با توجه به لزوم وجود گفتمان‌های نوین در عرصهٔ سیاست خارجی، اعتدال گرایی نیز اگر با تعاریف صحیح در حوزهٔ روابط بین الملل مورد تبیین قرار بگیرد با توجه به رویکردی حداکثری شامل؛ نگاهی کلان به ارتباطات بین‌المللی و نگرشی دقیق به منافع و اهداف جمهوری اسلامی ایران، خود را در قامت نگرشی خاص جلوه می‌دارد که باید این کلان نگری در ارتباطات بین المللی را در حوزهٔ تدوین استراتژی برای احقاق این نوع سیاست خارجی مد نظر قرار داد، زیرا، اجرای سیاستی به دور از تنش و تهدید از سویی و دارای ویژگی مستقل و مقتدر باید با توجه به یک نگاه استراتژیک مورد بررسی قرار بگیرد و با توجه به این نکته اکنون می‌توان اعتدال گرایی را در قالب نگاهی نظاممند در حوزهٔ استراتژیک مورد بررسی قرار داد.
گونه‌شناسی استراتژی با هدف تدوین اصول بر پایهٔ اعتدالگراییاستراتژی در عرصهٔ سیاست بین الملل به گونه‌های مختلفی تجلی می‌یابد که مهم‌ترین آن عبارتند از:
۱) استراتژی متعارف و استراتژی هسته‌ای
۲) استراتژی مستقیم و غیر مستقیم
۳) استراتژی دفاعی و تهاجمی
۴) استراتژی متراکم و گام به گام
۵) استراتژی ضد نیرو و ضد شهر
اکنون با بررسی هر ۵ گانهٔ استراتژیک مذکور به بررسی تطبیقی در این حوزه با نگرش اعتدال گرایی خواهیم پرداخت.
استراتژی متعارف و هستهاینخستین گونه‌بندی استراتژی در سیاست بین الملل معاصر، براساس نوع تجهیزات و ابزارهای مورد استفاده در آن صورت می‌گیرد. به عبارتی مهم‌ترین وجه تمایز این دو گونه استراتژی، نوع سلاح نظامی مورد استفاده می‌باشد. در استراتژی متعارف تکیه بر سلاح‌های معمول نظامی که عدم قطعیت در نبرد را به همراه دارد و در سوی دیگر سلاح هسته‌ای وجود دارد (قاسمی، ۱۲۲: ۱۳۸۶).
رویکرد اعتدال‌گرایی در این حوزهٔ استراتژیک، با تاکید بر عدم نیاز و مشروعیت سلاح هسته‌ای سعی در کاهش نسبت حرکات نظامی – امنیتی در حیطهٔ بین‌المللی دارد. به عبارتی سیاست خارجی اعتدال‌گرا، سعی در تعریف مبانی استراتژی سیاست خارجی خود در حوزه‌ای غیر از تمهیدات راهبردهای نظامی دارد.
استراتژی مستقیم و غیر مستقیمدر استراتژی غیر مستقیم هدف دستیابی به استیلا و تفوق بر دشمن می‌باشد، اما این تفوق از طریق کاربرد مستقیم نیرو و تسلیحات نظامی صورت نمی‌پذیرد ولی در استراتژی مستقیم نقطهٔ مقابل آن مد نظر است (قاسمی، ۱۲۴: ۱۳۸۶).
در حوزهٔ اعتدال‌گرایی نیز کفهٔ سنگین تدوین استراتژی در قبال امتیازگیری از طرف مقابل با توجه به یک استراتژی غیرمستقیم می‌باشد. یعنی نگاهی حداقلی به هزینه در حوزهٔ سیاست خارجی و حداکثری در نگرش به دست آورد‌ها از طرف مقابل مد نظر قرار دارد.
استراتژی تهاجمی و تدافعی کشور‌ها در زمینهٔ استراتژی و نوع رفتارهای لازم برای دستیابی به اهداف خود، الگوهای متفاوتی را اتخاذ می‌نمایند. برخی سعی در تغییر مسیر مستقیم محیط دشمن دارند اما برخی دیگر صرفا نگاهی به درون واحد خود داشته و بیشتر خواهان خنثی سازی تهدیدات استراتژیک بیرونی از طریق تقویت محیط داخلی می‌باشند. به عبارتی از دو گونه استراتژی تهاجمی و تدافعی بهره می‌برند (قاسمی، ۱۲۷: ۱۳۸۶).
سیاست خارجی اعتدال گرا با توجه به محیط توازن‌ساز خود می‌تواند با ایجاد توازن در این دونوع رویکرد استراتژیک به تسلط محیطی نسبی، نسبت به رقبای خود در سطح بین الملل دست یابد، با توجه به تاکید بر ایجاد عمق قدرت در نیروهای داخلی و لزوم آن برای ایجاد پشتوانهٔ قوی برای دستگاه دیپلماسی باید نگاه ویژه‌ای از سوی دستگاه فکری اعتدال گرایی در این زمینه مورد توجه قرار بگیرد، زیرا تمرکز این سبک فکری بر ایجاد بستر تعاملات بین المللی باید با تقویت زیربنای درونی کشور برای تامین قدرت پشتوانه‌دار لحاظ گردد.
استراتژی گام به گام و متراکماستراتژی می‌تواند از حالت انباشتی، تراکمی و گام به گام یا تدریجی برخوردار باشد. به عبارتی در استراتژی گام به گام، هدف نهایی به مجموعه‌ای از اهداف تقسیم شده و نوعی سلسله مراتب بین آن‌ها بر قرار می‌گردد. از سویی دیگر برخی استراتژی‌ها حالت انباشتی و تراکمی دارند.
به عبارتی واحدهای مربوطه بر این باورند که توان تغییر محیط و دگرگون‌سازی ابعاد مختلف آن را در جهت تحقق هدف استراتژیک خود، به صورت یک جا و هم زمان خواهند داشت، بنابراین نیازی به تجزیهٔ هدف استراتژیک و مرحله بندی برای تحقق آن نخواهد بود (قاسمی، ۱۲۸: ۱۳۸۶).
در سیاست خارجی اعتدال گرا با توجه به عدم تمرکز بر حوزه‌ای خاص در ارتباطات و تعاملات بین المللی و خواستی نوین برای تعامل پایدار با تمام واحدهای سیاسی ممکن، استراتژی گام به گام جلوهٔ بیشتری می‌نماید. زیرا، انرژی دستگاه دیپلماسی برای توان‌گزاری قدرت تعاملی باید در هر حوزه به نسبت منافع و اهداف ملی تعریف گردد و این تقسیم بندی تعاملی، امکان تمرکز قوا و در نتیجه ایجاد یک سیاست انباشتی را ناممکن می‌سازد.
استراتژی ضد نیرو و ضد شهراساس این گونه بندی براساس کارکرد تسلیحات هسته‌ای است و در اینجا هدف بازدارندگی است. در این نوع درک استراتژیک اندیشهٔ تعامل گرا تهدید محیط مردم غیر نظامی برای امکان فشار به رقیب و در مقابل آن در استراتژی ضد نیرو منظور تهدید نیروی نظامی به تنهایی، برای ایجاد درک وحشت در طرف مقابل و قبول رویکرد می‌باشد (قاسمی، ۱۲۸: ۱۳۸۶).
در سیاست خارجی اعتدال گرا با توجه به گسترهٔ تعاملات نوین بین‌المللی، نیازی به رویکرد اولیه به این استراتژی نیست و شاید بتوان در آخرین رتبهٔ استراتژیک در حوزه اعتدال گرایی از آن نام برد زیرا سیاست خارجی اعتدال گرا با ایجاد توان دیپلماتیک قوی، می‌تواند در وهلهٔ اول به ساخت اهرم‌های فشار سیاسی تکیه نماید و صرفا لزومی برای بکارگیری اهرم فشار تهدید نظامی ضروری نمی‌نماید.
منابع:
-دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. (۱۳۹۱). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، سمت.
-قاسمی، فرهاد. (۱۳۸۶). دیپلماسی و روابط بین الملل، تهران، میزان.
از کشتن افراد عینکی به جرم روشنفکر بودن تا حذف پول و مذهب از مناسبات اجتماعی / فاجعهبارترین حرکت قرن بیستم برای ساخت اتوپیای روستایی
شباهتهای قائد بغداد و پیشوای برلین؛ از میل به ویرانگری تا قهرمان پرستی
طرز تهیه کباب لاهماجون، خوشمزهترین کباب ترکی
سالاد فیله مرغ سوخاری با سس رنچ، جذابترین سالادی که تابهحال خوردهاید
