شامپانزه‌ها رقبای آینده انسان‌!

فرارو- زمانی تصور می‌شد که نشر ایده‌ها و فرهنگ مشخصه‌ای است که انسانها را از سایر حیوانات متمایز می‌کند، اما دانشمندان به تازگی برای اولین باری به شواهدی مستقیم از انتقال ابداعات تکنولوژی میان شامپانزه‌های وحشی دست یافته‌اند.

به گزارش فرارو به نقل از ایندیپندنت، مطالعۀ درازمدتی که بر روی شامپانزه‌های جنگل "بادونگو" در اوگاندا انجام شده، نشان می‌دهد که در دو مورد مهارت ساخت ابزار، به صورت اجتماعی در میان اعضای یک جامعه از شامپانزه‌ها منتقل شده است. این اولین بار است که چنین پدیده‌ای در میان شامپانزه‌هایی که در اسارت نبوده‌اند، ثبت شده است.

دانشمندان شاهد بودند که شامپانزه‌ها با دیدن یک "ابزار نوشیدن" -در این مورد اسفنجی که از خزه درست شده بود- که از سوی یکی از اعضای جامعه‌شان اختراع شده بود، شروع به تقلید از او کردند تا اینکه این رفتار خیلی زود در آن جامعه از شامپانزه‌ها شایع شد.

پیشتر می‌دانستیم که شامپانزه‌ها برای جذب آب و نوشیدن آن از برگهای مچاله شده استفاده می‌کنند، اما هیچگاه در طول بیست سالی که این گروه از شامپانزه‌ها تحت نظر قرار داشتند، مشاهده نشده بود که از خزه به عنوان اسفنج استفاده کنند. عادت جدید دیگری نیز میان این شامپانزه‌ها شکل گرفته که آن هم در حال گسترش میان اعضای گروه است؛ در حالیکه هرگز دیده نشده بود که این شامپانژه‌ها از برگهای مچاله‌شده‌ای که قبلاً به عنوان اسفنج استفاده کرده بودند، دوباره استفاده کنند، اما اکنون با بازیافت این برگها را، چند بار از آنها استفاده می‌کنند.

نتایج این مشاهده، می‌تواند در درک چگونگی تکامل فرهنگی‌ در نیاکان اولیۀ انسان، پس از آن که (بین 5 تا 7 میلیون سال پیش) مسیر تکامل انسان و شامپانزه از هم جدا شد، به ما کمک کند.

اگرچه، پیشتر مشاهده شده بود که در جوامع مختلف شامپانزه‌ها، سنتهای فرهنگی گوناگونی جاری است، اما دانشمندان تا به حال به انتقال یک روش جدید ابزارسازی از "مخترع" اصلی روش به سایر اعضای جامعه بر نخورده بودند.

"کاترین هوبایتر"، استاد روانشناسی دانشگاه سنت اندروز می‌گوید: "تفاوت‌های رفتاری که میان جوامع مختلف شامپانزه‌ها مشاهده می‌شود، دهه‌ها است که شگفتی پژوهشگران را برمی‌انگیزد. در برخی از این جامعه‌ها از ابزار استفاده می‌شود، در برخی دیگر از ابزار استفاده نمی‌شود، و در برخی دیگر از انجام کاری مشخص از چند ابزار گوناگون استفاده می‌شود."

وی ادامه داد: "این رفتارها "فرهنگی" توصیف کرده‌اند، که به این معناست که شیوع این رفتارها در نتیجۀ آموزش فردی به فرد دیگر است. اما در اغلب این موارد این رفتارها مدتهاست که تثبیت شده‌اند و به سختی می‌توان دریافت که در ابتدا چگونه در میان یک گروه شایع شده است."

دکتر هوبایتر افزود: "ما خوش‌شانس بودیم که در زمانی درست در محل درست حضور داشتیم تا ظهور و اشاعۀ دو رفتار جدید در رابطه با استفاده از ابزار را شاهد باشیم؛ اتفاقی که ندرتاً در مطالعات حیات وحش روی می‌دهد."

این مطالعه در سال 2011، زمانی آغاز شد که پژوهشگران شاهد بودند یک شامپانزۀ نرِ "آلفا" (نرِ غالب) با نام نیک، برای جذب آب از یک چالۀ آب گل‌آلود، از اسفنج خزه استفاده می‌کند. شامپانزۀ ماده‌ای که شاهد این حرکت بود به سرعت شروع به تقلید از او کرد.

در عرض شش روز، هفت شامپانزۀ دیگر هم به درست کردن اسفنج خزه‌ای برای نوشیدن آب روی آوردند، و آنطور که تیباود گرابر- محقق دانشگاه نئوشتلِ سوییس- می‌گوید، در حال حاضر از میان 70 عضو این جامعۀ شامپانزه‌ها، گروهی دوازده تایی از این روش بهره می‌گیرند.

دکتر گرابر در این باره گفت: "ما شدیداً شگفت زده شده بودیم، این ایده اولین بار به ذهن "نیک" (یکی از شامپانزۀ نر) رسید. آنطور نبود که این شامپانزه از لحاظ خلاقیت و ماجراجویی زبانزد باشد."

وی ادامه داد: "این مطالعه به ما نشان می‌دهد که فرهنگ شامپانزه‌ها در طول زمان و به تدریج، از راه افزودن بر دانشی که از پیش در جامعه وجود داشته تغییر می‌کند. احتمالاً فرهنگ نیاکان اولیۀ ما نیز به همین روش دچار تغییر می‌شده است. از این لحاظ، این پژوهش به خوبی نشان می‌دهد که چطور مطالعه بر روی فرهنگ شامپانزه‌ها، می‌تواند به ما در درک مدل تکامل فرهنگ انسان کمک کند."

به گفتۀ ویلیام هاپیت، متخصص حیات وحش در دانشگاه آنجیا راسکین، این پژوهش که در نشریه زیست‌شناختی PLOS منتشر شده، از مدلهای شبکۀ اجتماعی بهره گرفته است تا چگونگی انتقال رفتارهای استفاده از ابزار را که برمبنای نزدیکی تعاملات میان اعضای گروه صورت می‌گیرد را نشان دهد.

دکتر هاپیت می‌افزاید: "نتایج ما شواهدی قوی در تایید انتقال اجتماعی که در شبکۀ اجتماعی شامپانزه‌ها روی می‌دهد ارایه می‌دهد، و نشان می‌دهد که شامپانزه‌های وحشی روش‌های جدید استفاده از ابزار را از یکدیگر یاد می‌گیرند و این ادعا را که گوناگونی‌های رفتاری مشاهده شده در جوامع مختلف شامپانزه‌ها را باید "فرهنگی" بدانیم تقویت می‌کند."

شامپانزه‌های باهوش: مطالعۀ شامپانزه‌ها در اسارت
مشاهده شده که شامپانزه‌ها برای آینده برنامه‌ریزی می‌کنند. سانتینو، یک شامپانزۀ تحت اسارت در باغ وحش فورویک در سوئد، صبح پیش از بازگشایی باغ وحش قلوه سنگها را یک گوشه جمع کرده تا به سمت بازدیدکننده‌ها پرتاب کند. شامپانزۀ دیگری با نام کانزی، می‌تواند با شنیدن کلمات و جملات، به نشانه‌های چاپی مربوط به آن اشاره کند، که نشان از درک صداهای گفتاری توسط نخستی‌ها دارد. شامپانزۀ دیگری با نام پانبانیشا آموزش داده شده تا جملات سادۀ انگلیسی را متوجه شود و شامپانزۀ ماده‌ای با نام "آی" می‌تواند تا پنج بشمارد و اعداد تا پنج رقمی را به خاطر بسپرد.