روایت تصویری از «زنان عصر قاجار» (2)

تاریخ انتشار: ۰۹:۴۳ - ۱۰ مرداد ۱۳۹۳

فرارو- در میان عکس های آنتوان خان از اواخر عصر قاجار و شروع پهلوی نمونه های مستند قابل توجهی از زندگی زنان در اندورن و بیرون خانه به چشم می‌خورد.

به گزارش سرویس عکس و تاریخ فرارو، بی شک یکی از دلایل ارزشمند بودن مجموعه عکس های آنتوان از ایران عصر قاجار، علاقه او به ثبت ابعاد مردم شناسی و زیست اجتماعی در این عصر است که باعث می شود ای بسا او را پدر عکاسی اجتماعی در ایران بدانیم. او آنقدر مجذوب زندگی مردم کوچه و خیابان در زمانه خود بود که از هر کس در هر طبقه ای اعم از گدا و درویش و کولی و معتاد و دلاک می خواست که به آتلیه او برود و جلوی دوربینش نشسته و سوژه عکاسی شود.

دلمشغولی آنتوان به ثبت زندگی مردم باعث شده تا آنچه امروز از مجموعه 7هزارتایی عکس های او برای ما باقی مانده گویای زندگی در بیرون و اندرون خانه مردمان اواخر عصر قاجار باشد؛ چیزی که در عکاسان شاخص آن دوران چون عبدالله قاجار و ابراهیم خان عکاس باشی کمتر یافت می‌شود.

در این میان زنان قاجار و پوشش و زندگی آنان فصل قابل توجهی از مجموعه عکاس است. او از زنان طبقات مرفه شهری تا زنان روستایی، دختران کولی و تن فروش از فارس، کرد، گرجی، زرتشتی و ارمنی را به عکاسخانه خود می برد و و از آنان عکس می گرفت.

نگاه مستند آنتوان در ثبت زندگی باعث شد او جدا از عکس‌های آتلیه ای دوربین خود را بر دارد و به اندرونی خانه ها هم برود تا ابعاد دیگر زندگی زنان را به تصویر بکشد. عکس های زنان بالرین و مطرب یا دختران محصل یا زنانی که در حیاط، مطبخ و سر سفره، در حال قلیان کشیدن یا قالیبافی هستند مربوط به همین قسمت از کار عکاس است.

از دیگر نکات قابل توجه عکس های آنتوان از زنان قاجار ثبت نحوه پوشش آنها در اندرون و بیرون خانه است؛ گفته می شود پوشش زنان در عصر قاجار از جهت تفاوتی که میزان مشارکت زنان طبقات مختلف در اقتصاد و فعالیت های اجتماعی در شهر و روستا وجود داشته با هم فرق داشته است.

در زمانه آنتوان با بیشتر شدن سفر هیات های اروپایی به ایران، وقوع جنبش های سیاسی، اجتماعی مختلف مانند جنبش تنباکو و مشروطه و رشد مطبوعات و مدارس و موج نوگرایی حاصل از آن و متعاقب آن افزایش سطح آگاهی جامعه به خصوص زنان تفکر و مطالبات آنان در حال تغییر بود. در عکس های آنتوان، هم زنانی با روبنده و چادر می بینیم و هم دخترانی بی حجاب با ظاهر متجدد و شبیه اروپائی ها که جامعه در حال تحول اواخر عصر قاجار را نشان می دهد.

درباره پوشش معمول زنان در این عصر می توان گفت که در این دوره لباس زنان تا حدی ساده بود و با لباس مردان چندان اختلافی نداشت. عموما زنان پیراهن تنگی بر تن می کردند که پارچه آن اغلب از نخ و ابریشم بود و چاک پیراهن از جلو باز می شد و در زیر گلو به وسیله روبان یا دکمه ای محکم می شد.

آنان همانند مردان، شلوار گشاد و بلندی به پا می کردند و روی آن دامن گشاد و نسبتا بلندی می پوشیدند که طول آن تا وسط ساق پا می رسید و مقداری از شلوار و لبه آن پیدا بود. شلوار زنان گشاد و پارچه های راه راه بود.

آنان معمولا در بیرون از خانه هم سراپای خود را در چادر بزرگ مشکی یا بنفش حاشیه دار می پوشاندند و چاقچور در پا می کردند و روبنده سفیدی که در مقابل صورت دارای دو سوراخ به شکل چشم یا توری مسدس بود، روی صورت می کشیدند.

عکس های آنتوان از زنان قاجار از این جهت در بر گیرنده پوشش مرسوم زنان عصر خود ونیز موج تغییری است که چندی بعد با شروع عصر پهلوی تشدید شد. گفتنی است بسیاری از عکس ها برای نخستین بار است که در ایران منتشر می شود.