چرا در لیبی هرج و مرج حاکم است؟

از زمان سقوط معمر قذافی در اکتبر سال ۲۰۱۱، لیبی دستخوش ناآرامی و بی قانونی بوده است. تعداد زیادی از گروههای شبه نظامی، کنترل بخشی از کشور را در دست دارند و دولتهای متعددی که یکی پس از دیگری روی کار آمده اند از برقرار کردن نظم و قانون عاجز بوده‌اند.

چه گروه‌هایی لیبی را کنترل می کنند؟
در عالم واقعیت هیچ کس و مشکل دقیقا همین است. رقمی نزدیک به ۱۷۰۰ گروه شبه نظامی گوناگون، که هر کدام از آنها اهداف خاص خود را دنبال می کنند، در این کشور فعال هستند. ولی پول و قدرت هدف مشترک همه آنهاست. در دوران مبارزه علیه حکومت معمر قذافی این گروههای مسلح برای خود قدرت و نفوذی کسب کردند و بسیاری از آنها حاضر نیستند این شرایط تغییر کند. به نظر می رسد که همه این گروهها اکنون می کوشند به قدرت و حوزه نفوذ خود بیافزایند.

از نظر سیاسی و جهانبینی نیز با یکدیگر اختلافات زیادی دارند. برخی از آنها اسلام گرا و گاه بسیار تندرو هستند، برخی دیگر جدایی طلب و قوم گرا هستند و برخی دیگر سکولار و لیبرال هستند. علاوه بر این به نظر می رسد که گروههای شبه نظامی براساس تقسیمات منطقه ای و قومی شکل گرفته اند و این شرایط را انفجاری تر کرده است. برخی نگران هستند که درآینده لیبی نیز درگیر یک جنگ داخلی شود.

مگر این گروه‌ها یک زمانی متحد نبودند؟
تنها زمینه اتحاد آنها نفرت از حکومت معمر قذافی و مبارزه برای سرنگونی آن بود. شورش مسلحانه علیه حکومت سابق یک رهبری واحد نداشت. گروههای شبه نظامی در شهرها و مناطق مختلف لیبی هر یک به شکل مستقل می جنگیدند.

برخی از این گروهها مدعی اند که در دوره مبارزه با حکومت سابق هزینه بیشتری داده اند و بنابراین باید امتیاز بیشتری به آنها داده شود. در کشوری مثل لیبی که همواره تحت حکومت های دیکتاتوری بوده فرهنگ و سنت‌های دموکراتیک ریشه ندارند. به این دلایل گروههای شبه نظامی هیچگاه نتوانستند به توافق برسند و یک حکومت جدید را بر مبنای حاکمیت قانون بنا کنند.

در نتیجه از زمان سقوط رژیم قذافی تاکنون در لیبی پنج حکومت مختلف روی کار آمده است. در ژوئن امسال دومین انتخابات دموکراتیک از زمان سقوط رژیم سابق برگزار شد ولی این انتخابات نیز به برقراری ثبات در این کشور کمکی نکرد.

آیا لیبی کمک خارجی دریافت کرده؟
میزان این کمک ها بسیار کم است. آمریکا قول داده که به دولت جدید برای یافتن تسلیحات به غارت رفته در روزهای پس از سقوط حکومت سابق و به خصوص تسلیحات و موشک های ضد هوایی کمک کند.

اما به گفته برخی از کارشناسان امور امنیتی و دفاعی، لیبی اکنون یک بازار اسلحه بزرگ است. اسلحه هایی که در لیبی خریداری می شوند در کشورهای منطقه پخش شده و بخشی از آنها به دست گروههای شورشی افتاده است. هیچ اقدامی برای میانجیگری توسط غرب، جامعه عرب و یا اتحادیه آفریقا در سطوح عالی برای حل بحران لیبی صورت نگرفته است.

دلیل آن چیست؟
به نظر می رسد که غرب و جامعه عرب به بی ثباتی در سوریه و مصر و اکنون بحران عراق توجه بیشتری نشان می دهند.

اتحادیه آفریقا نیز در لیبی نفوذ کمی دارد. این اتحادیه با حمایت سازمان ناتو از شورش مسلحانه علیه حکومت قذافی مخالف بود و سیاستمداران و مقامات حکومت جدید لیبی به این اتحادیه اعتماد ندارند.

با این وجود کشورهای آفریقایی بیشتر از سایرین در مورد تشدید و تداوم آشوب در لیبی نگران هستند و معتقدند که ممکن است اوضاع در کشورهای مالی و نیجر را بی ثبات کند.

تسلیحاتی که از زرادخانه های حکومت معمر قذافی تاراج شد اکنون به صحرای سینا، نوار غزه و حتی سوریه قاچاق می شوند.

پس از بسته شدن فرودگاه شهر طرابلس تحت تاثیر نبردهای مسلحانه گروههای رقیب، دولت لیبی می گوید از جامعه بین المللی درخواست کمک خواهد کرد. اما همزمان سازمان ملل متحد در یک اقدام ناخوشایند، به دلیل شرایط امنیتی کشور کارمندان خود را از لیبی خارج کرد. هنوز مشخص نیست که دولت فعلی لیبی چه نوع کمک هایی را از جامعه بین المللی درخواست خواهد کرد و چه کشورهایی حاضر خواهند شد به لیبی کمک کنند.

آیا خارجی ها در خطر هستند؟
از سال ۲۰۱۲ به بعد موجی از حملات به خارجیان اتفاق افتاد. یک مورد آن قتل کریستوفر استیونس سفیر آمریکا در شهر بنغازی بود. مورد دیگر آن گروگانگیری سفیر اردن بود که مدتی بعد در ازای آزاد کردن یک پیکارجوی جهادی از زندانهای اردن آزاد شد.

علاوه بر این حملاتی هم به کنسولگری ایتالیا در شهر بنغازی و سفارتخانه های روسیه و فرانسه در شهر طرابلس روی داده است.

به نظر می رسد که آمریکا با انجام عملیات پنهانی در خاک لیبی قصد دارد این تهدیدها را خنثی کند. آمریکا در واکنش به قتل سفیر این کشور در اکتبر سال ۲۰۱۳ ابو انس الليبی، یکی از چهره های مظنون به همکاری با شبکه القاعده و در ژوئن امسال نیز احمد ابو ختاله را در حوالی بنغازی دستگیر کرد.

در عین حال گروههای شبه نظامی پایانه های نفتی را که توسط شرکت های خارجی اداره می شوند تصرف کرده اند. این باعث شد که از حجم صادرات نفت لیبی کاسته شود ولی بر بازار جهانی نفت تاثیر چندانی به جا نگذاشت.

گروه‌های شبه نظامی مهم کدامند؟
گفته می شود که انصار الشریعه و گروه متحد آن یعنی تیپ شهدای ۱۷ فوریه خطرناک‌ترین گروههای اسلام گرای لیبی هستند. انصار الشریعه مسئول قتل سفیر آمریکا شناخته می شود و گفته می شود که با گروههای اسلام گرای تندرو دیگر نیز همکاری می کند.

برخی از کارشناسان می گویند که تعدادی از نفرات انصار الشریعه در سوریه می جنگند ولی شواهد و منابع مستقل این نکته را نمی توانند تایید کنند.

فرماندهی عملیاتی انقلابیون اسلامگرای لیبی یک گروه شبه نظامی دیگر است که بر سر کنترل فرودگاه طرابلس با گروه شبه نظامی موسوم به تیپ زنتان می جنگید. همین درگیریها باعث شد که نگرانی در مورد وخامت اوضاع کشور تشدید شود.

ژنرال خلیفه حفتر نیز فرمانده یک گروه شبه نظامی نیرومند است که ارتش ملی لیبی نام دارد. این گروه مسئول حملات هوایی ۱۶ مه به مواضع اسلام گرایان در شهر بنغازی بود. گروه موسوم به تیپ زنتان نیز چند روز بعد به ساختمان پارلمان در شهر طرابلس حمله کرد. ژنرال حفتر می گوید هدف او شکست دادن گروههای اسلام گراست اما مقامات دولت لیبی می گویند او یک فرمانده سرکش است و انگیزه اصلی او کسب قدرت بیشتر است.

ژنرال خلیفه حفتر کیست؟
او در سال ۱۹۶۹ به روی کار آمدن معمر قذافی کمک کرد و در عملیات نظامی گسترده لیبی در کشور چاد که در سالهای دهه ۸۰ روی داد نقش مهمی داشت. بعدها او مورد غضب معمر قذافی قرار گرفت و به آمریکا مهاجرت کرد.

او در دوران مبارزه مسلحانه علیه حکومت سابق به لیبی بازگشت و یک گروه شبه نظامی تشکیل داد که برخی از حامیان حکومت سابق، افسران نیروی هوایی و کادر نیروی انتظامی سابق را در برمی گیرد. از نگاه بسیاری از مردم لیبی او شخصیت مرموزی است که تاکنون بی ثباتی زیادی به وجود آورده است. پایگاه اصلی او در بنغازی است ولی نشان داده که حوزه نفوذ و عملیات گروه تحت فرمان او شهر طرابلس را نیز دربرمی گیرد.

نظر مردم لیبی چیست؟
بسیاری از مردم لیبی در هراس دایم زندگی می کنند و هر زمانی که زد وخوردهای مسلحانه روی می دهد در نقاط امن تر پناه می گیرند. آنها احساس می کنند که مثل سایر کشورهای منطقه از جمله مصر و تونس، آرزوی آنها برای آزادی و یک حکومت بهتر برباد رفته است.

اما اوضاع در لیبی از مصر و یا تونس بسیار آشوب زده تر است و یکی از دلایل آن این است که برخلاف نمونه مصر، در جریان قیام علیه قذافی ارتش این کشور از هم گسیخت. علاوه بر این در لیبی هیچگاه احزاب سیاسی با سابقه ای مثل اخوان المسلمین در مصر و یا نهضت در تونس، وجود نداشته که از منافع طرفداران خود دفاع کنند.

در چنین اوضاعی عملا دولتهایی که در لیبی تشکیل می شوند به نوعی گروگان گروههای شبه نظامی هستند. در حقیقت دولت لیبی با پرداخت حقوق بسیاری از نفرات گروههای شبه نظامی امیدوار است که آنها موضع خود را تغییر داده و به یک ارتش ملی بپیوندند. ولی از شرایط چنین برمی آید که این تلاش بعید است به نتیجه برسد.