عروسک‌های کودکی‌مان چه شدند؟

عادل بزدوده با انتقاد از وضعیت نگهداری عروسک‌های نمایشی گفت: عروسک‌های دو مجموعه «خونه مادربزرگه» و «هادی و هدی» کلا از بین رفته‌اند.

این هنرمند عروسک‌ساز در گفت‌وگو با ایسنا، با اظهار تاسف از نبود آرشیوی برای نگهداری عروسک‌های نمایشی ادامه داد: عروسک‌های مجموعه‌هایی مانند «خونه مادر بزرگه» یا «هادی و هدی» علاوه بر اینکه نتیجه زحمات بخشی از هنرمندان عروسک ساز بودند، بلکه نوستالژی چندین نسل از تماشاگران را با خود داشتند اما متاسفانه، بی توجهی به این عروسک‌ها، نادیده انگاشتن نوستالژی بسیاری از بچه‌های نسل قبلی است که این عروسک‌ها برایشان خاطره انگیز است.

بزدوده با اشاره به حجم بالای عروسک‌هایی که در هر دوره از جشنواره تئاتر عروسکی ساخته می‌شود، یادآور شد: در هر دوره از جشنواره تئاتر عروسکی به عنوان فعالان این رشته دور هم جمع می‌شویم و برای حضور در جشنواره تئاتر عروسکی عروسک درست می‌کنیم به طوریکه امروزه در خانه‌های همه ما انباری از عروسک نمایشی وجود دارد اما حیف است جایی برای نگهداری این عروسک‌ها نداشته باشیم.
کارگردان نمایش‌ «آهای تو دیگه کی هستی؟» با اشاره به برگزاری چهار دوره جشنواره تئاتر عروسکی یادآور شد: در تمام این سال‌ها که جشنواره برگزار شده است، خدا می‌داند چقدر عروسک در سراسر ایران توسط گروه‌های متقاضی شرکت در جشنواره ساخته شده اما متأسفم که این گنجینه در خانه‌های ما از بین می‌رود.

سازنده عروسک «زی‌زی‌گولو» در ادامه از وضعیت نگهداری عروسک‌های نمایشی در تلویزیون نیز انتقاد کرد و افزود: شبکه‌های یک و دو سیما به ظاهر آرشیو عروسک دارند اما این آرشیوها به انباری تبدیل شده است. در حالی که آرشیو در مقولات فرهنگی و هنری معنای خاص و تاریخی دارد یعنی تمام اسناد مربوط به یک اثر باید طبقه‌بندی و حفظ و نگهداری شود.

سازنده عروسک‌های مجموعه«خونه مادر بزرگه» با اشاره به بازدیدی که سال‌ها پیش از آرشیو شبکه دو داشته است، یادآور شد: تصمیم داشتم چند عروسک را برای نمایشگاهی که در کانون پرورش فکری برپا شده بود، به امانت بگیرم اما وقتی به این آرشیو مراجعه کردم، متوجه شدم عروسک‌های «خونه مادربزرگه» و «هادی و هدی» کاملاً از بین رفته و الان هم اصلاً خبر ندارم بر سر عروسکهایی که دیگر دوستان ساخته‌اند، چه بلایی آمده است.

بزدوده با اظهار تأسف از وضعیت نابسامان عروسک‌های «شهر موش‌ها» اضافه کرد: عروسک‌های این پروژه با وضع بسیار اسف‌بار تلنبار شده بودند و خدا می‌داند این ثروت معنوی چگونه مورد بی توجهی قرار گرفته است. متأسفانه با انتخاب افراد غیر کارشناس به عنوان مسئولان آرشیو ، سرمایه‌های معنوی ما این گونه متحمل ضرر و زیان می‌شوند.

او در ادامه برای 200 عروسکی برای پروژه «شهر موشهای 2» ساخته شده، اظهار نگرانی کرد و ادامه داد: نمی‌دانم تا چند سال دیگر سرنوشت این عروسک‌ها چه خواهد شد!

بزدوده با تقدیر از تلاش مرضیه برومند برای بازسازی عروسک‌های «شهر موش‌ها» که در موزه سینما نگهداری می‌شود، ادامه داد: این مجموعه در موزه سینما وجود داشت اما متوجه شدیم برخی بازدید کنندگان روی تن بعضی عروسک‌ها را امضا کرده‌اند! یعنی این عروسک‌ها در موزه هم خوب نگهداری نمی‌شد. به همین دلیل خانم برومند آنها را گرفت و سعی کردیم به بهترین شکلی آنها را بازسازی کنیم و دوباره به موزه تحویل دهیم اما یک دست صدا ندارد و باید فضای مناسبی برای نگهداری عروسک‌ها پیش‌بینی شود.

طراح و سازنده عروسک‌های فیلم«الو الو من جوجوام» با تشریح معنای آرشیو در فرهنگ و هنر تصریح کرد: آرشیو به معنای انباری نیست. بلکه محیطی است که تمام اسناد مربوط به یک پروژه به شکل درستی حفاظت می‌شوند و حتی مردم به عنوان بازدید کننده، از این گونه آرشیوها دیدار می‌کنند اما متاسفانه نه در تلویزیون و نه درسینمای ما، تعریف درستی از آرشیو هنری وجود ندارد.

بزدوده با اشاره به تلاش‌هایش برای راه‌اندازی آرشیوی از عروسک‌های تلویزیونی در سال‌های گذشته یادآور شد: سال‌ها پیش در دوره مدیریت وحید نیکخواه آزاد قرار بود با همکاری زنده یاد کامبیز صمیمی مفخم، سوله بزرگی را برای نگهداری تمام عروسک‌های تلویزیونی در اختیار بگیریم و فضا سازی کنیم. حتی چینش عروسک‌ها را طراحی کرده بودیم و قرار بود بخش‌هایی از هر پروژه تلویزیونی حین بازدید خانواده‌ها پخش شود. نمی‌خواستیم آنجا را به «دیزنی‌لند» تبدیل کنیم اما قرار بود یک آرشیو درجه یک در حد خودمان راه اندازی کنیم که متأسفانه به نتیجه نرسید.

عروسک گردان نمایش«حادثه در شهر عروسک‌ها» خواستار توجه قانون گذاران به تاسیس آرشیو آثار هنری شد و تاکید کرد: امروزه گنجینه عروسک‌های سایه‌ای در مرکز تئاتر کانون پرورش فکری نگهداری می‌شود. این‌ها تاریخچه تئاتر عروسکی ایران هستند که باید نگهداری و حفاظت شوند و یک فرد کارشناس را به عنوان مسئول این بخش معرفی کنند. اینها مسائلی است که انجام آن به دست هنرمندان نیست بلکه در اختیار بزرگانی است که مسئولیت قانون‌گذاری دارند و می‌خواهند پیشینه فرهنگ و هنر ایران را تعریف کنند.

بزدوده در ادامه بی توجهی به عروسک‌های نمایشی را نادیده‌ انگاشتن زحمات دست اندرکاران این هنر و هدر رفتن هزینه فرهنگ دانست و خاطرنشان کرد: در این سال‌ها متأسفانه نه تنها از عروسک‌های نمایشی حمایتی نشده، بلکه گاه کلیدی به یک دوست آبدارچی داده‌اند و او را به عنوان مسئول نگهداری این عروسک‌ها گماشته‌اند یعنی ساز وکار درستی وجود نداشته است.

او در پایان سخنانش به تجربیات موفق دیگر کشورها در زمینه راه‌اندازی آرشیو عروسک‌های نمایشی اشاره کرد و گفت: چند سال پیش سفری به مسکو داشتم. آنها آرشیو بزرگی از عروسک‌های نمایشی‌شان را گردآوری کرده بودند که در ابتدا 2000 عروسک در آن نگهداری می‌شده و امروز به 15 هزار عروسک از سراسر دنیا تبدیل شده است و حالا از سراسر دنیا بازدید کننده دارد. ما هم می‌توانیم چنین تجربه‌ای داشته باشیم چون راه ساده‌ای است و پر پیچ و خم نیست اما باید فرهنگ سازی شود که متأسفانه در این بخش به شدت کم کار بوده‌ایم.