گاز می‌دهیم و آب می‌خریم؟

هر روز پيش‌تر مي‌آيد. خشكسالي در سكوت هر روز به ايران نزديك‌تر مي‌شود و به نظر مي‌رسد درست وقتي كه همه ما خواب هستيم، كشور را درمي‌نوردد.

بحران كمبود آب به تهديدي براي امنيت جهان وبهانه نامريي براي آغاز جنگ تبديل شده است. از كاليفرنيا در ايالات متحده تا خاورميانه و كشور ما مناطق گسترده‌يي در حال خشك شدن هستند و ميليون‌ها نفر از دسترسي به آب آشاميدني محرومند. حتي مقامات اطلاعاتي امريكا و سازمان‌هاي بين‌المللي هم نسبت به كم شدن منابع آب هشدار داده‌اند و متخصصان مي‌گويند جهان بر لبه پرتگاه ايستاده است.

روزنامه انگليسي «گاردين» چندي پيش در گزارشي با اشاره به بحران آب در مناطق مختلف جهان نوشت كه خاورميانه، شمال آفريقا و جنوب آسيا به دليل مديريت غلط در سال‌هاي آينده با كمبود آب روبه‌رو مي‌شوند. در اين گزارش ايران هم جزو كشورهاي درگير با بحران آب ذكر شده است.

بر اساس گزارش گاردين، آمار كاهش ذخاير آبي وحشتناك است. از سال 2003 تاكنون بخش‌هايي از تركيه، سوريه، عراق و ايران كه در كنار دجله و فرات هستند 144 كيلومتر مكعب ذخاير آبي خود را از دست داده‌اند.

طبق آمار، بخش كمي از كاهش آب به دليل خشكسالي زمين در سال 2007 و بخش ديگري تبخير درياچه‌ها و ذخاير آب بوده است ولي اكثريت آب از دست رفته كه به 90 كيلومتر مكعب مي‌رسد به دليل كاهش ذخاير آب‌هاي زيرزميني بوده است. حساسيت موضوع تا جايي است كه حتي سازمان‌هاي امنيتي نسبت به حملات تروريستي و جنگ و درگيري بر سر آب هشدار داده‌اند.

هر چند رييس دولت دهم بر اين باور بود كه بخشي از مساله خشكسالي عمدي است و دشمن با تخليه ابرهايي كه به سمت كشور مي‌‌آيد، يك جنگ نامتعادل انساني به پا كرده است و محمد جواد محمدي‌زاده، معاون رييس‌جمهور و رييس سازمان حفاظت محيط زيست ايران در دولت دهم نيز گفته بود كه بخشي از خشكسالي‌هاي موجود در ايران و كشورهاي اطراف ناشي از تخليه بار ابرها توسط برخي كشورهاي اروپايي است اما كارشناسان درباره پديد آمدن بحران خشكسالي در جهان نظرات ديگري دارند.

در حال حاضر متوسط بارش در ايران حدود يك سوم ميانگين جهاني است و حدود دوسوم از 130 ميليارد مترمكعب آب جاري در سطح كشور در 16 رودخانه جاري است كه براساس اظهارات كارشناسان، بحث مهار آب‌هاي مرزي از جمله ضرورت‌هاي اصلي ايران مطرح مي‌شود. در سال‌هاي گذشته كشور‌هاي منطقه و همسايه‌هاي ايران به اين مساله انديشيده‌اند به طوري كه حتي برخي از آنها اقدام به هدايت آب‌هاي مرزي به سمت كشور‌هاي خود كرده‌اند. در اين بين كارشناسان بر ضرورت تعامل كشورهاي همسايه با يكديگر در جهت جلوگيري از بحران‌هاي آينده تاكيد دارند. براساس آمارهاي موجود چين تاكنون در بحث احداث سد و مهار آب‌هاي سطحي و مرزي خود در سطح خاورميانه بسيار موفق عمل كرده است.

از سوي ديگر برخي از كشورهاي همسايه نظير تركمنستان، افغانستان و عراق با ايجاد سد‌هايي روي رودخانه‌هاي مرزي بين دو كشور آب‌هاي مرزي را به سمت كشور‌هاي خود هدايت كرده‌اند و به خشك شدن تالاب‌ها و درياچه‌ها و كم‌آب شدن رودخانه‌ها دامن زده‌اند. كمال‌الدين پيرموذن در همين رابطه تامين نشدن حقابه و استفاده از آب‌هاي مرزي توسط افغانستان را از دلايل خشك شدن تالاب هامون دانسته است.

به گفته عضو هيات رييسه فراكسيون محيط زيست مجلس، يكي از مهم‌ترين عواملي كه مي‌توان براي خشكي تالاب هامون برشمرد تامين حقآبه آن است كه اگر به موقع تامين مي‌شد، وضعيت اين تالاب بحراني نمي‌شد.

او با بيان اينكه وسعت تالاب هامون حدود ??? هزار هكتار است، اظهار داشت: از اين ميزان ??? هزار هكتار در خاك ايران و مابقي نيز در كشور افغانستان قرار دارد و اين تالاب ظرفيتي معادل ?? ميليارد مترمكعب آب دارد كه تاكنون تعهدات تامين حقآبه آن عملي نشده است.

با اين همه به نظر مي‌رسد در يك دهه گذشته توجه دولت‌ها فارغ از نحوه عملكردشان، به مساله خشكسالي جلب شده است. چنان كه نگاهي گذرا بر بودجه مهار آب‌هاي مرزي كشور از سال 83 تاكنون گذشته از تلاش دولت‌ها در مهار آب‌هاي مرزي حكايت دارد.

در سال 1383 بودجه تخصيص به مهار آب‌هاي مرزي در كشور حدود هزار و 700 ميليارد ريال بوده كه اين رقم در سال 1387 به حدود چهار هزار و 258 ميليارد دلار رسيده كه اين ميزان در بودجه سال 1388، به پنج هزار و 987 ميليارد دلار افزايش يافته و با افزايش 6/40 درصدي مواجه شده است.

بحران آب در كشور دولت يازدهم نيز پس از رسيدن به قدرت بر اهميت بحران خشكسالي تاكيد كرده است. در همين زمينه طرح‌هايي از سوي وزارت نيرو براي مهار آب‌هاي روان و مرزي داده شده است. در همين زمينه عليرضا دائمي، معاون برنامه‌ريزي و امور اقتصادي وزارت نيرو درباره طرح واردات آب گفته است: بحث واردات آب در بلندمدت مطرح است و در اين خصوص مذاكراتي با كشورهاي شمالي همسايه داشته‌ايم.

معاون وزير نيرو اظهارداشت: واردات آب در ميان‌مدت هم مطرح نيست و حداقل زمان براي اجراي اين طرح سه سال است.

وي با بيان اينكه در اين خصوص با كشورهاي ارمنستان، تاجيكستان و افغانستان مذاكراتي داشتيم، اظهار داشت: با نتيجه بخش بودن اين مذاكرات در قالب پروتكل و چيزي فراتر از سهميه‌ها واردات آب خواهيم داشت. بايد توجه داشت كه اجراي اين طرح‌ها بسيار پرهزينه است و بايد برنامه‌ريزي‌هاي دقيقي دراين خصوص صورت بگيرد.

اين سخنان معاون وزير در روزهاي آغازين امسال در حالي بيان شده است كه نمايندگان مجلس شوراي اسلامي در طرحي يك‌فوريتي به اين مساله پرداخته‌اند.