24سال پیش، وقتی جام‌جهانی زهرمار شد!

این شبها فوتبال سلطان شب های ایرانی هاست، نه تنها ایران بلکه جهانی درگیر این رویداد بزرگ است.

بیست و چهار سال پیش درست وسط بازی برزیل و اسکاتلند ناگهان جام جهانی برای همه ایرانی ها زهرمار شد؛ وقتی اسکاتلند گل اول را به برزیل زد ناگهان انگار زمین زیر و بالا شد و صدای مهیب لرزش زمین از تهران هم فراتر رفت.

۲۴ سال قبل یکی از مهیب ترین و پرتلفات ترین زمین لرزه های تاریخ ایران به وقوع پیوست. زلزله ای به قدرت ۷.۳ ریشتر در ساعت ۱۲:۳۰ دقیقه بامداد پنجشنبه ۳۱خردادماه ۱۳۶۹ (برابر با ۲۱ ژوئن ۱۹۹۰) در نزدیکی شهر رودبار و روستاهای تابعه در استان گیلان و شمال غرب استان زنجان در ناحیه طارم علیا رخ داد و تا شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز زمین‌لرزه موجب خسارات جانی و مالی فراوان گردید.

ارتعاشات این زلزله کیلومترها دورتر در استان‌های زنجان و گیلان و در بخشهایی از استان‌های آذربایجان شرقی، تهران، مرکزی، مازندران، سمنان، همدان و کردستان به مدت حدود ۶۰ ثانیه احساس شد.

زلزله اي كه با بزرگی ٧.٣، به ويراني ٣ شهر مهم منجيل، رودبار و لوشان انجاميد و با وقوع گسلش سطحي به طول ناپيوسته حدود ٨٠ كيلومتر، وقوع بيش از ١٠٠ زمين‌لغزش، روانگرايي، آسيب به سد سفيدرود، نيروگاه، سيلو و آسيب به تونلهاي منجيل در جاده قزوين-رشت، همراه شد.

زلزله رودبار در بین 10 زلزله پرتلفات دنیا
به گزارش سایت لرزه نگاری رسمی آمریکا این زلزله یکی از ۱۰ زلزله پرتلفات دنیا بود در این سایت تعداد کشته ها بین ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر ، مجروحین تقریبا 60 هزار نفر و حدود 400 هزار نفر بی خانمان شدند.

چند ساعت پس از وقوع زمین لرزه اصلی چندین پس‌لرزه به وقوع پیوست که بزرگی موج لرزه‌ای آنها بیش از ۵ بود. بزرگترین پس‌لرزه حدود 12 ساعت پس از وقوع زمین‌لرزه اصلی اتفاق افتاد، که بزرگی آن 6 ریشتر گزارش شد.

پس از نصب شبکه لرزه‌نگاری صحرایی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران روزانه حدود چند صد پس‌لرزه ثبت می‌ شد که بزرگی آنها در مواردی از 5 تجاوز می‌کرد. عمق اکثر این پس‌لرزه‌ها بین 10 تا 20 کیلومتر متغیر گزارش شد.

این زمین‌لرزه به لحاظ وسعت و شدت از زلزله‌های بی‌سابقه این منطقه در طی سدهء اخیر بود که مناطق وسیعی از استانهای تهران، گیلان، آذربایجان شرقی، مرکزی، زنجان، همدان، مازندران، سمنان و شهرهایی از قبیل لاهیجان، رودسر، لنگرود، آستانه اشرفیه، تنکابن، سراب، اردبیل، مشکین‌شهر، کرج و شهرک‌های اطراف بروجرد محور قزوین-رشت و روستاهای رودبار الموت طالقان، فیروزکوه مهدی‌شهر، شهمیرزاد، زیراب، بوئین زهرا و دهها شهر و روستای دیگر را به لرزه درآورد.

رسیدن لرزش های این زلزله به تهران نیز باعث وحشت مردم شد و بسیاری را از خواب پراند، اما آثاری از ریزش منازل یا تلفات انسانی مشاهده نشد. برخی از مطبوعات گزارش دادند که تعدادی از خانه قدیمی تهران واقع در محلات جنوبی شهر آسیب‌های جزئی دیده‌اند.

جام جهانی ناجی جان هزاران نفر
در این حادثه تلخ جام جهانی ناجی جان هزاران نفر شد چرا که بازی اسکاتلند و برزیل از بازیهای مهم جام بود و بسیاری از مردم تا پاسی از شب بیدار مانده بودند و در بعضی از روستاها مردم در ایوانها و حیاط های خانه هار یوستای جمع شده و تلویزیون نگاه می کردن به محض وقوع زلزله بسیاری از جوانها توانستند از مهلکه بگریزند و بستگان خود را سریع تر از نیروهای امداد از زیر آوار بیرون آورند.

این اتفاق باعث شده که کمی از میزان مرگ و میر کاسته شود. بعد از این اتفاق یورگن کلینزمن کاپیتان تیم ملی آلمان و مربی سابق این تیم و مربی فعلی تیم ملی آمریکا با مردم مصیبت زده ایران ابراز همدردی کرد و جزء معدود فوتبالیست‌های حرفه‌ای بود که برای کمک به مردم این منطقه گام برداشت . او جوانمردانه از مردم دنیا از طریق تریبون جام جهانی خواست تا به یاری مردم ایران بشتابند. البته فدراسیون فوتبال ایران در جام جهانی 1998 فرانسه و پیش از بازی ایران و آلمان با اهدای تابلو فرش به کلینزمان حرکت انسان دوستانه او را پاسخ داد. او هم با زدن گل زیبایی به ایران نشان داد که آلمانی ها چیزها مختلف را باهم قاطی نمی کنند.

ضعف اطلاع رسانی و رسالت هنر
تا چند روز پس از این رخداد، هیچکس از آن خبر نداشت و کسی نمی‌دانست دقیقاً چه اتفاقی افتاده‌است. وقتی خبر زمین‌لرزه آنهم پس از تأخیر از تلویزیون ایران پخش شد نشانی مرکز زلزله به‌غلط رشت و دیلمان اعلام شد که گمراه‌کننده بود و هنوز مشخص نشده بود که در رودبار چه شده که پس از چند روز عمق فاجعه معلوم شد.

دلیل خطا در اعلام مرکز زمین‌لرزه محدود بودن ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در آنزمان اعلام شد.

عباس کیارستمی که فیلم «خانه دوست کجاست» را در همان منطقه ساخته بود در جست و جوی بازیگران فیلمش فیلم  «زندگی و دیگر هیچ» را ساخت و سپس با ساخت «زیر درختان زیتون» سه گانه اش درباره منطقه رودبار را تکمیل و بسیاری را در سطح جهان با ابعاد این فاجعه آشنا کرد.