"اعتدال" نظریه‌پردازی نمی‌خواهد

فرارو- «اعتدال» فرزند تازه متولد شده صحنه سیاست ایران است؛ فرزندی که از ابتدای آغاز رقابت های انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته و فردای انتخابات 24 خرداد و پس از پیروزی حسن روحانی بر رقبا توجه خیلی ها را به خود جلب کرد و اکنون به گفتمانی قالب در ایران تبدیل شده است. در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته، نامزد پیروز، پرچم اعتدال را بلند کرد تا مرز مشخصی را با حفظ حدود عقلانی، در مقابل افراط گرایی، تمامیت خواهی، اقتدارگرایی، رادیکالیسم و خشونتگرایی ترسیم کند.

احمد نقیب زاده استاد دانشگاه و تحلیل مسائل سیاسی معتقد است که اعتدال اگر چه اکنون بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است اما این گفتمان از ابتدای انقلاب طرفداران خاص خود را داشته است. آنجا که «نیروهای عقل محور تلاش می کردند نیروهای احساسی را تعدیل کرده و خرد محوری را جایگزین هیجانات کنند». او دلیل آنکه اعتدال نه از ابتدای انقلاب بلکه اکنون به گفتمان قالب تبدیل شده است را ابتدا جنگ و بعد فعال بودن نیروهای گریز پذیر می داند.

گفت وگوی فرارو با این استاد دانشگاه را در ادامه می خوانید:

ضرورت طرح موضوع گفتمان اعتدال چه بود. چه شد که قبل از انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد 1392، در جریان انتخابات و بعد از آن مفهموم اعتدال وارد گفتمان سیاسی شد.

درجریان هر انقلاب، نیروهای افراطی یکی پس از دیگری به میدانداری می پردازند. اینها بازنمای احساسات و عواطف سرخورده درون جامعه هستند. از آن طرف نیروهای عقل محور تلاش می کنند نیروهای احساسی را تعدیل کرده و خرد محوری را جایگزین هیجانات کنند. در انقلاب اسلامی وضع به گونه ای بود که از همان آغاز نخبگان درگیر بودند و نخبگان هم گرایش عقل محور دارند. چنانکه 8 سال حکومت آقای هاشمی بر مدار عقل و اعتدال می گذشت. ولی خب نیروهای احساسی و گاه خرد گریز هم که از میدان بدر نرفته بودند و هرازگاهی خیز برمی داشتند. در دوره آقای خاتمی عده ای بی محابا به ساختارهایی که خودشان هم در شکل گیری آن سهیم بودند حمله ور می شدند که خود نوعی خروج از اعتدال بود. در نتیجه نیروهای خردگریز هم ازهمین وضع استفاده کرده و دوره پس از خاتمی را به خود اختصاص دادند و حالا هم دلواپسند. بالاخر اگر این 16 سال را دوره افراط و تفریط بدانیم باید خوشحال باشیم که نیروی معتدل و خردورز آنقدر قدرت داشته اند که دوباره جامعه را بر مدار میانه روی باز گردانده اند. اگر این کار صورت نگرفته بود همین الآن کشور درگیر یک جنگ و بحران عمیق بود. امیدوارم جامعه برای همیشه با این نیروهای خطرناک خداحافظی کند.

اگر اعتدال را در مقابل رادیکالیزم و افراط گرایی قرار دهیم و به نوعی ورود گفتمان اعتدال به عرصه سیاسی را معلول افراط گرایی بدانیم، مشابهه همین شرایط را یعنی حاکم شدن افراط گرایی و رادیکالیزم بر عرصه سیاسی در دهه 60 هم شاهد بودیم اما چرا آن زمان و سال های پس از آن گفتمان اعتدال به عنوان عنصر جایگزین مطرح نشد و در عوض مفاهیمی همچون سازندگی، توسعه، اصلاحات و... مطرح شد.

درآن روزگار نیروهایی از خارج از نظام سعی داششتند نظام را از اعتدال خارج کنند و نظام هم واکنش تند نشان می داد و این سبب می شد که بظاهر افراط گرایی جلوه گر شود. جنگ بود، مجاهدین بودند، نیروهای گریز از مرکز فعال شده بودند و قس علیهذا. با الآن تفاوت وجود جدی داشت. با وجود این دیدید که به مجرد آرام شدن اوضاع حکومت میرحسین که قدری به رادیکالیسم نزدیک بود جای خود را به دولت عقل و اعتدال و توسعه هاشمی داد.

اعتدال چه نسبتی با اصلاحات دارد. آیا اعتدال در تکمیل و تکامل اصلاحات مطرح شده است.

اعتدال نوعی حالت است ولی اصلاح طلبی نوعی رویکرد یا حتی ایدئولوژی محسوب می شود. برای مثال می توان اصلاح طلب میانه رو یا اصلاح طلب تندرو بود. دراینجا تندروی یا میانه روی حالتی است که بر یک رویکرد سوار می شود. الآن ما نمی دانیم آقای روحانی میانه روی را با چه چیز درهم می آمیزد. با توسعۀ سیاسی، اقتصادی، توجه به جامعه مدنی...

برای بسط و توسعه برخی مفاهیم بر عرصه سیاسی و گفتمانی جامعه همچون اصلاحات و توسعه سیاسی، ابتدا یک نوع پشتوانه سازی تئوریک و نظری در مرکز تحقیقات استراتژیک صورت گرفت. ولی مفهوم اعتدال ابتدا در انتخابات از سوی آقای روحانی مطرح شد و بعد از پیروزی در انتخابات تلاش می شود برای آن پشتوانه سازی تئوریک صورت بگیرد. وقتی برای اصلاحاتی که پشتوانه تئوریک آن سرنوشتی به وجود آمد چه سرنوشتی برای اعتدال می شود انتظار داشت و آیا اعتدال می تواند حرکتی پایدارتر از اصلاحات داشته باشد.

کاملا درست است و این گفته شما عرایض بالای بنده را تایید می کند. یعنی برای اعتدال نیازی به نظریه پردازی نیست ولی برای اصلاحات به عنوان دکترین یا ایدئولوژی نیاز به تدوین و تحقیق و ارائه چارچوب هست. خوب اگر آقای روحانی را یکی از کارگزاران بدانیم به این نتیجه می رسیم که رویکرد دولت حاضر همان رویکرد کارگزاران به اضافه میانه روی است. یعنی باید منتظر سازندگی و توسعه اقتصادی به اضافه ملایمت در امور سیاسی شهروندان باشیم. شما انتظاری غیر ازاین دارید؟

یکی از نظراتی که درباره دلایل همه گیر و مقبول واقع شدن گفتمان اصلاحات و توسعه سیاسی در دوم خرداد 76 مطرح می شود این است که ابتدا در دوره ای با توسعه اقتصادی، طبقه متوسطی شکل گرفت که مطالبات آنها از اقتصاد فراتر رفت و توسعه سیاسی و دموکراسی خواهی برای آنها به مطالبه و ارزش تبدیل شد. نکته ای که اکنون وجود دارد این است که به دلیل سیاست های اقتصادی در 8 سال گذشته شاهد ریزش طبقه متوسط و افزایش مطالبات اقتصادی بودیم و بنابراین به نوعی عقب گرد مطالباتی شکل گرفت. در این شرایط اعتدال چه جایگاه گفتمانی در جامعه پیدا می کند.

یک طبقه اجتماعی به این سادگی ها ریزش نمی کند بلکه تضعیف می شود و در اولین فرصت مناسب خود را بازسازی می کند. تضعیف طبقه متوسط یکی از سیاست های دولت احمدی نژاد بود. من این حضرات را می شناسم. در محافل خود یک تحلیلها و راهکارهایی می دهند که مرغ پخته خنده اش می گیرد. شما فکر می کنید وقتی یک دانشجو وارد دوره فوق لیسانس می شود و به صف گروه های منزلتی طبقه سوم می پیوندد، با سیاست های احمدی نژاد از طبقه متوسط به طبقه پائین سقوط می کند؟ البته احمدی نژاد توانست یک گروه کوچک تحصیل کرده هم تربیت کند که ما در دانشکده خودمان نمونه های از آن را می بینیم. همین ها که کتاب ها را قورت می دهند و سپس در دامن دانشجو استفراغ می کنند و برای اثبات نظرات سخیف خود آسمون و ریسمون را هم بهم می چسبانند. ولی این ها قادر به از بین بردن طبقه متوسط نیستند. نگاه کنید این طبقه چطور دارد بال و پر می گیرد. حالا طبقه متوسط اینبار سنجیده تر و ژرفتر گام برمی دارد و به جلو می رود.