تغییر تاکتیک، نه تغییر اهداف

فرارو- بوسه ای که عبدالرحمن الشهری، سفیر جدید عربستان در تهران در 22 آوریل بر پیشانی علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهوری سابق ایران نشاند و دعوت دیپلماتیک اخیر عربستان از محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران گمانه زنی هایی در مورد احتمال گرم شدن روابط دو کشور را به دنبال داشته است.

به گزارش سرویس بین الملل فرارو به نقل از ورلد پولتیکز ریوو، اما این ژست ها را نمی توان به عنوان سیاست تجدید جهت گیری عربستان در مقابل آنچه ریاض هنوز به انقلاب جمهوری اسلامی ایران می داند، تلقی کرد. به نظر می رسد سعودی ها در حال تغییر تاکتیک های خود- احتمالا به دستور آمریکا-هستند اما اهداف منطقه ای شان برای به عقب راندن ایران از ایفای نقش در سوریه، عراق و لبنان به قوت خود باقی است.

گزارش ها حاکی از آن است که احتمالا پشت تمام تلاش های نه چندان رغبت آمیز ایران و عربستان برای کاهش رقابتی که منطقه را بی ثبات می کند، آمریکا قرار دارد. علی هاشم خبرنگاری است که از کانال محرمانه ای که به میانجیگری عمان میان ایران و عربستان شکل گرفته و منجر به مذاکرات مستقیم شد و همچنین از اجازه رهبری جمهوری اسلامی به هاشمی رفسنجانی برای پیگیری برنامه کاهش تنش با سعودی ها خبر داد. با این وجود در شرایطی که فضای لازم برای مصالحه میان ایران و عربستان که با تضاد منافع در لبنان و بحرین روبرو هستند، وجود دارد، حل اختلافات در سوریه، عراق و یمن به دلیل درگیری های سنی و شیعه در این کشورها بسیار سخت خواهد بود.

عربستان با مشاهده نشانه هایی از احتمال حرکت آمریکا به سمت آشتی با ایران احتمالا تلاش می کند که مصون بماند و ابعاد تقابل منطقه ای با جمهوری اسلامی را خنثی کند. از سال 2003 و حمله آمریکا به عراق، روند نزدیکی سعودی ها به ایران متوقف شده و بر برداشت های عربستان از عزم آمریکا در منطقه استوار شد.

پیش از آن نیز در پی جنگ خلیج طی سال های 1990 و 1991 تمام کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به تضمین های امنیتی دوجانبه آمریکا به عنوان بخشی از سیاست «مهار دوگانه» آمریکا که علیه عراق و ایران بود، وابسته بودند. حال که این احتمال ایجاد شده که آمریکا به بیش از 35 سال تقابل با ایران پایان دهد، عربستان در کنار دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس مجبور می شوند که ارزیابی مجددی از منافع امنیتی منطقه ای خود به خصوص با توجه به جنگ داخلی سوریه که بر انسجام داخلی عراق، لبنان و اردن نیز تاثیر گذاشته، داشته باشند.

جوزف کچیچیان، تحلیل گر مسائل سیاسی معتقد است ابراز تمایل اخیر سعودی ها برای نزدیکی به ایران را باید در سایه سفر باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به عربستان طی ماه مارس بررسی شود که طی آن اوباما تصدیق کرد در مورد روابط آمریکا با ایران جدی است. این مسئله برای سعودی ها مانند قرصی تلخ است که احتمالا آن را نخواهد بلعید.

البته که عربستان منافع منطقه ای خود را به ایران واگذار نخواهد کرد، حال واشنگتن هر موضعی که در مقابل تهران داشته باشد. درعوض سعودی ها استراتژی را پیگیری خواهند کرد که در گذشته نسبت به ایران پیش می گرفتند و مطالعات سال 2009 این استراتژی را ترکیبی از عناصر مشارکت، مهار و عقبگرد توصیف کرده است.

با آغاز سال 2007 بود که سعودی ها تلاش کردند با مقامات ارشد ایرانی در سطح عالی دیپلماتیک ارتباط برقرار کنند. در آن دوره به نظر می رسید سیاست آمریکا در عراق و لبنان رو به ناکامی بود و ایران در حال اجرای اقداماتی برای افزایش نفوذ در هر دو کشور بود. علی لاریجانی، مذاکره کننده هسته ای ایران در آن دوره، به ریاض سفر کرد و محمود احمدی نژاد به نخستین رئیس جمهور ایرانی تبدیل شد که برای سفر به مکه توسط سعودی ها دعوت شد.

با وجود چنین اقدامات و تاکتیک هایی که از سوی سعودی ها انجام شد، اسناد دیپلماتیک آن دوره نشان می دهد که نخبگان حاکم عربستان همچنان رویکردی خصمانه و تردیدآمیز نسبت به ایران داشتند. تمایل امروز عربستان برای نزدیکی به ایران نیز باید مانند سال 2007 به عنوان یک تغییر تاکتیکی مدنظر قرار بگیرد نه یک تغییر استراتژیک.

با وجود اینکه ممکن است آمریکا قادر باشد سعودی ها را مجبور به آغاز مذاکرات مستقیم منطقه ای با ایران کند، تنها دو مسئله ممکن است سیاست عربستان در قبال جمهوری اسلامی را در کوتاه مدت تغییر دهد. نخست پایان یافتن آنچه سعودی ها «مداخله» ایرن در امور اعراب به خصوص سوریه، عراق و لبنان می دانند. دوم توازن نیروی نظامی در حوزه خلیج فارس است. با این حال تقریبا غیرممکن به نظر می رسد که دولت فعلی آمریکا بتواند تضمین امنیتی که عربستان خواهانش است را به این کشور بدهد. بنابراین آنچه با یک بوسه آغاز شد می تواند با اشک خاتمه یابد.