فرارو- افشین داورپناه*؛ براساس آمارهای رسمی، فقط شش درصد مصرف آب در ایران، مصرف آشامیدنی است. ۹۲درصد بقیه در بخش کشاورزی و ۲ درصد دیگر دربخش صنعت مصرف میشود. با وجود این مصرف آب شرب درایران، ۳برابر مصرف جهانی است! آیا چنین وضعیت اسفباری صرفا نتیجه الگوهای رفتاری نامناسب ایرانی‌ها در استفاده از مصارف آب خانگی است یا به عوامل دیگری نیز در این زمینه باید توجه کرد؛ معمولا نامناسب بودن سیستم-های لوله‌کشی در خانه‌های ایرانی را نیز عاملی تاثیرگذار در این زمینه می‌دانند و پا را از این فرا‌تر نمی‌نهند!
در پرداختن به عوامل موثر در بالا بودن مصرف آب خانگی در ایران، معمولا صرفا موضوعات کلی مورد بررسی قرار می‌گیرد این در حالی است که یک مطالعه مردم‌نگاری در این زمینه نشان میدهد، توجه بر رفتارهای روزمه و در عین حال ساده در زندگی روزمره و همچنین طراحی صنعتی و تکنولوژی مصرف در این زمینه باید به طور جدی مورد توجه مدیریت آب قرار گیرد.
یک مطالعه مردم‌شناختی نشان میدهد، با توجه به الگوهای مصرف جامعه ایرانی و همچنین طراحی و تکولوژی‌های موجود مربوط به مصرف خانگی آب در ایران، بالا بودن مصرف، وضعیتی اجتناب ناپذر است. این وضعیت، در مصرف خانگی زاییده عواملی پیش پاافتاده‌ای است که در عین حال، مهم و تاثیرگذار است؛ برای مثال کافی است تنها به مردم‌نگاری استفاده ایرانی‌ها ازسرویس‌های بهداشتی توجه کنید: در این موضوع، چند مقوله بررسی است: الف ـ رفتارهای مصرفی: نوع و چگونگی استفاده ما از سرویس‌های بهداشتی، و ب ـ نوع طراحی و تکنلوژیک سرویس‌های بهداشتی ایرانی.
تصور کنید زمستان است و شما می‌خواهید دست و صورت خود را بشویید. شیر آب گرم وسرد را باز می‌کنید تا آب ولرم برای شستشو داشته باشید؛ ابتدا باید لحظاتی منتظر باشید تا «پکیج» که این روز‌ها کاربرد آن برای ارائه خدمات حرارتی در ایران فراگیر شده است از حالت شمع خارج شود و آب گرم در لوله‌ها به جریان بیفتد؛ مرحله بعدی آن است که شیرهای آب سرد و گرم را آنقدر بچرخانید تا آب ولرم لازم برای شستشوی دست‌های شما از لوله شیر خارج شود!
حالا باید در حالی که شیر آب باز است، دست‌های خود را به صابون یا مایع دستشویی فوم‌های دستشویی با صرفه‌ترین و مناسب‌ترین مواد برای شستشو است هنوز مایع‌های دستشویی معمولی بیشترین فروش را دارند! فوم‌های دستشویی به دلیل رقیق بودن حتی نیازی به ریختن آب روی دست‌ها ندارد اما وقتی مایع‌های دستشویی معمولی مصرف می‌کنید، حتمابایدمقداری آب هم به آن اضافه کنید.
وضعیت از این هم بدتر است؛ مصرف آب در آنچه به توآلت‌های فرنگی معروف شده‌است به مراتب پایین‌تر از مصرف آب در توالت‌های ایرانی است. در موارد مطالعه شده، هر نفر برای استفاده از سرویس بهداشتی به طور متوسط در روز ۳۷ لیتر آب مصرف کرده‌اند ـ بر اساس الگوی مصرف بهینه برای صرفه جویی در مصرف آب که توسط شرکت آب و فاضلاب ایران رائه شده، این مقدار ۲۶ لیتر برای هر نفر است.
استحمام به شیوه رایج در ایران نیز به شدت پر مصرف است ـ بخش عمده نمونه‌های بررسی شده، از ابتدا تا انتهای استحمام، دوش را باز می‌گذارند؛ دشواری تنظیم شیر آب سرد و گرم نیز مقادیری از آب را هدر میدهد؛ به همین دلیل در بین نمونه‌های بررسی شده، به طور متوسط برای هر بار استحمام، ۶۰ ـ ۶۵ لیتر آب مصرف میشود! ـ بر اساس الگوی مصرف بهینه برای صرفه جویی در مصرف آب که توسط شرکت اب و فاضلاب ایران رائه شده، این مقدار ۴۳ لیتر برای هر نفر است.
حالا شما تخمین بزنید یک ایرانی در شبانه روز چند بار از سرویس بهداشتی استفاده میکند و میزان آبی که مصرف میکند چقدر است! ایراداتی که درباره مصرف آب در سرویس‌های بهداشتی گفته شد، را میتوان به نوعی درباره سرویس ظرفشویی نیز مطرح کرد!
مقایسه میزان مصرف در دو مورد بر اساس الگوی بهینه مصرف در ایران و وضعیت موجود بر اساس نمونه‌های مور مطالعه
بنابراین بر اساس بخشی از مطالعه انجام شده، برای تصحیح شکل مصرف آب خانگی در ایران، لازم است در دو بخش تغییراتی ایجاد کرد: الف ـ الگوی مصرف و ب ـ طراحی‌ها و تکنولوژیهای مرتبط با مصارف آب خانگی؛ در این مورد باید توجه داشت زمانی که نمی‌توان به راحتی الگوهای مصرف افراد را تغییر داد باید به سمت باز طراحی تکنولوژیهای مرتبط با مصرف آب خانگی حرکت کرد ـ توجه داشته باشیم که زندگی انسانی نتیجه تعامل فرهنگ (انسان)، طبیعت و تکنولوژی است؛ در موضع مصرف آب خانگی، در اینجا مطالعه انجام شده، بر این نکته تاکید دارد که طراحی صنعتی و تکنولوژی با بازنگری در وضعیت موجود و ارائه طراحی‌ها و تکنولوژیهای جدید می‌تواند، رفتارهای مصرفی را در جهت بهینه‌ای هدایت و ساماندهی کند ـ و این موضوعی است که در مدیریت آب در ایران، متولی مشخصی ندارد؛ برای امروزه مثال طراحی شیرهای آب (حمام، دستشویی و ظرفشویی) که بتوانند آب با حرارت مورد نیاز را در اختیار کاربر قرار دهد، کار آسانی است ـ شیرهای مجهز به دماسنج که می‌تواند به طور اتوماتیک و طبق خواسته کاربر، وضعیت خروجی ترکیب آب سرد و گرم را روی دمای مشخصی تنظیم کند. همچنین بازنگری در تولید و طراحی پکیج‌ها یا کولرهای آبی می‌تواند در بهینه کردن مصرف آب سودمند باشد ـ نوع کولرهای آبی رایج در ایران، نزدیک به پنج دهه است که بدون هیچ تغییر اساسی همچنان به شکل ۵۰ سال پیش تولید میشود!
برای وضوح بیشتر به این مورد نیز دقت کنید: در نمونه‌های بررسی شده‌گاه برای برای تمیز کردن فقط نیم کیلو برنج، نزدیک به ده لیتر آب مصرف شده‌است!
برخی خبر‌ها حکایت از این دارند که علاوه بر تهران، ۵۰۰ شهر دیگر ایران نیز به طور جدی با مشکل کم آبی دست به گریبان است؛ بر اساس بررسی انجام شده، در کنار تصحیح الگوهای مصرف به عنوان وظیفه‌ای شهروندی، تصحیح طراحی‌ها وتکنولوژی‌ها در زمینه مواردی که معمولا نادیده گرفته میشود یعنی استحمام، سرویس بهداشتی، ظرفشویی، نظافت خانه، سیستم‌های گرمایش و سرمایش و نظایر آن، می‌تواند در کاهش مصارف خانگی آب به شدت تاثیرگذار باشد تا حدی که آن را به یک سوم وضعیت موجود تقلیل دهد.
* مردم شناس
از کشتن افراد عینکی به جرم روشنفکر بودن تا حذف پول و مذهب از مناسبات اجتماعی / فاجعهبارترین حرکت قرن بیستم برای ساخت اتوپیای روستایی
شباهتهای قائد بغداد و پیشوای برلین؛ از میل به ویرانگری تا قهرمان پرستی
طرز تهیه کباب لاهماجون، خوشمزهترین کباب ترکی
سالاد فیله مرغ سوخاری با سس رنچ، جذابترین سالادی که تابهحال خوردهاید
در ضمن در شاخه مصارف خانگی اگر از تگنولوژی های جدید، نه از این شیرهای چرخشی، استفاده شود مصرف به شدت کاهش خواهد یافت