100 تومانی 200 میلیون تومانی

محمد مالمیر یکی از فروشندگان اسکناس چهارراه استانبول است. تمام دفعاتی که برای گزارش ارز به بازار منوچهری رفته‌ام، همان‌جا بوده است. گاهی مقابل در پاساژ افشار بساط می‌کند و گاهی کنار در پاساژ. ایستاده کنار ساک‌دستی‌ای که درش باز است و آلبوم مانندی روی آن قرار داده شده است. از چهارراه استانبول به سمت بالا که می‌آیی دو طرف خیابان پر از مردانی است که با ساک‌هایی مشابه کنار خیابان نشسته‌اند و در کیفشان بسته‌های 10 و 20تومانی پیدا می‌شود.

اینجا درشت‌ترین پول‌ها 500 تومانی‌های نو و تانخورده‌ای است که هنوز برق چاپ را حفظ کرده‌اند. عدد نوشته روی پول‌ها زیاد نیست اما هر بسته از آنها با قیمتی چندبرابر فروخته می‌شود. یک بسته صدتایی اسکناس 10تومانی که تنها هزارتومان می‌ارزد بین 50 تا 350هزارتومان مشتری دارد. اما در بساط محمد مالمیر، همان بسته‌های اسکناس هم نیست. آلبومی دارد که در هر صفحه آن نهایتا دو قطعه اسکناس قرار داده است.

دو 100 تومانی، یک 200 تومانی تک، چند اسکناس با عکس محمدرضا شاه پهلوی، دو اسکناس قدیمی‌تر، چند عدد 200تومانی و تعدادی هم 20 تومانی و 10 تومانی. خودش می‌گوید تمام اسکناس‌هایی که دارد، ویژگی‌هایی خاص دارد. برای همین است که دو عدد 100 تومانی را به قیمت 500هزارتومان می‌فروشد یا دو عدد 10تومانی‌اش مشتری 350هزارتومانی دارد. اما اینها کوچک‌ترین نرخ‌هایی است که می‌گوید چون کمی که بیشتر حرف می‌زند نرخ اسکناس‌ها به پنج‌میلیون‌تومان می‌رسد و آدرس اسکناس‌هایی را می‌دهد که 200میلیون‌تومان می‌ارزد.

قرار می‌شود اطلاعاتی کلی دهد و بعد به سراغ جزییات برود. سردرگم است که از کجا شروع کند. چون به قول خودش اطلاعات بسیار ریز و تخصصی است و نمی‌تواند همه را بیان کند و شک هم دارد همه اطلاعاتی که می‌دهد برای من قابل درک باشد. مکث می‌کند و می‌پرسد از کجا بگوید.

از امضاها شروع می‌کند. «از اول انقلاب تا حالا 17 امضا روی اسکناس‌ها آمده است. البته قبل آن بی‌شمار امضا و اسکناس وجود دارد اما اگر بخواهم از زمان انقلاب بگویم، اولین امضا متعلق به بنی‌صدر است به‌عنوان وزیر اقتصاد و دارایی و نوبری به‌عنوان رییس کل بانک مرکزی. اسکناس‌هایی با این امضا ارزش دارند. البته به شرط اینکه با ویژگی‌های دیگر همراه شوند.» می‌پرسم چه ویژگی‌هایی اما ابتدا اسامی و به‌قول خودش دوره‌ها را می‌گوید. اسامی را به ترتیب و بدون هیچ اشتباهی عنوان می‌کند. «نمازی، نوربخش؛ ایروانی، نوربخش؛ ایروانی، قاسمی؛ نوربخش، ‌قاسمی؛ نوربخش، عادلی؛ محمدخان، عادلی؛ محمدخان، نوربخش؛ نمازی، نوربخش؛ مظاهری، نوربخش؛ مظاهری، شیبانی؛ حسینی، شیبانی؛ دانش‌جعفری، شیبانی؛ دانش‌جعفری، مظاهری؛ حسینی، مظاهری؛ حسینی، بهمنی، سیف و طیب‌نیا.» تمام اسکناس‌هایی که داریم با امضای این افراد است. یک فاکتور تعیین قیمت این است که چه کسی این اسکناس را امضا کرده باشد. در زمان برخی‌ها تا دلتان بخواهد اسکناس چاپ شده. اما در زمان بعضی دیگر اسکناس کم است. خب طبیعتا آن امضاها خیلی قیمتی‌تر هستند.»

 روی نوشته‌ام سرک می‌کشد و حرفم را قطع می‌کند. می‌خواهد اسامی را یک‌بار دیگر چک کنم که مبادا اشتباه نوشته باشم. می‌گوید اشتباه بنویسی اعتبار من زیر سوال می‌رود. اسامی را یک‌بار دیگر چک می‌کنیم. به آخرین ردیف که می‌رسم، می‌پرسم سیف و طیب‌نیا که به‌تازگی روی کار آمده‌اند. مگر اسکناسی هم چاپ کرده‌اند؟ جواب می‌دهد اسکناس‌های پنج و 10هزارتومانی با امضای این وزیر و رییس کل بانک مرکزی مدتی است که وارد بازار شده اما هنوز به تعداد دوره‌های گذشته نرسیده است.

می‌پرسم می‌دانی در زمان هر کدام از وزرا و روسا چه تعداد اسکناس چاپ شده است؟

ادامه می‌دهم. خب در مورد ویژگی‌های یک اسکناس قیمتی می‌گفتید. نگفتید کدام امضا قیمتی‌تر است؟ جواب می‌دهد: «تنها امضا مهم نیست. تازه این امضا خودش کلی داستان دارد، مثلا امضای عادلی خودش سه‌نوع است. کوتاه، بلند و کشیده. یعنی این فرد موقع امضاکردن گاهی دنباله«ی» را کشیده می‌نوشته گاه متوسط و گاه بلند. بعد مهم این است که مثلا کدام امضا در کنار کدام نوع فیلیگران (تصویر سه‌بعدی اسکناس که اصولا تصویر امام‌خمینی یا شهید حسین فهمیده یا لوگوی الله است) قرار بگیرد.

اما این میان اعداد هم بسیار مهم است. روی اسکناس چه قسمت بالا و چه قسمت پایین مجموعه اعدادی نوشته شده است. یک عدد کسری و یک عدد شش‌رقمی مقابل آن‌که قرمزرنگ است. کمتر کسی به این اعداد توجه می‌کند. اما این اعداد بخش مهمی از دنیای ماست. صورت و مخرج این کسر مهم است. توضیحش برای شما سخت است. اما من می‌توانم از همین اعداد به شما بگویم که این اسکناس با چه امضایی است و چه مشخصاتی دارد و چقدر می‌ارزد. صورت و مخرج کسری هر اسکناسی بیان می‌کند که چه تعداد اسکناس در آن زمان چاپ‌شده است. هرچه تعداد اسکناس‌های چاپ‌شده در یک دوره کمتر باشد ارزش اسکناس‌ها هم بیشتر است. یک فاکتور دیگر اندازه فونت اعداد چاپ‌شده است.

«نه فونت‌ها فرق ندارد، سایز فونت‌ها متفاوت است. اگر فونت پول ریز باشد قیمت آن بیشتر است اما اگر فونت بزرگ باشد یک مرتبه قیمت اسکناس صددرصد کاهش می‌یابد.»

سوال را باید در نهایت دقت پرسید چون در این کار همه‌چیز دقیق است. می‌پرسد کلا یا بین اسکناس‌های چاپ انقلاب؟ می‌گویم سوالم در مورد اسکناس‌هایی است که از سال 57 به این طرف چاپ شده است. حالا انگار صورت مساله درست شده باشد، با دقت می‌گوید: یک اسکناس 200 تومانی داریم با امضای کشیده نوربخش عادلی، شماره ریز، فیلیگران شهید فهمیده و مخرج 77|99، دو عدد آن پنج‌میلیون‌تومان قیمت دارد. به 200تومانی‌های تظاهراتی معروفند. یعنی تصویر روی آن عکس افرادی است که دارند تظاهرات می‌کنند و مشتشان بالاست. حاضرم برای یک بسته صدتایی‌اش با این صورت و مخرج کسر 250میلیون‌تومان پول بدهم. چون جزو نایاب‌ترین انواع اسکناس است.

یک جفت صدتومانی هم با امضای ایروانی و قاسمی داریم با فیلیگران فهمیده شماره ریز که آن هم پنج‌میلیون‌تومان قیمت دارد اما فقط کافی است که شماره آن درشت شود ارزشش یک‌باره کم می‌شود؛ شماره درشتش فقط 20هزارتومان است. یک جفت 200 تومانی دیگر داریم با امضای نوربخش عادلی، امضای متوسط جفتش 5/3 میلیون تومان قیمت دارد.

می‌پرسم گران‌ترین اسکناسی که الان موجود است کدام است؟  می‌گوید اسکناسی است متعلق به دوره قاجار که حدود 500میلیون‌تومان می‌ارزد. در زمان قاجار بر عکس زمان حکومت پهلوی، اسکناس‌ها به تومان چاپ می‌شد نه ریال. اسکناس‌های 1، 2، 3، 5، 10، 20، 25، 50، 100، 500 و 1000تومانی موجود بوده است. از بین این اسکناس‌ها چون پایه پولی 500 تومانی و 1000 تومانی بسیار سنگین بود و این دو اسکناس ارزش بسیار بسیار بالایی داشتند مانند سایر اسکناس‌ها به گردش در نیامدند و به همین دلیل هم بسیار نایاب هستند. به همین دلیل اگر 500 یا 1000 تومانی آن دوره پیدا شود بالغ بر 500 میلیون تومان می‌ارزد.

«نه، اسکناس‌ها وجود دارد و خرید و فروش هم می‌شود. همین چهار سال پیش بود که یک هزار تومانی دوره قاجاریه حدود 350میلیون‌تومان معامله شد.»

در بازار منوچهری ایران؟ خریدار که بود؟

می‌خندد. «مهم نیست چه کسی بوده است. اسمش را نمی‌گویم.» این را طوری می‌گوید که من را کنجکاو می‌کند برای شناسایی خریدار 350میلیون‌تومانی. یعنی اینقدر آدم سرشناسی است که نباید اسمش را بگویید؟ مکث می‌کند. فکر می‌کند و باز من کنجکاوتر می‌شوم. می‌خندد: «مهم نیست خریدار چه کسی بوده است.» می‌خواهم تا نام خریدار را بگوید و قول می‌دهم که آن را منتشر نکنم. اما باز هم نمی‌‌گوید. 

باز هم فکر می‌کنم خریدار باید کلکسیونر معروفی باشد که چنین بهایی را برای اسکناس کمیاب قاجاری داده است که می‌گوید: اینها ارقام زیادی نیست. مثلا یک اسکناس صدتومانی وجود دارد که حدود دو میلیارد تومان می‌ارزد. دومیلیاردتومان! می‌پرسم این اسکناس مگر چه ویژگی‌ای دارد؟ پاسخش این است: «اولین اسکناس صدتومانی است که در دوره پهلوی چاپ شده است. قیمت ندارد. اما می‌گویند دو میلیارد تومان می‌ارزد.» خب این اسکناس دومیلیاردی کجاست؟  اینجا نیست.

«نه در ایران نیست. دست بزرگ‌ترین کلکسیونر پول ایران است. (...) فردی از خاندان پهلوی. این شخص بزرگ‌ترین کلکسیونر پول‌های ایرانی است. کلکسیونی که دارد بی‌نظیر است و نمی‌توان روی هیچ‌‌کدام از اسکناس‌هایش قیمت گذاشت. آن مجموعه اصلا مجموعه خارق‌العاده‌ای است.»

می‌خواهد که یک لحظه صبر کنم و در کیفش دنبال چیزی می‌گردد. آلبوم اسکناس‌ها را با احتیاط بر می‌دارد. از جیب کیفش دو برگه بیرون می‌آورد. استفتاییه از امام خمینی و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای. می‌خواهد که با دقت بخوانمش. سوال در هر دو استفتاییه این است که حکم خرید و فروش اسکناس‌های قدیمی چیست و در هر دو مورد هم مراجع اعلام کرده‌اند که مشکلی نیست و بلامانع است.

30سال است که در این کار است. پیر هم نیست. اگر 50سال داشته باشد، باید از حدود 17 یا 18 سالگی وارد این کار شده باشد. می‌گوید این وسط‌ها چند سالی را ایران نبوده اما مجددا برگشته و 15سال است پای ثابت میدان منوچهری است و همین‌جا بساط می‌کند. فکر می‌کنم باید کار خوبی باشد که این‌همه سال فکر تغییر آن به سرش نزده است. حدود یک‌ساعت‌ونیم شده که من کنار بساطش ایستاده‌ام اما نه پولی خریده و نه پولی فروخته. تنها چندنفری کنجکاو حضور من آمده‌اند سلام و احوالپرسی کرده‌اند و رفته‌اند و یکی، دو نفر هم که معلوم است دوست هستند و نه خریدار، آمده‌اند و قیمتی گرفته‌اند و رفته‌اند.

«متغیر است. من فقط در کار اسکناس‌، سکه‌ و تمبرهای کمیاب و نایابم. البته ممکن است گاهی اجناس معمولی را هم خریدوفروش کنم. درآمدم اما متغیر است. شاید یک‌روز 20هزارتومان هم کار نکنم اما شاید یک روز هم یک معامله 20میلیونی بزنم. اما به طور متوسط ماهانه سه‌میلیون درآمدم است.»

می‌گوید حدود 30 سال است کارش همین است. دکترای اسکناس‌شناسی دارم. نه! من استاد این کارم. اطلاعات من بسیار زیاد است. روزانه آدم‌های زیادی به من مراجعه می‌کنند برای معاملات خود. قیمت می‌گیرند. اصل و تقلبی‌بودن سکه و اسکناس‌ها را برایشان تعیین می‌کند. هر جای ایران که نام مالمیر را ببری می‌شناسند. من مدام در سفرم و اطلاعات زیادی دارم. چرا باید شغلم را تغییر دهم. البته اینجا ارزشی برای این اطلاعات قایل نیستند. شما برو خارج از ایران همین اطلاعات را بده ببین چه پست و جایگاهی به تو می‌دهند. نمی‌گویم من تنها فردم اما مگر چند نفر هستند که این‌همه اطلاعات از سکه و تمبر و اسکناس دارند. به قسمت درددل‌ها رسیده‌ایم اما من هنوز اطلاعاتی در مورد سکه نگرفته‌ام. حرفش را قطع می‌کنم.

 راستی در کار سکه هم هستید. «آره اما آن هم دنیایی دارد بسیار بزرگ. خیلی بزرگ‌تر و پیچیده‌تر از اسکناس. دنیای سکه‌ها جالب است. مثلا سکه‌ای داریم که در زمان جمهوری اسلامی ضرب شده و ضرب آن ایراد دارد. یک سکه 20 ریالی داریم در هر دو سمت سکه آرم جمهوری اسامی ضرب شده و همان سکه یک‌میلیون‌تومان می‌ارزد. یا سکه‌ای هست که آرم آن وارونه چاپ شده و پنج‌میلیون قیمت دارد. البته اینها به شرط این است که این سکه و اسکناس‌ها نو باشد و هنوز برق و جلای ضرب را داشته باشد.»

 حدود دوساعت شده و من کم‌کم باید بروم. می‌پرسم گران‌ترین اسکناسی که خودت ‌داری چیست؟ «اسکناسی است که 200میلیون‌تومان می‌ارزد.» اصرارم برای توضیح خصوصیات این اسکناس بی‌نتیجه می‌ماند. می‌گوید من در کار خریدوفروشم اما این اسکناس را برای خودم نگه داشته‌ام و نمی‌فروشم فعلا!