کوروش شیشه‌گران: هنر، فریاد است

کوروش شیشه‌گران همچنان «نقاشی با حرف‌های تازه» است. 41سال از برپایی اولین نمایشگاه انفرادی او در تهران می‌گذرد و هنوز میل به حرفی تازه در تابلوهای این نقاش به چشم می‌خورد. 

آخرین حرف شیشه‌گران در فضای تجسمی، اجرای تابلوی پنج‌متری در نمایشگاه «طلای‌سیاه» بود. شیشه‌گران که آخرین نمایشگاه انفرادی خود را دوسال پیش در «اپرا گالری» لندن روی دیوار برده در این نمایشگاه گروهی با یک نقاشی سه‌لتی شرکت کرد این اثر که تصویرگر سه‌فیگور است، «فریاد» نام دارد. به‌نظر می‌رسد هنرمند در یک چارچوب انتقادی این اثر را خلق کرده است. 

کوروش شیشه‌گران پیش‌تر هم تجربه شرکت در نمایشگاه‌های موضوعی و مفهومی را داشته که از آن جمله می‌توان به نمایشگاه‌هایی با محوریت «گوش‌ونگوگ» و «مونالیزا» در گالری 10اشاره کرد. او از آن دست هنرمندانی است که با درک عمیق بحران‌های ساختاری در زبان بصری سعی دارد بدون دامن‌زدن به التهاب‌های معاصر، راهی شخصی برای خود باز کند. در کنار اقبال مجموعه‌داران بزرگ داخل و خارج به آثار شیشه‌گران، این هنرمند همواره در عرصه بین‌المللی مبادلات هنری جایگاه ویژه داشته؛ ضمن اینکه اوایل سال2010، نام او و پنج هنرمند دیگر ایرانی در میان 500هنرمند برتر دنیا قرار گرفت. گفت‌وگویمان را با او در ادامه می‌خوانید:

همین‌طور است. در چنین تجربیاتی که افرادی حول یک موضوع یا مفهومی مشترک در یک نمایشگاه، آثار خود را به نمایش می‌گذارند، فکر می‌کنم هرکس در کنار اینکه دیدگاه و برداشت شخصی خود را ارایه می‌کند، خوب است تلاش کند تا برای بیانش از زبان شخصی‌‌تری استفاده کند. البته تا حد امکان. اینکه بتوان یک عقیده و برداشت شخصی را با زبان و لهجه‌ای شخصی بیان کرد یک نقطه‌قوت است که به‌هیچ‌وجه کار ساده‌ای هم نیست و امکان عدم موفقیت هم در آن زیاد است و برای رسیدن به آن باید کوشش کرد. درواقع این موضوعات متفاوت برای من مجالی فراهم می‌کنند که انعطاف‌پذیری این زبان را در بیان مفاهیم مختلف به آزمون بگذارم و نشان دهم.

نه اینطور فکر نمی‌کنم. دوره آن پوستر‌ها دیگر گذشته است. یا بهتر بگویم من از آن دوره گذر کرده‌ام. هرچند بخشی از پیام‌ها و دغدغه‌های جاری در پوستر‌ها، در نقاشی‌های امروز من دیده می‌شوند اما کاملا تغییر شکل داده‌اند؛ درونی‌تر و ناپیدا‌تر شده‌اند.

 باتوجه به آشنابودن سوژه نفت آیا قبلا به این موضوع در دیگرآثار هنری خصوصا پوسترهایتان پرداخته بودید؟ البته می‌دانم برای دکتر محمد مصدق در آن دوران پوستری طراحی کرده بودید...

نه به‌صورت مستقیم درباره نفت، اما همان‌طور که اشاره کرده‌اید یکی از پوسترهای آن دوره به دکتر مصدق اختصاص داشت.

خیر تنها به‌مناسبت ارادتی بود که به این مرد ملی داشتم. در این پوستر، مصدقِ‌زخمِ‌روزگارخورده با سروصورتی مرهم نهاده‌شده دیده می‌شود و یکایک این مرهم‌ها هم پرچم ایران هستند.

شاید بتوان گفت مصداق این مصرع که«دردم از عشق است و درمان نیز هم.»

درست است. برای همین هم هست که می‌گویم دوران این پوستر‌ها تمام شده. البته سلاح در اکثر این پوستر‌ها صرفا نمادی از مفهوم مبارزه است نه الزاما شکل مسلحانه مبارزه. به‌خصوص در این پوستر خاص. اینها درواقع نقش‌مایه‌هایی هستند که به‌سرعت ذهن مخاطب را به سمت مبارزه می‌برند. با اینکه در این پوستر‌ تصاویر اسلحه‌ها نمادین هستند اما اگر امروز بود شاید از این نماد هم به این شکل استفاده نمی‌کردم.

بله ظاهرا پوسترها هنوز مشتاقانی دارند، اما من نقاشی را یک هنر درجه‌اول و پیشتاز می‌دانم و بیش از هرچیز تلاش خودم را صرف آن کرده‌ام و خودم را پیش از هر چیز یک نقاش می‌شناسم. حالا اینکه هنرمند هم بوده‌ام یا نه قضاوت با دیگران است. اما درباره این نمایشگاهی که می‌گویید، پوسترها را از یک مجموعه شخصی امانت گرفته‌اند و من هم زمانی مطلع شدم که ایمیل زدند و با اینکه پوسترها را از ما نگرفته بودند برای نمایش آنها ما را در جریان گذاشتند و به‌نوعی مجوز گرفتند. نکته درخور توجه اینجاست که برگزار‌کنندگان نمایشگاه به شکلی کاملا مسوولانه، متنی را حاوی بندهای متعدد و خیلی جالب برایمان فرستادند. مثلا شامل اجازه انتشار در کاتالوگ یا اجازه انتشار در تبلیغات نمایشگاه برای مدت معلوم و حتی اجازه تغییر کنتراست یا اصلاح رنگ کارها هنگام چاپ. درست است که این مسایل برای آنها کارهای روتین و اداری محسوب می‌شود اما همین فرهنگ احترام به حقوق معنوی بسیار ارزش دارد.

درست است. خیلی بیشتر در پوسترها، طراحی‌های جنگ و شاید کمتر در همین شیوه اخیر کارهایم، این مضمون فریاد با من بوده است. این ساده‌ترین و طبیعی‌ترین واکنش انسان رنج‌کشیده و زخم‌دیده امروز است که در تمام هنر دنیا حضور دارد و در هنر ما هم. این مضمون برای ملتی رنج‌تاریخ‌دیده مثل ما کاملا آشناست. چه در بعد فردی مثل آنچه سایه گفته است: «فریاد که از عمر جهان هر نفسی رفت - دیدیم کزین جمع پراکنده کسی رفت / رفتی و فراموش شدی از دل دنیا - چون ناله مرغی که ز یاد قفسی رفت» و چه کمی اجتماعی‌تر مثل آنچه اخوان می‌گوید: «وای آیا هیچ سر بر می‌کنند از خواب – مهربان‌همسایگانم از پی امداد - سوزدم این آتش بیدادگر بنیاد - می‌کنم فریاد،‌ای فریاد» تا خیلی سیاسی-اجتماعی‌تر مثل فرخی یزدی: «تپیدن‌های دل‌ها ناله شد آهسته‌آهسته – رساتر ‌گر شود این ناله‌ها فریاد می‌گردد.»

البته این کار اخیر در آن چارچوب به وجود نیامده اما اگر به فرض گالری 10 در کنار تجربیات «گوش ونگوگ» و «مونالیزا» یک مجموعه کار حول «فریاد» مونش می‌خواست جمع‌آوری کند، نوع کارهای من هماهنگی خوبی با این موضوع می‌داشت.

تا حدودی. به‌هرحال کار من تفسیر نیست و نقاشی، خود باید به‌قدر کافی گویا باشد.

این اختصار و ایجازی که به آن اشاره کردید، اقتضای این کار بوده. شاید به کمک یک ساختار خلاصه‌تر گاهی بتوان مفهوم را برجسته‌تر کرد. البته همه آثار من به شکلی که اشاره کردید رنگی نیستند. در همین نقاشی‌های روی بوم من کارهای سیاه‌وسفید هم پیدا می‌شوند و اساسا تعداد زیادی طراحی‌های با مرکب من بدون رنگ هستند. در نتیجه باید دید که کار چه تقاضا می‌کند.