خودروسازی ایران پوست می‌اندازد؟

 رئیس‌جمهور ایران در حالی با استفاده از تریبون اجلاس داووس، خارجی‌ها را برای سهیم شدن در خودروسازی کشور دعوت کرد که بسیاری از کارشناسان، این اقدام حسن روحانی را نقطه عطفی در صنعت و بازار خودرو ایران دانسته و از آن به‌عنوان فصلی جدید در «جاده مخصوص» یاد می‌کنند.

روحانی که به ارتفاعات آلپ رفته بود تا از بلندترین نقطه اروپا، سرمایه‌گذاران خارجی را به ایران دعوت کند، در میان همه صنایع کشور، دست روی دو صنعت نفت و خودرو گذاشت و از اهمیت آنها در ایران گفت. این در شرایطی است که وی رسما برای انتقال سهام صنعت خودرو به شرکت‌های خارجی، اعلام آمادگی کرد.

وی در کلیدی‌ترین اظهارات خودرویی خود گفت که دولت ایران می‌خواهد با ارائه «پیشنهادهای جذاب»، شرکت‌های خارجی را در مالکیت سهام صنعت خودرو شریک کند. بسیاری از کارشناسان، گفته‌های روحانی را چراغ سبز دولت برای واگذاری سهام خودروسازان داخلی به خارجی‌ها تعبیر کرده و البته آن را اقدامی مثبت ارزیابی کردند.

اما آیا سهیم شدن خارجی‌ها در خودروسازی ایران، به همان سادگی سخن گفتن از آن است؟ آیا انگیزه و رغبتی از سوی خودروسازان و شرکت‌های معتبر خارجی برای شراکت در صنعت خودرو ایران وجود دارد؟ و اینکه قرار است چه «پیشنهادهاي جذابی» بابت ترغیب خارجی‌ها به سهیم شدن در خودروسازی ایران، ارائه شود؟

هرچند بیشتر کارشناسان اقدام رئیس‌جمهور در دعوت خارجی‌ها به «جاده مخصوص» را تایید کرده و آن را گامی مثبت برای آینده خودروسازي کشور می‌دانند، اما معتقدند رسیدن به اهداف نهایی این «دعوت»، یک شبه نیست و زمان خواهد برد. برخی از کارشناسان همچنین بر این باورند که خودروسازی ایران به بن بست رسیده و حالا تنها راه نجاتش همین پیشنهاد رئیس‌جمهور است، به نحوی که در شرایط فعلی فقط شراکت با خارجی‌ها می‌تواند این صنعت را از بحران کمی و کیفی برهاند.

خودروسازی ایران در حال حاضر با سه مشکل اصلی روبه‌رواست؛ اول اینکه بی‌پول شده و کفگیرش به ته دیگ خورده؛ دوم اینکه چون نتوانسته رضایت مردم را به لحاظ کیفیت و قیمت جلب کند، با قهر آنها روبه‌رو شده و جایگاهش را از دست داده است؛ و سوم اینکه تولیدش به شدت افت کرده و حتی همان محصولات قدیمی و از رده خارج خود را نیز نمی‌تواند مانند گذشته در تیراژ بالا تولید کند.

اینها سه «درد» اصلی خودروسازان ایرانی به شمار می‌روند و از بخت بد آنها، دولت نیز با خزانه خالی مواجه شده و نمی‌تواند کمکی به حل بحران این صنعت کند. البته کسی چه می‌داند، شاید در پس عدم‌حمایت‌های دولتی، همین ماجرا (دعوت از خارجی‌ها برای سهیم شدن در سهام خودروسازان ایرانی) نهفته باشد. به عبارت بهتر، شاید دولت می‌خواهد این بار تکلیف سهام خودروسازان را به‌طور قطعی مشخص کند و آنگاه در مورد آینده روابط خود با این صنعت، تصمیمات جدید بگیرد. اگرچه به نظر می‌رسد اصرار دولت به کنترل نقدینگی، عدم‌تزریق پول به جامعه و خالی بودن خزانه، علت‌العلل عدم‌حمایت‌های مالی دولت به خودروسازان باشد، اما هیچ بعید نیست انتظار دولت برای تعیین تکلیف سهام آنها نیز دلیل دیگر این ماجرا باشد.

به هر حال خودروسازی صنعتی نیست که نه این دولت و نه هیچ دولت دیگری بخواهد دور آن را خط بکشد و به اصطلاح بی‌خیالش شود و از همین روست که به نظر می‌رسد دولت در پشت پرده خواب‌هایی برای دومین صنعت بزرگ نفت دیده است. کارشناسان معتقدند اینکه رئیس‌جمهور در اجلاس داووس از آمادگی ایران برای شراکت با خودروسازان خارجی خبر داده، طرحی یکشبه یا سخنی فی البداهه نبوده، بلکه برنامه‌ای مدون پشت آن خوابیده است. به گفته آنها، مشاوران رئیس‌جمهور اطلاعات کاملی را از اوضاع فعلی صنعت خودرو ایران در اختیار وی قرار داده و راه نجات از اوضاع نابسامان فعلی را شراکت برد-برد با خارجی‌ها اعلام کرده‌اند و حسن روحانی نیز با علم به این موضوع، از شرکت‌های خارجی برای حضور در جاده مخصوص دعوت کرده است.

راهکاری برای خروج از بن بست
اما دعوت روحانی از خارجی‌ها برای سهیم شدن در مالکیت خودروسازی ایران، با اما و اگرهایی نیز روبه‌رو است؛ چه آنکه برای خیلی‌ها محل سوال شده که شرکت‌های خارجی با کدام انگیزه می‌خواهند راهی جاده مخصوص شوند؟ بیشتر کارشناسان در پاسخ به این پرسش عنوان می‌کنند که «بازار بزرگ ایران و منطقه» جذاب‌ترین موضوعی است که می‌تواند دل خارجی‌ها را برای خواستگاری از خودروسازان ایرانی بلرزاند. در واقع به نظر می‌رسد منظور اصلی رئیس‌جمهور از «ارائه پیشنهادهای جذاب»، همین بازار چند میلیونی ایران و کشورهای منطقه است که بسیار دلربا است و کمتر خودروساز خارجی می‌تواند نسبت به آن بی‌اعتنا باشد.

البته مسائل دیگری مانند هزینه نسبتا پایین نیروی انسانی و ظرفیت بزرگی که برای تولید خودرو در کشور وجود دارد نیز از دیگر موارد جذاب برای شرکت‌های خارجی بابت خرید بخشی از سهام خودروسازان ایرانی، به شمار می‌رود. البته موضوع چالش برانگیزی نیز این وسط وجود دارد و آن، فضای نامساعد رقابت و کسب‌و‌کار در خودروسازی ایران است. هر چند در صورت سهیم شدن خودروسازان خارجی در سهام صنعت خودرو ایران، سرمایه‌گذاری مستقیم در «جاده مخصوص» انجام خواهد شد، اما به هر حال فضای نامناسب کسب‌و‌کار بر امنیت سرمایه‌گذاری‌ها نیز تاثیر خواهد گذاشت.

با این حساب؛ باید فکری نیز به حال این ماجرا کرد تا آزموده‌ای را که خودروسازان ایرانی در این سال‌ها آزموده‌اند، شرکای خارجی احتمالی، دیگر نیازمایند. در این شرایط، کارشناسان معتقدند حالا که رئیس‌جمهور به نوعی چراغ اول را برای شراکت خودروسازان ایرانی و خارجی روشن کرده، باید فضای لازم برای اجرایی شدن آن نیز ایجاد شود تا انگیزه خارجی‌ها برای حضور در «جاده مخصوص» افزایش یابد.

بدون تردید هرچه جذابیت‌های خودروسازی و بازار ایران را بهتر نشان دهیم، رغبت شرکت‌های خارجی برای شراکت دومین صنعت بزرگ کشور بیشتر و بیشتر خواهد شد و طی کردن این راه دشوار، کمک دولت و البته مجلس شورای اسلامی را می‌طلبد.

در این مورد، محمدرضا نجفی‌منش عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه سازان با اشاره به اقدام مثبت رئیس‌جمهور در دعوت از خارجی‌ها برای شراکت در خودروسازی ایران می‌گوید: البته این موضوع پیش‌تر نیز در سند توسعه 1404 کشور دیده شده، همان جا که مسوولان وقت بر لزوم جوئینت شدن خودروسازان ایرانی با خارجی‌ها تاکید کرده‌اند. با این حساب، شراکت با خودروسازان خارجی حرف جدیدی نیست، اما اینکه از زبان رئیس‌جمهور و در اجلاسی بزرگ و رسمی بیان شده، نکته بسیار مثبتی است.

 وی می‌افزاید: ما در گذشته تجربه‌ای به نام «رنوپارس» (شرکتی که برای مدیریت پروژه پلت‌فرم مشترک میان خودروسازی ایران و رنو و همچنین تامین و تدارک قطعات موردنیاز تاسیس شد) را داشتیم و این نمونه‌ای است از شراکت خودروسازان خارجی در صنعت خودرو ایران؛ الان هم که دولت رسما برای شراکت خودروسازان ایرانی با خارجی‌ها اعلام آمادگی کرده، فرصت مناسبی است برای ارتقای سطوح همکاری.

نجفی‌منش در ادامه با تاکید بر اینکه اظهارات رئیس‌جمهور می‌تواند به معنای فروش سهام خودروسازان ایرانی به خارجی‌ها باشد، می‌گوید: البته نباید در این کار عجله کرد، چون ممکن است همه چیز خراب شود. اظهارات رئیس‌جمهور به معنای دعوت از خودروسازان خارجی به ایران است و مثل این می‌ماند که کسی بخواهد برای پسرش زن بگیرد؛ خب تا مراحل اولیه آشنایی و خواستگاری و جواب نهایی طی نشود که نمی‌توان تاریخ عقد و عروسی را مشخص کرد.

اظهارات عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان در شرایطی است که بیوک علیمرادلو یکی از مسوولان پیشین سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران نیز دعوت خارجی‌ها به جاده مخصوص را اقدامی مثبت و آینده‌ساز برای صنعت خودروي ایران می‌داند. وی با اشاره به اینکه در حال حاضر معضل اصلی خودروسازی ایران، عدم تولید خودروهای به‌روز و نداشتن صادرات قوی است، می‌گوید: ما به شراکت با خودروسازان خارجی نیاز داریم و تنها از این راه است که می‌توانیم خلأ صادرات را ‌‌حل کنیم.

 وی می‌افزاید: نه تنها مقوله صادرات، بلکه خروج بازار خودرو داخل از رکود نیز، چاره‌اش در شراکت با خودروسازان خارجی است. ما در حال حاضر ظرفیت تولید حدود دو میلیون دستگاه خودرو را در کشور ایجاد کرده‌ایم، اما فعلا نزدیک به 600 هزار دستگاه تولید می‌کنیم، حال آنکه با آمدن شرکت‌های بزرگ خارجی، می‌توان تیراژ را افزایش داد، آن هم به واسطه خودروهایی به روز و با کیفیت.

گفته‌های علیمرادلو را حسین گروسی عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی نیز تایید کرده و می‌گوید: یکی از دغدغه‌های اصلی نمایندگان مجلس، ارتقای کیفیت خودروهای داخلی است که با وجود وضع برخی قوانین، گام مهمی در این مورد برداشته نشد و در حال حاضر شاهد تولید محصولاتی قدیمی روی پلت‌فرم‌هایی قدیمی هستیم. ما سال‌ها مدل‌های از رده خارج خودروهای فرانسوی را در ایران تولید کردیم و قطعا جای تاسف دارد که بخواهیم دوباره به آن سمت برویم؛ بنابراین باید به فکر پلت‌فرم‌های جدید و تولید خودروهایی با کیفیت و منطبق بر تکنولوژی روز روی این پلت‌ها باشیم.

وی با بیان اینکه اظهارات خودرویی رئیس‌جمهور در اجلاس داووس نیز در راستای طراحی پلت‌فرم‌های جدید و تولید خودروهای به روز بوده، می‌افزاید: صنعت خودروي ایران به بن بست رسیده و هم‌اکنون بهترین راه برای خروج از این شرایط، فروش سهام خودروسازان به خارجی‌ها است، البته به شرطی که در قبال آن، تکنولوژی روز و پلت‌فرم جدید دریافت کنیم. گروسی تاکید می‌کند: طبق سند توسعه 1404 کشور، باید تا آن سال به رکورد تولید سه‌میلیون دستگاه خودرو برسیم و راه آن، شراکت با شرکت‌های خارجی است، چون کاهش شدید تولید خودروهای داخلی نشان داد خودکفایی و ساخت داخل قطعات خودرو، از واقعیت به دور بوده است. به گفته این عضو کمیسیون صنایع، هیچ اشکالی ندارد که سهام خودروسازان ایرانی را به خارجی‌ها بفروشیم و در عوض، تکنولوژی و فناوری دریافت کنیم.

عضو کمیسیون صنایع مجلس همچنین در پاسخ به این پرسش که چه تضمینی وجود دارد تا برخی نمایندگان مجلس مانع حضور خارجی‌ها در صنعت خودرو ایران نشوند، تاکید می‌کند: مجلس شورای اسلامی قطعا از شراکت خودروسازان ایرانی با خارجی‌ها حمایت خواهد کرد چون این کار سبب ارتقای تکنولوژی صنایع خودرو و قطعه کشور خواهد شد.

بازار ایران؛ جذابیتی بزرگ
اما رئیس‌جمهور ایران در حالی از شرکت‌های خارجی برای شراکت با خودروسازان ایرانی دعوت کرده که کارشناسان می‌گویند: «بازار ایران» بزرگ‌ترین انگیزه برای خارجی‌ها بابت حضور در «جاده مخصوص» است. نجفی‌منش در این مورد می‌گوید: بازار یک میلیون خودرویی ایران بزرگ‌ترین انگیزه و جذابیت است برای خارجی‌هایی که می‌خواهند در صنعت خودرو ما شراکت کنند. به گفته وی، در اطراف ایران نیز بازاری حداقل یک میلیون خودرویی وجود دارد که این نیز جذابیت بزرگ دیگري برای خارجی‌ها به شمار می‌رود. نجفی‌منش البته نیروی انسانی را دیگر مزیت خودروسازی ایران دانسته و تاکید می‌کند: در حال حاضر حداقل دستمزد کارگران ایرانی از کارگران چینی هم کمتر است و این می‌تواند موضوع جذابی برای شرکت‌های خارجی باشد.

گفته‌های عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان را علیمرادلو نیز تایید کرده و می‌گوید: بازار بزرگ ایران کم جذابیت نیست که خارجی‌ها بخواهند چشم روی آن ببندند و از همین روست که شرکتی مثل رنو از «ایران» به‌عنوان هاب صنعتی خود در منطقه خاورمیانه یاد می‌کند.