صدای طبل و دهل عاشورایی‌ها به گوش
می‌رسد. هنوز تا محرم چند روزی باقی است ولی گویا دسته‌های عزاداری این
گوشه از تهران بزرگ، برنامه گذاشته‌اند. آخر اینجا داستان کمی فرق می‌کند،
اینجا مرکز تجمع بازاریانی است که دو ماه محرم و صفر مغازه‌شان را تغییر
کاربری می‌دهند و همه کسب و کارشان را عاشورایی می‌کنند.
کمی جلوتر از راهروی سنگفرش‌شده ایستگاه 15خرداد متروی تهران، به ناصرخسرو
می‌رسی و راسته فروشندگان وسایل سوگواری محرم. سرتاسر خیابان سیاهپوش است.
در راسته سمت چپ خیابان صدها پرچم سیاه، سرخ و سبز به اهتزاز درآمده‌اند.
می‌گویند این راسته همیشه در تصاحب پرچم‌فروش‌هاست. آنها در بقیه ماه‌های
سال نیز برای مساجد و تکایا و مجالس مذهبی سفارش پرچم می‌گیرند و گاهی
سفارش‌های غیرمذهبی هم می‌پذیرند اما در ماه‌های محرم و صفر صرفا پرچم‌های
مذهبی مرتبط با واقعه عاشورا می‌فروشند. در سمت دیگر خیابان اما، سایر
وسایل عزاداری به فروش می‌رسد از لباس مشکی و پرهای رنگی و خیمه و علامت و
شیپور و طبل گرفته تا لباس شمر و چکمه و کلاه‌خود تعزیه و نمایش‌های آیینی
محرم.
فروشگاه‌های این راسته برخلاف پرچم‌فروش‌ها در دو ماه محرم و صفر تغییر
کاربری می‌دهند و در سایر روزهای سال به‌کارهای دیگری مانند اغذیه‌فروشی،
فروش پوشاک، خیاطی و کفاشی و... اشتغال دارند. بازار پررونق است و تا پاسی
از شب پرجنب‌وجوش به نظر می‌رسد این در حالی است که سایر کاسبان اطراف
راسته سوگواری‌فروش‌ها، یکی‌یکی کرکره مغازه‌شان را پایین می‌کشند.
مشتری‌ها فهرست‌به‌دست می‌آیند و خریدهای سنگین می‌کنند. از مهدی که تنها
«هیکلی» چرمی مخصوص حمل علامت می‌فروشد، می‌پرسم این ریسک نیست که هر سال
جنسی را بفروشد که یک‌بار خریدنش برای یک عمر بس است؟ و او در جواب
می‌گوید: امام حسین به این بازار برکت داده است. بازار محرم و صفر کاسبان
ناصرخسرو هر سال پررونق است حتی در اوج گرانی و تورم. ارزان‌ترین «هیکلی»
فروشگاه 60هزارتومان و گران‌ترینش 400هزارتومان است که با چرم مرغوب مشهد
دوخته شده است. می‌گوید بیشتر هیکلی‌هایش را از همدان می‌آورد اما جنس
چینی نامرغوب هم در بازار فراوان است.
آن سمت خیابان مغازه‌ای است که
تابلوی سر در آن عنوان اغذیه‌فروشی خورده است اما سرشار از پرهای رنگارنگ
است. فروشنده تند و تند دکمه‌های ماشین‌حساب را فشار می‌دهد و به پسر جوانی
که انگشت‌هایش پر از انگشتر عقیق است می‌گوید حسابش چیزی حدود
یک‌میلیون‌و200هزارتومان می‌شود. با تعجب به فروشنده و بسته‌های بزرگ
پرهای رنگی نگاه می‌کنم. فروشنده باهوش‌تر از آن است که معنی نگاهم را
نفهمد و با لبخند می‌گوید: ایشان از آن دسته مشتری‌های عاشق اهل‌بیت است که
هر سال می‌آید و از هر چیزی مرغوب‌ترینش را برای هیاتش می‌خرد. و در ذکر
مشخصات پرهای مرغوب ادامه می‌دهد: پرهای بلند‌تر و پرپشت‌تر و بدون
هیچ‌گونه آسیب و شکستگی پرزهای نرم، مرغوب‌ترین پرهای فروشگاه هستند و
بسته‌های ده‌تایی آن 300هزارتومان قیمت دارد. پرها که به پر طاووس شهرت
دارند از آفریقای‌جنوبی، سوریه و لبنان به کشور وارد می‌شوند و گویا چون
تجارت این پرها تنها در انحصار همین چند کشور است، حسابی هم تجارت پرسودی
دارد.
دارم از فروشگاه خارج می‌شوم که مشتری دیگری می‌آید و با عصبانیت
می‌گوید پرهایی را که به او 120هزارتومان فروخته است در بازار بزرگ فقط
50هزارتومان قیمت دارد. به مغازه دیگری که علامت و مرغک و گوزن و شیر فلزی
می‌فروشد وارد می‌شوم. صاحب مغازه با زبان آذری با مشتری ترک‌زبانش
گفت‌وگو می‌کند. بعد از راه‌انداختن مشتری‌اش می‌گوید: علامت داریم
500هزارتومان و علامت داریم 800میلیون‌تومان. می‌پرسم 21 تیغه دارد. کار
دست استاد علامت‌کار میراث‌فرهنگی است و نقش‌های بسیار ظریف و زیبا دارد.
برخی نقش‌ها هم طلاکوب و نقره‌کوب است. جنس بدنه علامت هم فولادی است. سپس
اضافه می‌کند: در قدیم علامت‌ها بسیار کوچک بود و پنج تیغه بیشتر نداشت و
کاربرد آن تنها معرفی یک هیات مستقل بود اما حالا علامت‌ها بسیار
پرزرق‌وبرق و تجملاتی شده‌اند و موقع حرکت دسته عزاداری تمام عرض خیابان را
می‌گیرند.
این فروشنده درباره تغییر قیمت علامت‌ها نسبت به سال گذشته نیز
می‌گوید: حدود 40درصدی گران‌تر شده‌اند چون بازار آهن‌آلات تغییر قیمت
داشت به‌علاوه اینکه فنر علامت‌ها وارداتی است و از آلمان وارد می‌شود. و
در مواجهه با استدلال من که می‌گویم دلار ارزان‌تر از پارسال شد چطور علامت
گران‌تر شده است؟ با لبخندی اظهار می‌کند: نمی‌دانم. علامت‌سازها اینطور
می‌گویند. بعید هم نیست علامت‌های فروش‌نرفته پارسال را از انبار خارج
کرده‌اند و به نرخ روز می‌فروشند ولی به‌هرحال ما امسال جنس را با 40درصد
افزایش قیمت از سازنده خریده‌ایم. نزدیک به انتهای راسته مغازه دودهنه
دیگری است که طبل و سنج و لباس تعزیه، زنجیر، خیمه و تقریبا بیشتر لوازم
عزاداری را می‌فروشد. وقتی از او می‌پرسم قیمت لوازم عزاداری امسال چه
تغییراتی داشته است با تایید اظهارات علامت‌فروش می‌گوید: بستگی به نوع
کالا دارد اما به‌صورت میانگین از 15 تا 50درصد افزایش قیمت اقلام عزاداری
داشته‌ایم که کمترین افزایش قیمت مربوط به پرچم و لباس عزاداری و لوازم
پارچه‌ای است و بیشترین آن مربوط به لوازم فلزی بوده است.
فروشنده جوان این
فروشگاه می‌گوید: نظارتی بر بازار لوازم عزاداری وجود ندارد و هرکس مطابق
با عقیده و میزان ایمان و معنویت خود انصاف به خرج می‌دهد ولی معمولا
بچه‌ها و نوجوانانی که با پول کم می‌آیند و جنس‌های کوچک می‌خرند مورد
اقبال بیشتر فروشندگان هستند و کمتر فروشنده‌ای با آنها بد مدارا می‌کند
ولی روسای هیات‌ها و مشتری‌های کلان‌تر که می‌آیند امکان دارد مورد
سوءاستفاده قرار گیرند. لباس‌ها و لوازم نمایش‌های آیینی و تعزیه جالب‌ترین
بخش این فروشگاه است. فروشنده می‌گوید این لوازم نمایش را بیشتر در اراک و
اصفهان و گاهی تهران تهیه می‌کنند و تقریبا پیش نیامده است که این لوازم
نفروشد زیرا بیشتر هیات‌ها تلاش می‌کنند در روز تاسوعا و عاشورا جذاب‌تر
ظاهر شوند و مردم هم به تعزیه و نمایش‌های آیینی بسیار علاقه نشان می‌دهند.
بازار خوراکی‌های عزا، در آرامش
اما بازار اقلام خوراکی عزاداری در چه وضعیتی است؟ حسینی با آگهی فروش
گوسفند زنده در بیشتر سایت‌های فضای مجازی نظرم را جلب می‌کند. به گفته او
قیمت گوسفند زنده نسبت به محرم سال گذشته تغییری نداشته است و هر کیلوگرم
گوسفند قربانی با قیمتی معادل 10 تا 13هزارتومان به فروش می‌رسد. البته او
نیز مانند بیشتر فروشندگان اقلام خوراکی تاکید می‌کند این ثبات قیمت تنها
به روزهای ابتدایی و پیش از شروع ماه محرم بستگی دارد و با افزایش تقاضا
امکان دارد نرخ‌ها اندکی گران‌تر شود.
این فروشنده در ادامه می‌گوید در
روزهای عادی سال دو تا سه گوسفند در روز می‌فروشد اما در ماه محرم و صفر
تعداد سفارش‌هایش به 50 تا 60 گوسفند در روز هم می‌رسد. گویا تقلب رایج
بازار گوسفندفروشان هم دستکاری باسکول وزن‌گیری و خوراندن آب‌نمک به حیوان
است تا آب بیشتری بخورد و سنگین‌تر شود. گوشت مرغ هم نوسان قیمت نداشته است
و با نرخ پنج‌هزارو700 تا شش‌هزارو500 به عزاداران عرضه می‌شود. اما بازار
برنج و چای نیز نه‌تنها افزایش قیمت نداشته که رقم اندکی کاهش را نیز
تجربه کرده است.
یزدانی، بنکدار بازار مولوی می‌گوید: چای و برنج هندی پرمصرف‌ترین ارقام
چای و برنج در ماه محرم و صفر است. زیرا قیمت این ارقام مناسب‌تر به نظر
می‌رسد و کیفیت معقول و متوسطی نیز دارند. این بنکدار با اشاره به اینکه
قیمت برنج هندی حدود 200تومان به‌ازای هر کیلوگرم کاهش داشته است اضافه
می‌کند: مشتری‌های برنج در ماه محرم بیشتر از مشتری‌های چای است و مصرف چای
در این ماه تنها حدود پنج‌درصد افزایش پیدا می‌کند به همین دلیل افرادی که
به شغل بنکداری نیز اشتغال ندارند ترجیح می‌دهند در دو ماه عزاداری و از
میان اقلام خوراکی، برنج را انتخاب و عرضه کنند.
یزدانی همچنین می‌گوید: چای هند و سریلانکا محرم امسال کیلویی‌هزارتومان
کاهش قیمت داشته است و پرمصرف‌ترین نوع چای در ماه‌های عزاداری است و البته
عده‌ای برای ارزان‌تر تمام‌شدن هزینه‌هایشان چای هندی و ایرانی را به‌صورت
مخلوط خریداری می‌کنند.
و حالا کوچه‌های سیاهپوش شهر آرام‌آرام به آن روزهای حادثه‌ساز تاریخی
نزدیک می‌شوند و عزاداران در تکاپوی برگزاری هرچه بهتر این مراسم
مذهبی‌اند.
