ترس از کودتا به ترکیه رسید

دولت ترکیه در دشوارترین شرایط 10 سال اخیر خود قرار دارد. از یک‌سو این کشور شاهد گسترده‌ترین اعتراض‌های مردمی سال‌های اخیر است و از سوی دیگر به نظر می‌رسد رهبران حزب اسلامگرای عدالت و توسعه، در تلاطم هفته‌های اخیر، تمرکز خود بر حل یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های امنیتی این کشور، یعنی مسئله صلح با حزب کارگران ترکیه (پ.ک.ک) را از دست داده‌اند.

دخالت ارتش برای برکناری محمد مرسی، رییس‌جمهوری مصر و به تبع آن حذف گروه اخوان‌المسلمین که نزدیکی‌های فراوانی با حزب حاکم ترکیه داشت، بار دیگر نگرانی را به کشوری که در نیمه‌دوم قرن بیستم چهار بار قربانی کودتا شده، بازگردانده است. دولت وابسته به حزب عدالت و توسعه که به رهبری رجب طیب اردوغان از سال 2003 قدرت را در ترکیه به دست آورده است، در تمام این سال‌ها تلاش کرد با محدود‌کردن ارتش راه را بر کودتایی دیگر ببندد.

ماجرای «شبکه ارگنکون» که دولت از آن به‌عنوان تلاشی شبه‌کودتایی برای برکناری اردوغان یاد کرد، بهانه‌ای شد که صدها افسر ارتش ترکیه بازداشت و محاکمه شوند. با تغییرات در قانون اساسی ترکیه، اردوغان بار دیگر فرصت یافت که به برخوردهای خود با ارتش ادامه دهد و کار را به جایی رساند که حتی ژنرال‌های کودتاچی سالخورده به دادگاه آمدند و بابت سرکوب مخالفان در دهه‌های پیشین به احکامی طولانی محکوم شدند.

اما مشکل این است که اردوغان و یارانش، زمانی خود قربانی کودتای ارتش علیه دولت اسلامگرای نجم‌الدین اربکان بودند و هنوز سایه ارتش را بر سر خود می‌بینند. آن‌هم در شرایطی که صدها کیلومتر دورتر از ترکیه، ارتش مصر دست به برکناری رییس دولت کشور زده و شاید دور از ذهن نباشد که مدل مصر به الگویی برای کشورهای دیگر تبدیل شود؛ کشورهایی که سال‌ها در اختیار ارتش بوده‌اند و کاخ دموکراسی لرزانشان، ممکن است هر لحظه فرو بریزد. همین نگرانی موجب‌شده پارلمان ترکیه که اکثریت آن در اختیار حزب حاکم عدالت و توسعه است برای جلوگیری از کودتایی دیگر دست به محدود‌کردن اختیارات سیاسی ارتش بزند.

قانونگذاران ترکیه روز جمعه گذشته بر اصلاح و شرح مجدد وظایف ارتش کشور تاکید کردند که براساس این رای وظایف ارتش ترکیه به این صورت است: دفاع از سرزمین ترکیه در مقابل تهدیدها و خطرات خارجی و حفظ و تحکیم قدرت نظامی برای اطمینان از بازدارندگی. قانونگذاران ترکیه همچنین بر نقش ارتش کشورشان در ماموریت‌های نیروهای حافظ صلح بین‌الملل تاکید کرده و گفتند: وظایف ارتش ترکیه همچنین شامل به‌دست‌گرفتن و کنترل بر ماموریت‌های برون‌مرزی تصویب‌شده از سوی پارلمان و کمک به برقراری صلح بین‌المللی می‌شود.

وزیر دفاع ترکیه نیز خطاب به پارلمان و در حمایت از این اصلاحات گفت: ترکیه، کشوری است که با وقوع کودتاها خو گرفته است و قربانی اصلی‌ این کودتاها هم همواره مردم بوده‌اند. این اصلاحات در حالی انجام می‌شود که مبنای اصلی این نگرانی، یعنی تظاهرات ضد‌دولتی هنوز ادامه دارد و در آخرین تحول روز شنبه نیز پلیس ترکیه برای متفرق‌کردن صدها معترض که برای راهپیمایی به سمت پارک گزی گردهم آمده بودند، از آب پرفشار و گاز اشک‌آور استفاده کرد. گزارش‌ها همچنین حاکی از درگیری نیروهای امنیتی با تظاهرات کنندگان در شهر «هاتای» در جنوب ترکیه است.

اعلام سیاست‌های جدید پ.ک.ک
اعتراض فعالان محیط‌زیست پس از صدور فرمان تخریب پارک گزی در نزدیکی میدان تقسیم استانبول با برخورد خشن پلیس به چالشی بزرگ برای دولت ترکیه تبدیل شد. در جریان اعتراض‌ها تاکنون پنج نفر کشته و ‌هزاران نفر زخمی شده‌اند و خشم عمومی به نقاط مختلف کشیده شده است. این تحولات در بحبوحه تلاش دولت اردوغان برای پایان‌دادن به سه‌دهه درگیری با کردهای ترکیه انجام شده و شرایط نشان می‌دهد که سرعت اولیه و گام‌های بلندی که دوطرف در ماه‌های اخیر برای حرکت در مسیر صلح برداشته‌اند هم‌اکنون زیر سایه تحولات میدانی ترکیه قرار گرفته است.

«پ.ک.ک» که هفته گذشته با تغییرات گسترده در کادر رهبری خود مواجه شد حالا استراتژی جدید خود را ازجمله درباره روند صلح با دولت ترکیه اعلام کرده است. به گزارش کردپرس، این حزب مبنای اصلی سیاست‌های نوین خود را این‌گونه اعلام کرده است: سیاست‌های اعلام‌شده توسط عبدالله اوجالان در نوروز گذشته، به عنوان تلاش برای حل مشکلات با اتکا به راهکارهای سیاسی، مورد تایید است. آتش‌بس و عقب‌نشینی نیروها و خروج آنان از خاک ترکیه مورد تایید شورای اجرایی است. تا زمانی که تصمیم جدیدی اخذ ‌نشده نیروهای شاخه نظامی حزب ملزم به رعایت آتش‌بس هستند.

باید از همه ظرفیت‌های سیاسی برای اعمال فشار بر حکومت حزب عدالت و توسعه و برای پویاکردن راهپیمایی‌ها و تظاهرات مردمی از همه ظرفیت‌های سازمانی و حزبی استفاده شود. شاخه نظامی باید آماده باشد تا در مقابل هر حمله‌ای واکنش نشان داده و در صورت رویارو‌شدن با حملات، مقابله‌به‌مثل کند. در صورتی که حکومت برآمده از حزب عدالت و توسعه قصد فریب‌دادن، تعلل و وقت‌کشی داشته باشد، براساس مواضع عبدالله اوجالان، اقدامات لازم به عمل خواهد آمد. به نظر می‌رسد رهبران «پ.ک.ک» از تعلل دولت ترکیه مبنی بر ادامه روند صلح به ستوه آمده‌اند.

هرچند آن‌ها نیز به خوبی می‌دانند که اگر بنا بر امتیاز‌گرفتن از دولت باشد، شرایط کنونی که دولت در موضع ضعف قرار دارد بهترین زمان برای گرفتن امتیازهای بیشتر است. امتیاز‌گرفتن از دولتی که از چند جبهه تحت فشار قرار گرفته است و در دشوارترین شرایط 10ساله اخیر خود قرار دارد.