اختلافات فرقه‌ای دستاویز اهداف سیاسی جهان عرب

فرارو- دشمنی سنی و شیعه، یکی از کوچکترین مشکلات خاورمیانه است. آنچه گریبان این منطقه را گرفته در جهان سنی رخ می دهد و سال های آینده آن را ترسیم خواهد کرد.

 به گزارش سرویس بین الملل فرارو به نقل از فارن پالسی، فیلم یک شورشی که جگر یکی از دشمنان خود را می خورد و تصاویر وحشتناک از قتل عام کودکان توسط نیروهای وفادار به بشار اسد، تنها نمونه های کوچکی از قساوتی است که در منطقه رخ می دهد. این کابوس ها باعث شده ترس از گسترش جنگ داخلی سوریه به درگیری های فرقه ای سنی- شیعه در سراسر خاورمیانه افزایش یابد. عاملی که این ترس را تشدید می کند افزایش تعداد کشته ها در عراق، بن بست ملال انگیز در بحرین و تنش های بیشمار در لبنان است.

در حال حاضر بسیاری از کارشناسان، این فرقه گرایی را روایت جدیدی می دانند که سیاست های منطقه ای را بازنویسی می کند. ژنیو عبدو، یکی از کارشناسان موسسه بروکینگز طی گزارش ماه گذشته خود نوشت که شکاف میان سنی و شیعه «دارد جای درگیری بزرگتر میان مسلمانان و غرب را می گیرد و احتمالاً جایگزین مسئله اشغال فلسطین به عنوان عامل اصلی بسیج شدن در زندگی سیاسی جهان عرب می شود.»

شاید اینطور باشد اما همدردی اندک جهت عرب با فلسطین تا چه اندازه باعث اتحاد مقامات عربی برای حمایت از آنها شد؟ آیا یکپارچگی سنی ها هنوز هم می تواند تاثیرگذار باشد؟

این روایت فرقه ای به جای آنکه مهمترین خطوط درگیری در خاورمیانه را آشکار کند، بر ابهام آن می افزاید. عصری که پیش رو داریم توسط رقابت میان مدعیان داخلی قدرت در کشورهایی با شرایط انتقالی نامشخص (اکثراً سنی ها) و مدعیان پوشش رهبری منطقه ای عرب (اکثراً سنی ها) تعریف می شود.

مقابله با شیعه دیگر تضمینی برای اتحاد سنی ها نیست. در واقع اگر جنگ میان رژیم های عرب طی سال های ریاست جمهوری جمال عبدالناصر در مصر را راهنما قرار دهیم، رقابت میان رژیم های سنی و جنبش های سیاسی با تداوم روایت فرقه گرایی بیش از پیش تشدید خواهد شد.

به نظر می رسد مسئله امروز هم همین باشد. امروز، سنی بودن به سختی باعث اتحاد در مصر، لیبی یا تونس می شود و نگاهی گذرا به مشکلات سیاسی این کشورها بیانگر این امر است. شکل گیری جنبش های اسلام گرا پس از بهار عربی، به خصوص ظهور سلفی ها با تعصبات ضد شیعی باعث آغاز مرحله ای جدید در فرقه گرایی این منطقه شد. اما این امر به هیچ وجه با تاثیری که بهار عربی بر روابط داخلی سنی ها گذاشت، قابل مقایسه نیست. اخوان المسلمین و سلفی ها در مصر به شدت با یکدیگر اختلاف دارند و این در حالی است که حزب النهضه به دلیل چالش های موجود با سلفی های خود با مشکلات بسیاری روبرو است.

دولت های اسلام گرا در مصر و تونس به جای متحد کردن عرب های سنی، بر عمق شکاف موجود افزوده و به جای اتحاد با امارات و عربستان به دلیل هویت سنی آنها، از در ضدیت با آنها در آمده اند. مسائل سیاسی جدیدی که روی می دهند از جمله جنگ در سوریه، فرصت های جدیدی را برای رهبران آینده منطقه ایجاد کرده تا با یکدیگر رقابت کنند. قطر نیز با وجود برخورداری از هویت سنی، واکنش سیاسی خشمگینانه امارات و عربستان روبرو شده و یکی از دلایل عمده این امر، حمایت از اخوان المسلمین بوده، اما دلیل اصلی تمام این اختلافات، رقابت دراز مدت این کشورهای حاشیه خلیج فارس برای دستیابی به قدرت بوده است.

این روایت فرقه ای، از یک سو انسجام طرف سنی و از سوی دیگر کشمکش با ایران بر سر قدرت را به طور اغراق آمیز بیان می کند. این روایت در توجیه سرکوب داخلی و بازی قدرت در منطقه بهتر قابل درک است تا تشریح رفتار رژیم ها در خاورمیانه. دیکتاتورهای عرب، به خصوص آنهایی که در حاشیه خلیج فارس قرار گرفته و جمعیت قابل توجهی از مردمشان شیعه هستند، تنش های سنی- شیعه را راهی مفید برای غیرمشروع جلوه دادن تقاضاهای سیاسی شهروندان شیعه خود قرار داده اند. شهروندان شیعه عربستان در استان شرقی این کشور و همچنین اکثریت شیعه در بحرین به عنوان ستون پنجم ایران شناخته شده اند زیرا این امر برای رژیم های حاکم مفید است.

همچنین رهبران عرب (و واشنگتن) در اغلب موارد، رقیب اصلی خود را «شیعیان» می دانند و از این طریق به دنبال تخریب «محور مقاومت» ایران- سوریه- حزب الله هستند.

به همین دلیل است که پیروزی سنی ها در سوریه نمی تواند این کشور را به متحدی قوی برای دیگر رژیم های سنی منطقه تبدیل کند مگر اینکه چنین اتحادی باعث تامین منافع رهبران جدید این کشور شود. رقابت قدیمی میان قطر و عربستان مجدداً در سوریه شکل گرفته—مبارزه میان شبکه گروه های شورشی آنها یکی از عوامل اصلی تداوم وحدت مخالفان سوری بوده است.

این واقعیت که مسئله فرقه گرایی در جهت دستیابی به اهداف سیاسی تشدید می شود بدین معنا نیست که تنفر و دشمنی این فرقه ها با گذر زمان نهادینه نشده و تاثیرات مرگباری نخواهد داشت. با این حال تغییر جهان بینی فرقه ای در میان مردم عرب که نه تنها در خونریزی های سوریه مشهود است بلکه در دست نوشته های متعصبانه مصری ها و سوختن یک شهروند شیعه در جنوب اردن نیز به چشم می خورد، توجه به مراتب بیشتری را نسبت به سیاست های قدرت طلبانه در پس درگیری های فرقه ای، به خود جلب می کند.