سرمایه: سرانه یارانه انرژی در ایران 245 دلار در سال معادل 1126 دلار برای هر خانوار است. سهم ثروتمندان شهری از یارانه های انرژی 78 برابر اقشار کم درآمد است.
حال آنکه یارانه بنزین یک خانوار ثروتمند 28 برابر یارانه یک خانوار کم درآمد است.یارانه ها یکی از ابزارهای مهم اقتصادی دولت برای حمایت از اقشار آسیب پذیر و بخش های خاص تولیدی است.
در میان طبقه بندی های مختلف یارانه، تقسیم بندی براساس مرحله شمول یارانه (تولیدی، مصرفی، توزیعی، خدماتی و صادراتی) یارانه مصرفی بیشترین سهم از کل یارانه های آشکار را به خود اختصاص داده به گونه ای که در سال جاری 85 درصد از کل یارانه دولت را به خود اختصاص داده است.براساس تخمین سازمان جهانی کار در سال 2000 بیش از 80 درصد جمعیت کشورهای صنعتی از شکل خاصی از یارانه نقدی برخوردار بوده اند در حالی که در کشورهای آسیایی و آفریقایی تنها 10 درصد جمعیت یارانه نقدی دریافت می کنند.
این رقم برای کشورهای آمریکای لاتین 15 تا 60 درصد، برای کشورهای با درآمد متوسط و شمال آفریقا 20 تا 25 درصد و برای کشورهای در حال گذار اروپای شرقی 50 تا 80 درصد جمعیت است. در میان کشورهای در حال توسعه، تنها کشورهای معدودی آن هم فقط کمتر از یک درصد تولید ناخالص داخلی خود را به شکل نقدی در اختیار شهروندان بی بضاعت قرار می دهند. در حالی که این نسبت در کشورهای OECD به طور متوسط به هشت درصد می رسد.
تاریخچه پرداخت یارانه در ایران سیاست های حمایتی و پرداخت یارانه در ایران از سال 1311 آغاز شد. پیش از این تاریخ به دلیل سکونت بالغ بر 90 درصد جمعیت ایران در مناطق روستایی پرداخت یارانه به این صورت رایج نبود.
از سال 1300 به واسطه گسترش شهرنشینی، فقدان سیستم مناسب حمل ونقل و پیدایش خشکسالی تامین نان و امنیت غذایی مناطق شهرنشین اهمیت یافته و در سال 1311 قانونی جهت تشکیل سیلو در تهران تصویب و دولت اقدام به خرید و ذخیره سازی گندم برای مواقع بحرانی کرد که این خود آغازی برای طرح و اجرای یارانه در ایران است.
خرید مازاد گندم به قیمت تضمینی از سال 1315 آغاز شده و از سال 1321 با تثبیت قیمت نان حمایت از مصرف کنندگان شهری جایگزین حمایت از تولیدکنندگان شد.با شروع دهه 1350 و افزایش قیمت جهانی نفت (سال 1353) و به پیروی از سیاست های تامین اجتماعی و سایر حمایت های خاص کشورهای توسعه یافته دست دولت در پرداخت یارانه بازتر شد.
در دهه های گذشته به دلیل کم بودن تقاضا، آثار سیاست های حمایتی دولت چندان قابل ملاحظه نبود اما با افزایش درآمدهای نفتی، تقاضای کل از عرضه کل پیشی گرفته و موجب بروز فشارهای تورمی در جامعه و اقتصاد شد. با افزایش نرخ تورم از سال 1352 به بعد، دولت به منظور حمایت از مصرف کنندگان در مقابل نوسانات قیمت های داخلی و خارجی به تاسیس صندوق حمایت از مصرف کنندگان مبادرت کرد. به دنبال تاسیس این صندوق، مرکز بررسی قیمت ها به منظور کنترل و نظارت بر قیمت ها و جلوگیری از نوسانات آن ایجاد شد.
در سال 1356 با تاسیس سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان، وظایف صندوق حمایت از مصرف کنندگان به آن واگذار شده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تاکید بر حفظ و ارتقای رفاه اقشار کم درآمد و توزیع عادلانه درآمد در قانون اساسی، وقوع جنگ، کاهش سطح تولید، کمبود سوخت و دارو، خالی شدن ذخایر کالاهای اساسی، تورم، احتکار و پیدایش بازار سیاه، زمینه دخالت مستقیم دولت در امر تهیه و توزیع کالاهای اساسی با هدف ممانعت از کمبود و افزایش قیمت این کالاها فراهم شد. در همین راستا، دولت به منظور توزیع کالاهای یارانه ای با استفاده از نظام کالابرگی، در سال 1359 اقدام به تاسیس ستاد بسیج اقتصادی کرد. در ابتدا علاوه بر کالاهای اساسی نظیر قند و شکر، روغن نباتی، گوشت قرمز، مرغ، پنیر، کره و تخم مرغ و برنج، توزیع کالاهایی همچون بنزین، نفت سفید، گازوئیل، سم و کود شیمیایی، روغن موتور و... نیز از طریق کالابرگ انجام می شد. اما با افزایش فشارهای هزینه ای بر بودجه، دولت بسیاری از اقلام مشمول یارانه را کاهش داد و اکنون تنها به شیر، پنیر، گندم، قند و شکر، برنج، روغن و حامل های انرژی یارانه پرداخت می شود.
مشکلات نظام فعلی پرداخت یارانه ها براساس گزارش پشتیبان طرح تحول اقتصادی در نظام یارانه، یکی از مشکلات نظام فعلی پرداخت یارانه ها، بالا بودن میزان یارانه است به گونه ای که میزان یارانه های پیش بینی شده در قانون بودجه سال 1385 کل کشور 6/449 هزار میلیارد ریال برآورد شده است که حدود 5/76 درصد بودجه عمومی کشور را تشکیل می دهد. از این میزان یارانه انرژی با 6/86 درصد بالاترین سهم را داشته و پس از آن کالاهای اساسی و نهادهای کشاورزی به ترتیب 3/10 درصد و 3/2 درصد در رتبه های بعد قرار دارند.
این امر به نوبه خود موجب از دست رفتن فرصت های مفید، ائتلاف منابع و استفاده ناکارآمد از آنها می شود. بهره مندی ناعادلانه گروه های درآمدی از یارانه ها از دیگر مشکلات نظام فعلی پرداخت یارانه ها در کشور است. به رغم آنکه سالانه بخش قابل توجهی از بودجه سالانه دولت به یارانه ها اختصاص می یابد اما در بسیاری از موارد گروه های مستحق را هدف قرار نداده و اقشار مرفه به دلیل مصرف بیشتر بهره بیشتری از یارانه ها می برند.
به عنوان مثال ترازنامه انرژی سال 1384 کل کشور نشان می دهد که فقیرترین خانوارهای شهری (دهک اول) 8/0 درصد و فقیرترین خانوارهای روستایی تنها 4/0 درصد از کل یارانه بنزین را به خود اختصاص داده اند. این رقم برای خانوارهای ثروتمند شهری (دهک دهم) به 6/20 درصد و برای خانوارهای ثروتمند روستایی به 8/12 درصد می رسد. بنا براین گزارش با افزایش سطح درآمد خانوارها، سهم برخورداری آنها از یارانه بنزین نیز افزایش می یابد به گونه ای که یارانه بنزین یک خانوار ثروتمند در کل کشور 28 برابر یارانه یک خانواده کم درآمد است.
تشدید مصرف بی رویه نیز از دیگر مشکلات نظام یارانه در کشور است. قیمت پایین کالاهای یارانه ای در سالیان گذشته منجر به پیدایش الگوهای مصرف غیرعقلایی درمورد حامل های انرژی به ویژه بنزین و کالاهای اساسی (نان، روغن نباتی و قند و شکر) شده است. یکی دیگر از مشکلات نظام یارانه در کشور افزایش واردات است به گونه ای که پرداخت عام یارانه علاوه بر پیامدهای سوء بر الگوهای مصرف تولید و اشتغال منجر به تشدید واردات کالاها نیز شده است. در واقع تقاضای فزاینده ناشی از رشد جمعیت و نیازهای جدید و عدم سرمایه گذاری در زمینه های تولید، زیرساخت ها و اشتغال مولد و پایدار بر اثر اعمال سیاست پایین نگه داشتن قیمت های این نوع کالاها و پرداخت غیرهدفمند یارانه و عدم ایجاد انگیزه تولید در بخش کشاورزی و صنعت سبب شده واردات به عنوان ساده ترین راه حل پاسخگویی به نیازهای مردم موردتوجه قرار گیرد. منشاء این امر نخستین سال پرداخت یارانه در سال 1352 بوده که افزایش واردات به میزان 100 درصد در سال 1353 را به دنبال داشت. لازم به یادآوری است بخش عمده واردات در سال مذکور، کالاهای غذایی بوده اند.بررسی های انجام شده نشان می دهد که میزان واردات بنزین در سال 1383 معادل 2/8 میلیارد لیتر بوده که اعتباری بالغ بر 2810 میلیون دلار به عنوان هزینه واردات بر بودجه عمومی دولت تحمیل کرده است.
در سال 84 نیز واردات بنزین با افزایش 8/13 درصدی نسبت به سال 1383 به 5/93 میلیارد لیتر رسیده که هزینه واردات آن معادل اعتباری به میزان 4074 میلیون دلار بوده است.قاچاق کالاهای یارانه ای نیز از دیگر مشکلات نظام یارانه در کشور است. به گونه ای که ارزان بودن قیمت برخی کالاهای یارانه ای نظیر فرآورده های نفتی و دارو منجر به تشدید قاچاق این کالاها به خارج از کشور شده است.
به عبارت دیگر یارانه های پرداختی به مصرف کنندگان خارجی نیز تعلق گرفته است.نکته حائز اهمیت در این موضوع آن است که دولت در واکنش به تقاضای فزاینده بنزین در جامعه، یارانه قابل ملاحظه ای برای واردات فرآورده پرداخت می کند، این در حالی است که بخشی از بنزین وارداتی به دلیل ارزان بودن به کشورهای همجوار قاچاق می شود. این امر در مورد گندم و آرد نیز صادق است.
بالابودن میزان هزینه سیستم در مقایسه با منافع تعلق گرفته به فقرا، هدفمندنبودن آن برای فقرا و خروج سهم قابل ملاحظه ای از منافع یارانه ها از طریق سیستم توزیع به دلیل وجود فساد و محرومیت طیف وسیعی از خانوارهای فقیر به ویژه روستایی ها یارانه از جمله نقاط ضعف اساسی در پرداخت عام و غیرهدفمند یارانه ها در کشور محسوب می شود.
از کشتن افراد عینکی به جرم روشنفکر بودن تا حذف پول و مذهب از مناسبات اجتماعی / فاجعهبارترین حرکت قرن بیستم برای ساخت اتوپیای روستایی
شباهتهای قائد بغداد و پیشوای برلین؛ از میل به ویرانگری تا قهرمان پرستی
طرز تهیه کباب لاهماجون، خوشمزهترین کباب ترکی
سالاد فیله مرغ سوخاری با سس رنچ، جذابترین سالادی که تابهحال خوردهاید
