جنجالی که آقای زبانشناس به پا کرد!

فرارو- پیشنهاد کوروش صفوی درباره تغییر رسم الخط فارسی واکنش های فراوانی را در جامعه دانشگاهی و ادبی ایران در پی داشته است. بسیاری از  پژوهشگران ادبیات فارسی این پیشنهاد را مورد نقد و بررسی قرار داده‌اند.

به گزارش فرارو، چندی پیش کوروش صفوی، زبانشناس و استاد برجسته دانشگاه علامه طباطبایی در پیشنهادی بحث برانگیز خواستار تغییر خط فارسی شد. وی با با برشمردن مشکلات خط فارسی در نهایت به این نتیجه رسید "اصلاح خط جوابگو نیست" و باید "خط فارسی را به خط رومی تغییر دهیم."

صفوی با بیان این که "خط فارسی با قرن بیستم سازگاری ندارد"، این مسئله را یکی از مهمترین مشکلات این رسم الخط دانست و گفت: «اگر ما از خط رومی استفاده نکنیم، نسل بعد از ما در حال استفاده از خط رومیایی است؛ یعنی دیگر جوری نیست که من بتوانم جلویش را بگیرم.»

وی افزود: «یک بچهٔ ۱۶ ساله در طول روز پنج خط به فارسی نمی‌نویسد، اما در پیامک و کامپیو‌تر، ۳۰۰ خط به رومیایی تایپ می‌کند. این خط خودش آرام آرام دارد جا می‌افتد؛ بنابراین اگر ما پیش‌بینی می‌کنیم که نسل بعدمان مسیر دیگری را جلو می‌رود، حداقل ما این مسیر را برایش درست کنیم.»

صفوی  تغییر خط در ترکیه و تاجیکستان را به عنوان  نمونه‌های موفق ذکر کرد.

به اعتقاد این استاد برجسته زبانشناسی؛ ما می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که اگر قرار است بچه‌ها از خط رومیایی استفاده کنند، حداقل یک هماهنگی بینشان باشد. ما می‌توانیم در این مسیر‌ها جلو برویم و می‌توانیم هم بگوییم نه، خطمان باید حتما همین خط عربی باشد. در این صورت، همین است که هست.

صفوی همچنین متذکر شد: «باید یک چیز را همیشه به یاد داشته باشیم؛ خطوطی که مثل عربی، کانجی یا دِواناگِری یادگیریشان خیلی سخت است، باعث می‌شوند که تعداد بی‌سوادهای کشورهایی که از این خطوط استفاده می‌کنند، نه تنها کم نشود، مدام بیشتر هم بشود.»

وی تصریح کرد: «محال است بتوانیم در چین روزی را درنظر بگیریم که مثل ایسلند، هیچ بی‌سوادی وجود نداشته باشد، چرا که خط رومیایی تصحیح‌شده برای نظام نوشتاری ایسلندی را در سه ربع ساعت می‌توان یاد گرفت، اما در خط فارسی که برای یادگیری‌اش باید این همه مشق بنویسیم، در ‌‌نهایت از بچگی تا بزرگی هم بالأخره نمی‌فهمیم که اسطرلاب را باید با «سین» و «ت» نوشت یا با «صاد» و «طا»؟»

سبحانی: صفوی از روی حساب و کتاب حرف می زند
پس از انتشار این موضع کوروش صفوی توسط خبرگزاری ایسنا، بسیاری از پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی به این سخنان واکنش نشان دادند.

دکتر توفیق سبحانی با بیان این که "کسانی که می‌گویند خط باید تغییر کند، باید آن را اجرا کنند تا ببینند مشکلاتش چیست."، افزود: «ممکن است در عمل ببینند مشکلات خط جدید آن‌قدر زیاد است که باید گفت رحمت به خط فارسی خودمان.»

وی افزود: «ما تا امروز هیچ کتابی نداشته‌ایم که زبان فارسی را با خط دیگری و از چپ به راست نوشته باشد. بنابراین نمی‌دانیم که این نوع نوشتن چه مشکلاتی ایجاد می‌کند و با تغییر خط چه پیش می‌آید. باید یک کتاب، به عنوان نمونه، «گلستان» سعدی را به این ترتیب بنویسیم تا ببینیم می‌شود آن را خواند یا نه.»

این استاد دانشگاه با اشاره به پروژه تغییر خط در ترکیه تاکید کرد: «ترکیه این کار را کرده است، اما بسیاری از کتاب‌های آن‌ها امروز در گوشه‌ی کتابخانه مانده و نمی‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.»

سبحانی در ادامه هنگامی که پی برد این پیشنهاد از سوی کوروش صفوی مطرح شده است، با اشاره به انتقادات خود از پیشنهاد تاکید کرد "دکتر صفوی از روی حساب و کتاب حرف می زنند، چرا که کارشان این است. اگر دکتر صفوی این پیشنهاد را داده باشند، من مقدار زیادی از حرف‌هایم را پس می‌گیرم!"

کمالی سروستانی: تغییر خط شرایط خاصی می‌خواهد
کوروش کمالی سروستانی  پژوهشگر و مدیر دانش‌نامه‌ی فارس، در پاسخ به پیشنهاد کوروش صفوی مبنی بر استفاده از خط رومیایی به‌جای خط کنونی فارسی، می‌گوید، حتا اگر تغییر خط به صلاح و کارا باشد، جامعه‌ی امروز ایران آمادگی این تحول را ندارد.

 کمالی سروستانی، گفت: « موضوع استفاده از «خط رومیایی» به عنوان کالبد زبان فارسی و نظام نوشتاری این زبان، بیش از 160 سال است که در بین روشنفکران و تجددخواهان ایرانی رواج دارد. از سال 1271 هجری قمری که میرزا فتحعلی‌ آخوندزاده الفبای پیشنهادی خود را «رسم الخط جدید اسلام» نامید، تا امروز که استاد کوروش صفوی بار دیگر این پیشنهاد را عنوان کرده‌اند، گفت‌وگوها و جدال‌های گوناگونی بین موافقان و مخالفان تغییر خط فارسی مطرح بوده است.»

وی با بیان این‌که  "مسأله‌ی تغییر خط هرچند گاه یک‌بار با شدت و حدّت شدیدی مطرح و پس از مدتی آتشَش به خاکستر تبدیل شده است"، گفت: «جناب صفوی نیز با همه‌ی دانش و تعهدشان نیک می‌دانند که تغییر خط نیازمند شرایط خاص سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و روانیِ جامعه است و جامعه‌ی امروز ایران آمادگی این تحول را ندارد؛ حتا اگر به صلاح و کارا باشد.»

این پژوهشگر همچنین اظهار کرد: «شاید بتوان با برخی دیگر از بزرگان هم‌داستان شد که می‌گویند تغییر خط فارسی نه ممکن است و نه لازم، اما ابداع خط جدید با الفبای رومیایی برای نوشتن فارسی در کالبدی جدید بویژه در متون فنی و نیز پیامک‌ها، ایمیل‌ها و تابلوها ضروری است و ما می‌توانیم دو خط با کارکردهای مختلف داشته باشیم.»

سجودی: تغییر خط ممکن است بحران ایجاد کند
فرزان سجودی، زبانشناس، نشانه شناس و استاد دانشگاه هنر نیز درباره‌ی پیشنهاد کوروش صفوی گفت که  تغییر خط ‌مشکلات ابزاری را حل می‌کند، اما به لحاظ فرهنگی مشکلی را حل نمی‌کند و یک بحران جدی ایجاد می‌کند.

وی معتقد است که می‌توان مسائل خط فارسی را با برنامه‌ریزی زبانی حل کرد.

سجودی گفت: «تغییر خط، نقاط قوت و ضعف، طرفداران و مخالفانی دارد. نقطه‌ی قوتش این است که مسائل و همه‌ی مشکلات خط فارسی را، حل می‌کند، خوانش‌پذیری خط خیلی بالا می‌رود. بعضی می‌گویند اگر ما به آن خط بنویسیم، تکلیف متون کهن‌مان مثل دیوان حافظ چه می‌شود؟ من در جواب می‌گویم که اتفاقا با آن خط می‌توان حافظ را به دقت و درست خواند، اما کسی که با ادبیات کهن آشنا نیست، با خط متعارف فعلی حافظ را صد بار غلط می‌خواند.»

وی در ادامه درباره‌ی جنبه‌های منفی تغییر خط فارسی، گفت: «در مقابل، ‌مخالفان تغییر خط، نقاط منفی تغییر خط را بیان می‌کنند. نکته‌ی منفی این است که خط فقط یک جعبه ابزار نیست، ‌بلکه در واقع یک فضای زیست فرهنگی است، به همین دلیل وقتی خط عوض می‌شود، ‌مشکلات را به لحاظ ابزاری حل می‌کند، اما به لحاظ فرهنگی حل نمی‌کند و فرد ناگهان به احساس فقدان تاریخ، از خودبیگانگی فرهنگی و ... دچار می‌شود، چون در واقع غریبه هستی و انگار به خانه‌ی یک بیگانه از فرهنگی دیگر وارد شده‌ای و حالا می‌خواهی زندگی خود را با ابزارآلات آن خانه اداره کنی. زمان می‌بَرَد تا بتوانی به آن خو بگیرید.»

این زبانشناس  تاکید کرد: «من هم خیلی دوست دارم خیلی انقلابی باشم و بگویم خط باید فردا عوض بشود. اما مسائل را بسیار روش‌مند بررسی می‌کنم، هم مشکلات این خط را، هم مشکلاتی را که تغییر خط به وجود می‌آورد، ‌می‌بینم. دفاع قدسی، آیینی، سنتی و آرمانی هم از خط نمی‌کنم. بعضی از دوستان خط را به هویت ملی و سنت‌های ما وابسته می‌دانند. حتا در دوران پهلوی، بسیاری از علما که با تغییر خط مخالفت می‌کردند، می‌گفتند، تغییر خط باعث کافر شدن مردم می‌شود. اما من این‌گونه به قضیه نگاه نمی‌کنم.»

شکراللهی: صفوی از جامعه مصرف کننده زبان فارسی شناخت ندارد
رضا شکراللهی، پژوهشگر و ویراستار نیز به انتقاد از ایده کوروش صفوی پرداخته است. وی معتقد است صفوی از جامعه‌ی مصرف‌کننده‌ی‌ خط فارسی شناخت کافی ندارد.

این پژوهشگر  عنوان کرد: «تنها معیاری که دکتر صفوی در آن مصاحبه مطرح و بر اساس آن استدلال می‌کنند، این است که قشری از نسل جوان هستند که به اصطلاح خودشان «پینگلیش» یا به قول دکتر صفوی «رومیایی» می‌نویسند و در آن دچار تشتت هستند. حال می‌گویند حداقل بیاییم شیوه‌نامه‌ای برای آن ارائه دهیم، اما من چون در فضای وب فعالیت می‌کنم،‌ با رسانه‌های دیجیتال خیلی سروکار دارم و سنم هم کمی کم‌تر از دکتر صفوی است و بیش‌تر بین جوان‌ها می‌چرخم، این رویکرد را غالب نمی‌دانم.»

وی سپس گفت: «در آغاز گسترش فضای وب در ایران، ما دچار کمبود پردازش در زبان فارسی بودیم، اما به مرور این اتفاق شکل معکوس گرفته است. از وقتی گوشی‌های هوشمند و نسخه‌های جدیدی از ویندوز و سیستم‌های عامل، آمده، این‌ها به مرور توانسته‌اند به زبان فارسی رسمیت ببخشند.».

شکراللهی  تاکید کرد که این خلاف تصور و شناخت ناقصی است که آقای صفوی از این قضیه دارند و بر اساس آن استدلال می‌کنند و پیشنهاد قطعی می‌دهند. من اشتیاق زیادی در کاربران می‌بینم که مایل هستند به جای پینگلیش یا رومیایی نوشتن،‌ فارسی بنویسند.