پیروز میدان نقدی کردن یارانه ها کیست؟

نقدی کردن یارانه ها یکی از مفاد اساسی طرح تحول اقتصادی دولت نهم است که با هدف بهینه کردن مصرف انرژی و سامان دادن ضعف پرداخت یارانه ها، سعی دارد وضعیت اقتصادی کشور در این زمینه را بهبود بخشد؛ اما سؤال اساسی که وجود دارد این است که تاوان تبعات و پیامدهای کوتاه مدت طرح مذکور را کدام گروه از طبقات مردم خواهند پرداخت؟ و با فرض موفقیت آمیز بودن طرح ، در آینده کدام گروه از رونق بازار بیشترین سود را خواهند برد؟

طرح تحول اقتصادی دولت نهم بر هفت محور عمده شامل "نظام بهره وری"، "نظام یارانه ها"، "نظام مالیات"، "نظام گمرک"، "نظام بانک"، "نظام ارزش گذاری پول ملی" و "نظام توزیع کالاها و خدمات و صدور مجوزها"، از پس اوضاع نابسامان اقتصادی کشور ،گویا سودای تغییر و تحول بنیادین در ارکان اقتصادی ایران را دارد.

رئیس دولت نهم از پس انکارهای همیشگی اش با اعتراف به شرایط نا به سامان اقتصاد ایران، با انبوهی از نمودار و جدول و گراف در رسانه ملی حاضر شد و از ضرورت اجرای طرح تحول اقتصادی سخن راند.

هرچند که در بیان طرح تحول اقتصادی توسط محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور محترم ایران، انتقادات خردی چون عدم ارائه طرح عملیاتی و . . . وارد است؛ اما بر هیچ کس چرایی و ضرورت تحول در اقتصاد بیمار ایران پوشیده نبوده است.

اما آنچه که نباید در سایه این ضرورت نادیده گرفته شود، چگونگی اجرای این طرح است و دیگر اینکه با فرض موفقیت آمیز بودن آن در درازمدت چه پیامدها و تبعاتی بر زندگی مردم در کوتاه مدت خواهد داشت؟

از میان مفاد طرح تحول اقتصادی، آن چه بر زندگی مردم تأثیری مستقیم تر دارد، نقدی کردن یارانه هاست. از این رو با بررسی نقدی کردن یارانه ها باید به تأثیرات اجتماعی و روانی این طرح بر اذهان مردم پرداخته شود؛ زیرا که نقدی کردن یارانه ها در کوتاه مدت دارای فرجامی ناخوشایند برای دهک های پایین جامعه یعنی گروهی که هدف این یارانه هاست، خواهد داشت. گروهی که با دریافت نقدی یارانه ها قسمت شیرین خیار را خواهند چشید و با حذف یارانه و افزایش تورم و بیکاری در کوتاه مدت قسمت تلخ خیار را باید نوش جان کنند.

حال برای آنکه بتوانیم تصویری روشن از پیامدهای نقدی کردن یارانه ها بر زندگی مردم به خصوص طبقات متوسط و فرودست جامعه داشته باشیم باید دو مؤلفه ی اساسی نقدی کردن یارانه ها را مورد بررسی قرار دهیم. 


1) هدف نقدی کردن یارانه ها
2) بستری که قرار است این هدف در آن تحقق یابد 

هدف:
بهای بسیار نازل انرژی در ایران در برابر هزینه هایی که انرژی در پی دارد، سبب شده است که هدر رفتن انرژی در ایران یکی از بزرگترین مشکلات اقتصادی باشد به گونه ای که با مصرف هر واحد انرژی در ایران نسبت به جهان ، ایرانیان فقیرتر از قبل می شوند. و به طور مثال در ترکیه دولت از هر لیتر مصرف سوخت حدود هزار تومان درآمد کسب می کند (مالیات و عوارض) ولی در ایران به ازای هر لیتر سوخت که مصرف می شود، دولت و ملت حدود هفتصد تومان فقیر می شود.

از سوی دیگر، اقتصاد به علت غیر واقعی بودن قیمت ها ، با ناکارآمدی نظام تخصیص منابع  روبروست؛ چرا که قیمت ها، نشانه و علائم نادرستی به اقتصاد ارسال می کنند و نظام بازار با داده های نادرستی که دریافت می کند به شدت ناکارامد می شود به طوری که برای مثال کارخانه های سیمان در ایران، حدود سی و پنج درصد بیشتر از کارخانه های مشابه در ژاپن انرژی مصرف می کنند و کارخانه های ذوب آهن و فولاد در مقایسه با کارخانه های مشابه در ژاپن پنجاه و هشت درصد بیشتر از انرژی مصرف می کنند. 

بنابراین با توجه به بار عظیمی که عدم بهره وری صحیح از انرژی بر پیکره ی اقتصاد ایران وارد می کند حذف یارانه ها می تواند با توجه به بهینه شدن مصرف انرژی و تخصیص صحیح منابع، از سوخت شدن منابع و انرژی جلوگیری کند.

بستر نقدی کردن یارانه ها:
نقدی کردن یارانه ها ورای اینکه چگونه و چرا اجرا خواهد شد و چه اثرات مثبتی خواهد داشت در بستری قرار است عملیاتی شود که به اعتراف کارشناسان و رئیس جمهور محترم دارای ضعف های ساختاری عدیده ای می باشد.

فقدان رشد و ثبات اقتصاد کشور، بی کاری، تورم، اتلاف منابع، فقدان عدالت اجتماعی، فقدان نظام کارامد یارانه ای، ضعف نظام بانکی و گمرکی از اصلی ترین مشکلات اقتصادی ایران می باشد؛ که رئیس جمهور محترم نیز در توجیه طرح تحول اقتصادی بدانها اشاره کرده است. البته بیماری هلندی و تبعات و پیامدهای آن را نیز باید از ضعف های عمده اقتصادی ایران به حساب آورد. چنین است که به نظر می رسد که در این بستر حذف یارانه و نقدی کردن آن نه تنها این مشکلات ساختاری و پایه ای را تخفیف نمی دهد، بلکه بر شدت آن می افزاید.

نتایج:
1) حذف یارانه ها و تأثیر آن بر گرانی 

الف: نقدی کردن یارانه ها سبب می شود که حجم هنگفتی از نقدینگی نرخ تورم را در کوتاه مدت به شدت افزایش دهد.

ب: با افزایش قیمت تمام شده محصولات صنعتی و کشاورزی، بسیاری از فعالیت های اقتصادی که به شدت متکی به یارانه و حمایت دولتی هستند را دچار مشکل می کند و به بحران بی کاری دامن می زند. 

ج: بهای کالاهایی که با مصرف انرژی رابطه مستقیم دارند (مثلاً با افزایش هزینه حمل و نقل) به شدت افزایش می یابند و در پی آن دیگر  کالاها نیز با رشد قیمت روبرو خواهند شد. و این گونه است که هزینه های زندگی خانوارهای ایرانی در زمینه  انرژی و غیر انرژی به شدت افزایش خواهد یافت. 


2) تأثیرات روانی و اجتماعی نقدی کردن یارانه ها
افزایش یک باره ی بهای بسیاری از کالاها و خدمات و تحمیل هزینه های سرسام آور بر زندگی مردم، رشد بیکاری و تورم ، تأثیرات ناگوار اجتماعی و روانی عدیده ای را در پی خواهد داشت که باید به اثرات ناگوار آن اندیشید.

با توجه به آنچه گفته شد نقدی کردن یارانه ها با فرض موفقیت آمیز بودن آن در آینده، شرایط سخت و پیچیده ای در کوتاه مدت بر زندگی مردم حاکم خواهد کرد.

حال باید پرسید که به راستی برنده این بازی کیست؟

اگر انگیزه های رئیس جمهور محترم را که به زعم برخی کارشناسان ، انتخاباتی است، کنار بگذاریم؛ نقدی کردن یارانه ها در کوتاه مدت برای دهک های پایین جامعه، متأسفانه، نه تنها زندگی روان و آسانی را به ارمغان نخواهد آورد، بلکه روند عادی زندگی آنان را نیز مختل خواهد ساخت. بدین ترتیب این دهک های پایین جامعه هستند که تاوان روانی و اجتماعی رونق اقتصادی را که در آینده فرا خواهد رسید، خواهند داد. و اما از سوی دیگر با رسیدن رونق اقتصادی ، این دیگر دهک های پایین نیستند که بازارشان رونق می گیرد، بلکه بیشترین سود را در حقیقت گروهی خواهند برد که پیش از این، هزینه های ناشی از افزایش تورم را از دهک های پایین جامعه گرفته بودند.

و این جاست که یک نظام صحیح، جامع و کارامد "تامین اجتماعی "،  اهمیتی حیاتی و سرنوشت ساز می یابد.