زمینه‌های دلالی و سوداگری در اقتصاد ایران

فرارو- بسیاری از کارشناسان معتقدند در حال حاضر اقتصاد کشور با نقدینگی بسیار بالایی مواجه است. در عین حال بسیاری از تولیدکنندگان بدلیل فقدان نقدینگی در حال ورشکستگی هستند. در این شرایط باید پرسید نقدینگی موجود در کشور در کدام بخش از اقتصاد در گردش است؟

یکی از زمینه های ایجاد انگیزه برای فعالیت های دلالی و غیرمولد، دو نرخی یا چند نرخی بودن ارز و نرخ های موازی است که خود به خود منجر به قیمت های چند نرخی در بازارهای مختلف می شود. به خصوص کالاهایی که بخشی از آنها مبنای ارزی دارد. یعنی یا تامین مواد اولیه آن ارزی است و یا مستقیم از خارج از کشور و با ارزهای مختلف وارد می شوند.

دکتر سید عزیز آرمن استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی با بیان مطلب بالا در گفتگو با فرارو به بیان دیدگاه خود درباره مسئله نقدینگی و اینکه نقدینگی موجود در کشور در کدام بخش از اقتصاد فعال است پرداخت.

•    نقدینگی قاعدتا در اختیار بسیاری از کارگزاران اقتصادی است که به دلیل مشکلات تولید ترجیح می دهند سرمایه خود را در مسیر تولید قرار ندهند و در مسیر فعالیت های زودبازده به معنای بخش های بیشتر تجاری، خرید و فروش های زوده بازده قرار دهند.

•    بازه ها و تحرکات این فعالیت ها هم معمولا خیلی آشکار و تحت کنترل نیست. یعنی این گونه فعالیت ها از بحث مالیات، عوارض و غیره مبرا هستند. بنابراین در مجموع این فعالیت ها بازدهی بالایی دارند و چرخش این فعالیت ها هم در عرصه اقتصاد آسان تر و راحت تر است و ریسک پایین تری هم دارند.

•    در مجموع باید گفت به دلیل شرایط موجود، سرمایه دار در این مسیر قرار می گیرد؛ یعنی در اختیار کارگزاران اقتصادی نیست و ممکن است حتی برخی از همین تولیدکنندگان نیز ترجیح دهند به دلیل مشکلاتی که در عرصه تولید وجود دارد بخشی از دارایی های خود را وارد بازار مثلا ارز، مسکن و غیره کنند.

•    بنابراین این کارگزاران تیپ خاصی نیستند و می توانند تولیدکنندگان باشند و یا غیره. یعنی هر کسی که مقداری سرمایه و دارایی در اختیار دارد و راه فراری هم دارد یعنی مثلا یک تولیدکننده ممکن است وامی را که در اختیار او قرار داده اند، ترجیح دهد به دلیل مشکلاتی که در عرصه تولید وجود دارد، اگر بتواند آن را در مسیر دیگری به کار بندازد. و یا ممکن است افراد دیگری باشند که دست آنها به شکلی به رانت هایی بند است و مایلند سرمایه ای را که بدست می آورند در مسیری غیر از تولید به کار بگیرند.

•    یکی از زمینه های ایجاد انگیزه برای فعالیت های دلالی و غیرمولد، دو نرخی یا چند نرخی بودن ارز و نرخ های موازی است که خود به خود منجر به قیمت های چند نرخی در بازارهای مختلف می شود. به خصوص کالاهایی که بخشی از آنها مبنای ارزی دارد. یعنی یا تامین مواد اولیه آن ارزی است و یا مستقیم از خارج از کشور و با ارزهای مختلف وارد می شوند.

•    این موضوع باعث می شود حتی بخشی از آن کالاهایی که با ارز مرجع وارد می شوند هم از مسیر رسمی فرار کند و به دلیل سودآوری بیشتر، وارد بازار غیررسمی شود. یعنی به هر حال در این مسیر خود به خود فساد ایجاد می شود و هر کس که بتواند به دلایل شرعی، قانونی و اخلاقی به خود این اجازه را بدهد که این کار را انجام دهد، از انجام آن سر باز نمی زند.

زمینه های ایجاد دلالی و سوداگری در اقتصاد
•    به جز دو موردی که پیشتر به آن اشاره شد؛ یعنی بحث عدم نظارت در این گونه فعالیت ها به لحاظ مالیات و نیز بحث چند نرخی بودن ارز و سایر کالاها می توان به بحث انحصار نیز اشاره کرد.

•    مثلا انحصار در بازار خودرو این زمینه را برای تولیدکنندگان خودرو در داخل فراهم می کند که کالای خود را هر طور که می خواهند قیمت گذاری کنند و یا به شکل های مختلف بخشی از تولید خود را وارد بازار غیر رسمی کنند.

•    مورد دیگر را می توان به این صورت بیان کرد که به طور کلی بخشی از فعالیت های اقتصادی به مسائل سیاسی و فشارهای غیراقتصادی مرتبط است که این موضوع نیز باعث فساد بیشتر می شود و تمام اینها فعالیت ها را از مسیر شفاف و رقابتی دور می کند که این امر باعث فسادهای مختلف و چرخه های مختلف می شود.